استروژن یکی از دو هورمون جنسی اصلی است که معمولاً با زنان مرتبط است. این هورمون همراه با پروژسترون نقش کلیدی در سلامت باروری ایفا می‌کند. رشد ویژگی‌های ثانویه‌ی جنسی (مانند رشد سینه‌ها، پهن شدن لگن و غیره)، قاعدگی، بارداری و یائسگی همگی تا حدی به دلیل وجود استروژن امکان‌پذیر هستند.
استروژن در دیگر سیستم‌های بدن نیز نقش مهمی دارد. به همین دلیل، اگرچه زنان بیشترین مقدار استروژن را دارند، اما بدن همه‌ی افراد این هورمون را تولید می‌کند.
سه نوع اصلی استروژن وجود دارد:
استروژن، مانند همه‌ی هورمون‌ها، یک پیام‌رسان شیمیایی است. این هورمون به بدن دستور می‌دهد که چه زمانی فرآیندهایی را که بر سلامت جنسی و باروری تأثیر می‌گذارند آغاز یا متوقف کند. این فرآیندها باعث ایجاد تغییرات مهمی در بدن می‌شوند.
سطح استروژن در دوران بلوغ افزایش می‌یابد. این افزایش باعث بروز ویژگی‌های ثانویه‌ی جنسی مانند رشد سینه‌ها و تغییر ترکیب کلی بدن (مانند شکل‌گیری انحناها) می‌شود.
به‌همراه هورمون‌هایی که در مغز تولید می‌شوند (FSH و LH) و همچنین پروژسترون، استروژن نقش مهمی در چرخه‌ی قاعدگی ایفا می‌کند. این هورمون‌ها در تعادلی حساس با هم کار می‌کنند تا چرخه‌ی قاعدگی منظم باقی بماند. استروژن در تخمک‌گذاری (آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها) نقش دارد و همچنین باعث ضخیم شدن دیواره‌ی رحم (آندومتر) برای آمادگی جهت بارداری می‌شود.
استروژن در روزهای منتهی به تخمک‌گذاری به اوج خود می‌رسد. این دوره، دوره‌ی اوج باروری شماست. در این زمان، استروژن همچنین باعث رقیق شدن ترشحات دهانه‌ی رحم می‌شود؛ مایعی که اسپرم باید از آن عبور کند تا بتواند به تخمک برسد و آن را بارور کند. این تغییرات ناشی از استروژن، احتمال بارداری را در صورت رابطه‌ی جنسی افزایش می‌دهند.
در هر مرحله‌ای از چرخه قاعدگی که باشید، وجود استروژن باعث می‌شود رابطه‌ی جنسی راحت‌تر باشد. این هورمون دیواره‌ی واژن را ضخیم، انعطاف‌پذیر و مرطوب نگه می‌دارد و درد هنگام رابطه‌ی جنسی را کاهش می‌دهد.
در دوران پیش‌یائسگی (perimenopause)، یعنی مدتی پیش از یائسگی، سطح استروژن کاهش می‌یابد. این دوره ممکن است چندین سال طول بکشد. یائسگی زمانی به‌طور رسمی آغاز می‌شود که به مدت ۱۲ ماه پریود نداشته باشید که معمولاً حدود سن ۵۱ سالگی رخ می‌دهد. با شروع یائسگی، سطح استروژن کاهش یافته و تخمک‌گذاری متوقف می‌شود. کاهش استروژن می‌تواند به علائمی مانند خشکی واژن، تغییرات خلق‌وخو، تعریق شبانه و گرگرفتگی منجر شود.
در دوران یائسگی، نوع اصلی استروژن در بدن شما از استرادیول (E۲) به استرون (E۱) تغییر می‌کند.
استروژن در سلامت باروری مردان نیز نقش دارد. این هورمون بر میل جنسی، توانایی ایجاد نعوظ و تولید اسپرم تأثیر می‌گذارد.
مقدار کم استروژن می‌تواند باعث کاهش میل جنسی شود. مقدار زیاد آن ممکن است به ناباروری و اختلال در نعوظ منجر شود. استروژن بیش‌ازحد همچنین می‌تواند باعث ژنیکوماستی (بزرگ شدن سینه‌ها در مردان) شود.
اگر مرد هستید و نگران سطح استروژن خود هستید، مشاوره با متخصص غدد درون‌ریز یا پزشک طب عملکردی می‌تواند به شما کمک کند.
