دیدن ماه به رنگ آبی در آسمان یک پدیده جالب و جذاب است. درواقع ما دو نوع ماه آبی داریم، با این‌حال باید بگوییم که متاسفانه هیچکدام ربطی به رنگ آبی ندارند. در این مقاله قصد داریم هر دو نوع ماه آبی شامل ماه آبی تقویمی و ماه آبی رنگ را باهم مرور کنیم. تاریخ این رویداد و راهنمای رصد آنها را نیز بررسی می‌کنیم.
در تقویم نجومی ما دو تعریف برای ماه آبی داریم. اما ابتدا بگذارید بررسی کنیم که درواقع چه اتفاقی برای ماه می‌افتد.
می‌دانیم که فازهای ماه تقریباً ۳۰ روز طول می‌کشد. بنابراین هر سال 12 ماه کامل داریم. بسیاری از فرهنگ‌ها نیز نام‌های متمایزی را برای ماه کامل هر ماه گذاشته‌اند. بنابراین ما انتظار 12 نام برای ماه‌های کامل یک سال داریم، اما اینجاست که ماه آبی وارد عمل می‌شود!
مراحل تغییر فاز ماه درواقع 29.5 روز را دربر می‌گیرد. یعنی تکمیل 12 چرخه قمری فقط 354 روز طول می‌کشد. بنابراین هر 2.5 سال یا بیشتر، سیزدهمین ماه کامل در یک سال تقویمی مشاهده می‌شود. این ماه کامل سیزدهم با طرح نام‌گذاری عادی مطابقت ندارد و به آن «ماه آبی» می‌گویند. این پدیده هیچ اهمیت نجومی یا تاریخی ندارد و تنها به این دلیل رخ می‌دهد که زمان بین ماه‌های کامل متوالی کوتاه‌تر از میانگین ماه تقویمی است.
زبان انگلیسی حاوی عبارات زیادی در رابطه با رویدادهای نجومی است، که خیلی عجیب نیست. بشر قبل از اینکه ساعت، رادار، ماهواره و... داشته باشد، برای حفظ زمان و پیش‌بینی تغییرات فصلی کاملاً به مشاهدات خود متکی بود.
اعتقاد بر این است که این کلمه ممکن است از کلمه انگلیسی قدیمی «belewe» گرفته شده باشد که به معنای «خیانت» است. زیرا این ماه مردم را فریب داد تا فکر کنند یک ماه تقویمی جدید شروع شده است، درحالی‌که هنوز در همان ماه قرار داشتند. همچنین منجر به اشتباهاتی در تعیین تاریخ‌های روزه و عید پاک مسیحیان شد.
احتمال کمی نیز وجود دارد که رویداد در لحظاتی رخ داده باشد که ماه رنگی آبی‌تر از آنچه ما به آن عادت کرده‌ایم به خود گرفته باشد.
«ماه آبی فصلی» تعریف باستانی این پدیده است و به سومین ماه کامل در فصلی که دارای چهار ماه کامل باشد اطلاق می‌شود. تعریف دیگر، «ماه آبی ماهانه» است که به دومین ماه کامل در یک ماه تقویمی اشاره دارد.
برای دیدن ماه به رنگ آبی، یا به فوران آتشفشانی عظیم نیاز است یا دود عظیمی از هوا. اما چنین رویدادهایی بسیار اندک هستند و شاید تنها حدود دوبار در قرن رخ دهند.
اما ماه آبی تقویمی بسیار بیشتر هستند و تقریباً هر 2.5 تا 3 سال یک‌بار رخ می‌دهند. بنابراین بهتر است منتظر ماه‌های آبی تقویمی بمانید.
از آنجایی که تقریباً 29.5 روز بین ماه‌های کامل وجود دارد، اسفند هرگز ماه آبی ماهانه را تجربه نخواهد کرد. زیرا فقط 29 روز در سال معمولی و 30 روز در سال کبیسه دارد.
تاریخ ماه آبی بعدی بستگی به این دارد که شما از کدام تعریف برای آن استفاده کنید.
اگر تعریف سنتی و فصلی را در پیش بگیرید، ماه آبی بعدی در ساعت 21:56 و تاریخ 29 مرداد 1403 (19/20 آگوست 2024) رخ خواهد داد. بدین ترتیب در تابستان 2024 چهار ماه کامل (21 ژوئن، 21 ژوئیه، 19 آگوست و 18 سپتامبر) وجود خواهد داشت.
همانطور که گفتیم هنگامی که یک فصل خاص دارای چهار ماه کامل باشد، سومین مورد ماه آبی نامیده می‌شود تا چهارمین و آخرین ماه همچنان به‌عنوان ماه آخر خوانده شود.
ماه آبی ماهانه بعدی نیز در تاریخ 10 خرداد 1405 (31 می 2026) رخ می‌دهد.
بله! اما این رویداد بسیار نادر است. در سال 1883 یک آتشفشان در اندونزی به نام «کراکاتوآ» فوران کرد و خاکستر را تا ارتفاع 80 کیلومتری در جو پخش کرد. ذرات ریز خاکستر به‌عنوان یک فیلتر عمل کردند و نور قرمز را پراکنده کردند تا ماه به رنگ سبز آبی دیده شود.
پس از فوران آتشفشانی کراکاتوآ، ابر عظیمی از خاکستر و غبار به لایه‌ای از جو به نام «استراتوسفر» تزریق شد. این ابر باعث شد هم ماه و هم خورشید از مکان‌های زیادی در نیم‌کره شمالی برای چندین ماه پس از انفجار آبی به‌نظر برسند.
به گفته ناسا، فوران‌های آتشفشانی دیگری نیز به‌عنوان عامل قمرهای آبی شناخته شده‌اند؛ از جمله فوران آتشفشان «ال چیچون» در مکزیک در سال 1983 و فوران‌های کوه «سنت هلن» در سال 1980 و «کوه پیناتوبو» در سال 1991.
اصطلاح «ابرماه» توسط «ریچارد نول» در سال 1979 به‌عنوان ماه جدید یا کامل ابداع شد. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که ماه در نزدیک‌ترین فاصله خود به زمین باشد.
ماه در مداری بیضی شکل یا دایره‌ای کشیده به دور سیاره ما می‌چرخد و زمین به یک طرف بیضی نزدیک‌تر است. ماه هر ماه از نزدیک‌ترین نقطه به زمین (حضیض) و دورترین نقطه از زمین (اوج) عبور می‌کند. زمانی که ماه همزمان با کامل شدن در نزدیک‌ترین نقطه خود به زمین یا نزدیک آن باشد، به آن «ابرماه» می‌گویند.
در طول این رویداد، از آنجایی که ماه کامل کمی از حد معمول به ما نزدیک‌تر است، در آسمان بزرگ‌تر و درخشان‌تر از حد معمول به‌نظر می‌رسد.
از آنجایی‌که مدار ماه بسته به جایی که خورشید و زمین در مدار خود قرار دارند و می‌چرخند متفاوت است، فاصله دقیق این حضیض و اوج هم متفاوت است. اما ماه می‌تواند در حضیض، 14 درصد بزرگ‌تر از اوج و 30 درصد درخشان‌تر به‌نظر برسد.
از آنجایی که ما متوجه ماه‌های جدید نمی‌شویم، آنچه توجه عموم را به خود جلب کرده است ابرماه‌های کامل هستند زیرا بزرگترین و درخشان‌ترین ماه‌های کامل سال محسوب می‌شوند.
ابرماه آبی ترکیبی از دو پدیده ابرماه و ماه آبی است. حال که با تعریف هر دو ماه آبی و ابرماه آشنا شدیم، می‌توانیم بگوییم که ابرماه آبی هنگامی رخ می‌دهد که دومین ماه کامل در یک ماه تقویمی یا سومین ماه کامل در یک فصل با چهار ماه کامل، به نزدیک‌ترین فاصله خود از زمین برسد. بنابراین خیلی پیش نمی‌آید که شما این دو پدیده را باهم مشاهده کنید.
ما سه تا چهار بار در سال ابر ماه داریم. پس حدود 25 درصد از تمام ماه‌های کامل ابرماه هستند. اما تنها 3 درصد از ماه‌های کامل سال ماه آبی هستند! بنابراین ابرماه آبی پدیده‌ای نادر محسوب می‌شود.
زمان بین ابرماه‌های آبی کاملاً نامنظم است، گاهی ممکن است بیست سال طول بکشد تا یک ابرماه آبی ببینیم. اما به‌طور کلی، میانگین رخداد آنها هر 10 سال است.