استروژن فرآیندهای مهمی را در سیستم اسکلتی (استخوان‌ها و عضلات)، قلبی–عروقی و دستگاه عصبی مرکزی تنظیم می‌کند که همگی در سلامت کلی بدن مؤثر هستند. استروژن بر موارد زیر تأثیر دارد:
در سال‌های باروری، تخمدان‌ها بیشترین مقدار استروژن بدن را تولید می‌کنند. با این حال، غدد فوق‌کلیوی (غده‌هایی که روی کلیه‌ها قرار دارند) و بافت چربی (چربی بدن) نیز مقداری استروژن ترشح می‌کنند. در دوران بارداری، جفت (اندامی که تبادل مواد مغذی بین مادر و جنین را ممکن می‌سازد) نیز استروژن ترشح می‌کند.
پس از ترشح، استروژن از طریق جریان خون به بخشی از بدن که نیاز به تحریک دارد منتقل می‌شود. در آنجا، استروژن به گیرنده‌ای به نام گیرنده‌ی استروژن متصل می‌شود و فرآیند موردنظر را آغاز می‌کند. این گیرنده‌های استروژن در سراسر بدن وجود دارند.
استروژن در بسیاری از بیماری‌ها و شرایط مرتبط با سلامت زنان نقش دارد. برخی از رایج‌ترین این شرایط عبارت‌اند از:
تحقیقات همچنان در حال بررسی نقش استروژن در بیماری‌هایی است که سایر دستگاه‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند. برای مثال، استروژن با برخی اختلالات غدد درون‌ریز و بیماری‌های گوارشی مرتبط دانسته شده است.
سطح استروژن در طول زندگی افزایش و کاهش می‌یابد که این نوسان طبیعی است. برای مثال:
افزایش استروژن در دوران بلوغ طبیعی است.
کاهش آن با نزدیک شدن به یائسگی نیز طبیعی است.
هنگام تخمک‌گذاری، سطح استروژن بالا می‌رود تا بدن برای بارداری آماده شود.
در زمان پریود، سطح آن کاهش می‌یابد چون دیگر نیازی به تغییرات بارداری نیست.
اما اگر سطح استروژن برای مدت طولانی به طور غیرطبیعی بالا یا پایین باشد، ممکن است نشان‌دهنده یک بیماری زمینه‌ای باشد که نیاز به بررسی پزشک دارد.
استروژن پایین معمولاً یکی از نشانه‌های نزدیک شدن به یائسگی است. همچنین می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات باروری، کمبودهای تغذیه‌ای، بیماری‌هایی مانند سندرم ترنر و موارد دیگر باشد.
علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
وجود مقدار زیاد استروژن در بدن ممکن است با شرایط مختلفی مرتبط باشد، از جمله: پولیپ، فیبروم، PCOS، درد آندومتریوز، تومورهای تخمدان و غیره.
سطح بالای استروژن ممکن است به‌دلیل عدم تعادل با دیگر هورمون‌های جنسی مانند پروژسترون باشد. برخی داروهایی که حاوی استروژن هستند نیز ممکن است سطح آن را در بدن بالا ببرند.
علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
برای اندازه‌گیری سطح استروژن، می‌توان آزمایش استروژن انجام داد که سطوح استرون (E1)، استرادیول (E2) یا استریول (E3) را اندازه‌گیری می‌کند.
پزشک شما با یک آزمایش خون ساده، نمونه‌ای می‌گیرد و آن را برای تحلیل به آزمایشگاه می‌فرستد.
هورمون‌درمانی جایگزین (HT) یک درمان رایج برای استروژن پایین است، به‌ویژه برای افرادی که در دوران یائسگی هستند.
در این روش، پزشک مقدار کمی استروژن یا ترکیبی از استروژن و پروژسترون (یا نوع مصنوعی آن، پروژستین) تجویز می‌کند.
البته هورمون‌درمانی خطراتی دارد و برای همه مناسب نیست. حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا ببینید آیا گزینه خوبی برای شماست یا نه.
شما همیشه نمی‌توانید از بروز اختلالات هورمونی جلوگیری کنید، اما می‌توانید با رعایت چند نکته، به حفظ سلامت کلی بدن و تعادل هورمونی کمک کنید:
استروژن بخش مهمی از سلامت تولیدمثلی و همچنین سلامت کلی شماست. طبیعی است که سطح استروژن با توجه به سن و چرخه قاعدگی تغییر کند.
اما اگر این سطح به‌طور مداوم بالا یا پایین باشد، ممکن است باعث علائمی آزاردهنده شود که نیاز به بررسی پزشکی دارند.
درمان‌هایی وجود دارند که می‌توانند کمک‌کننده باشند، از جمله روش‌های جلوگیری از بارداری، تغییرات سبک زندگی، یا هورمون‌درمانی پس از یائسگی.