آخرین ابرماه آبی در 8 شهریور 1402 از زمین قابل مشاهده بود و ابرماه بعدی 13 سال دیگر، در سال 1416 رخ می‌دهد.
ممکن است از خود بپرسید حالا که ماه آبی‌رنگ نیست آیا ارزش تماشا دارد؟ در پاسخ می‌توانم بگویم بله، همیشه زمان خوبی برای نگاه کردن به ماه است!
در اینجا چند نکته و راهنمایی برای مشاهده بهتر این پدیده ذکر خواهیم کرد:
به‌طور خلاصه، ماه آبی در طول تاریخ با طیف گسترده‌ای از افسانه‌ها و فرهنگ‌ها همراه بوده است. تاثیر گاهی به‌عنوان یک رویداد نجومی نادر یا ظهور قدرت‌ها و پیشگویی‌های جادویی دیده می‌شود و گاهی نیز الهام‌بخش شاعران و نویسندگان است. در ادامه به برخی از این تاثیرات اشاره می‌کنیم:
ماه آبی در مطالعات نجومی اهمیت خاصی دارد و به دلایل مختلفی مورد توجه قرار می‌گیرد. این پدیده به دلیل وقوع نادرش، در تاریخ‌نگاری و تقویم‌شناسی اهمیت دارد و به دانشمندان کمک می‌کند تا تقویم‌های دقیق‌تری ایجاد کنند. همچنین تغییرات و تفاوت‌های دو تقویم قمری و شمسی را بهتر درک کنند.
ماه آبی به‌عنوان یک پدیده نادر و جذاب، فرصتی برای ترویج علم نجوم و آموزش عمومی نیز فراهم می‌کند. این پدیده می‌تواند علاقه‌مندان را به مشاهده و مطالعه بیشتر ترغیب کند و به افزایش آگاهی عمومی درباره علم نجوم کمک کند.
ماه آبی فصلی تعریف سنتی این پدیده است و به سومین ماه کامل در فصلی که دارای چهار ماه کامل باشد اطلاق می‌شود. درحالی‌که تعریف دوم یک ماه آبی ماهانه است که به دومین ماه کامل در یک ماه تقویمی اشاره دارد. امروزه تعریف ماه آبی ماهانه عامیانه‌تر است.
تاریخ ماه آبی فصلی بعدی 29 مرداد 1403 در ساعت 21:56 خواهد بود. ماه آبی ماهانه بعدی نیز در 10 خرداد 1405 رخ می‌دهد.
توجه کنید که این رویداد تقویمی هیچ ارتباطی به تغییر رنگ ماه به آبی ندارد و تنها یک نام‌گذاری است. برای مشاهده بهتر آن، به مکانی با آسمان صاف، بدون ابر و آلودگی نوری بروید. مناطق دور از ساختمان‌های بلند شهری برای ایجاد موانع و مناطق روستایی معمولا بهترین مکان‌ها برای مشاهده هستند.
آیا شما تا به‌حال این پدیده را دیده‌اید؟ درباره تاثیرات آن چه‌چیزهایی شنیده‌اید؟ دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید!
ماه آبی به دو پدیده فصلی و ماهانه اشاره دارد. در رویداد فصلی، به چهارمین ماه کامل گفته می‌شود و در رویداد ماهانه نیز به دومین ماه کامل یک ماه تقویمی اشاره دارد. این پدیده به‌طور متوسط هر 2.7 سال یک‌بار اتفاق می‌افتد.
تاریخ ماه آبی فصلی بعدی 29 مرداد 1403 در ساعت 21:56 و تاریخ ماه آبی ماهانه بعدی نیز 10 خرداد 1405 است.
زمان وقوع آن را فراموش نکنید و خود را به نقطهای دور از آلودگی نوری و موانع دید برسانید. برای مشاهده جزئیات بهتر، میتوانید از دوربین دوچشمی نیز استفاده کنید.
خیر، چهارمین ماه کامل در یک فصل، در تقویم نجومی بدین شکل نام‌گذاری شده است و ماه در این تاریخ وقعا آبی‌رنگ نمی‌شود. اما فوران آتشفشان‌ها و آتش‌سوزی در زمین می‌تواند منجر به دیده شدن قمر زمین به رنگ آبی شود.
