به گزارش گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد - صدیقه نژادقربان: ۲۷ سپتامبر، روز جهانی گردشگری، امسال با شعار «گردشگری و تحول پایدار» فرا رسیده است؛ شعاری که در شرایطی مطرح می‌شود که جهان بیش از هر زمان دیگری با بحران‌های اقلیمی، فرسایش منابع طبیعی و تهدید میراث فرهنگی دست‌به‌گریبان است. گردشگری در طول دهه‌های اخیر همواره به‌عنوان صنعتی درآمدزا و مولد فرصت‌های شغلی شناخته شده و بسیاری کشورها آن را ابزاری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی دانسته‌اند. اما همزمان تجربه نشان داده است که اگر این صنعت در یک چارچوب پایدار مدیریت نشود، همان‌قدر که می‌تواند فرصت‌ساز باشد، می‌تواند به تهدیدی جدی برای محیط زیست و جوامع انسانی نیز تبدیل شود. پیام‌های رسمی امسال به‌خوبی این دوگانه را نشان می‌دهد.
سازمان جهانی گردشگری در بیانیه رسمی خود بر این نکته تأکید کرده است که «روز جهانی گردشگری ۲۰۲۵ بر پتانسیل دگرگون‌کننده گردشگری به عنوان عاملی برای تغییر مثبت تأکید می‌کند. با این حال، تحقق این پتانسیل، چیزی بیش از رشد صرف را می‌طلبد. این امر مستلزم حکمرانی خوب، برنامه‌ریزی استراتژیک، نظارت قوی و تعیین اولویت‌های روشن است که با اهداف بلندمدت و پایدار همسو باشند. گردشگری چیزی بیش از یک مقوله اقتصادی است، بلکه کاتالیزوری برای پیشرفت اجتماعی است که آموزش، اشتغال و ایجاد فرصت‌های جدید برای همه را فراهم می‌کند. برای دستیابی به این مزایا، رویکردی آگاهانه و فراگیر ضروری است، رویکردی که پایداری، تاب‌آوری و عدالت اجتماعی را در هسته توسعه و تصمیم‌گیری گردشگری قرار دهد».
دبیرکل سازمان ملل متحد، آنتونیو گوترش، نیز در پیامی به مناسبت این روز گفت: «گردشگری محرک قدرتمندی برای تحول است. گردشگری شغل ایجاد می‌کند، اقتصادهای محلی را تقویت می‌کند، از زیرساخت‌ها پشتیبانی می‌کند و به توسعه‌ای فراتر از تولید ناخالص داخلی کمک می‌کند. گردشگری پیوندهای بین مردم و مکان‌ها را تقویت می‌کند. این صنعت پل‌هایی بین فرهنگ‌ها می‌سازد، سنت‌ها را حفظ می‌کند و میراث فرهنگی را احیا می‌کند. این صنعت، وجوه انسانی مشترک ما و غنای تنوع را به ما یادآوری می‌کند. با این حال، گردشگری همچنین می‌تواند به مکان‌ها و جوامعی که از آنها تجلیل می‌کند، آسیب برساند. در حالی که جهان با بحران‌های اقلیمی و افزایش نابرابری‌ها روبه‌رو است، به اقدامات جسورانه، فوری و پایداری نیاز داریم که مردم و سیاره را در اولویت قرار دهد. موضوع امسال «گردشگری و تحول پایدار» ما را به اقدام فرا می‌خواند. این به معنای سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت‌ها، به ویژه برای زنان، جوانان و جوامع حاشیه‌نشین؛ حمایت از شرکت‌های خرد، کوچک و متوسط؛ و پیشبرد اقدامات اقلیمی با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در سراسر بخش گردشگری، حفظ تنوع زیستی و محافظت از اکوسیستم‌های شکننده است. امروز و هر روز، بیایید از قدرت گردشگری به عنوان نیرویی برای تحول، تاب‌آوری، پایداری و پیشرفت مشترک برای همه بهره ببریم».
این پیام‌ها نشان می‌دهد که امروز دیگر بحث بر سر توسعه یا عدم توسعه گردشگری نیست، بلکه پرسش اصلی این است که چگونه می‌توان این صنعت را به شکلی پیش برد که در خدمت حفاظت از محیط زیست و میراث فرهنگی باشد و در عین حال عدالت اجتماعی و منافع جوامع محلی را تقویت کند.
نگاهی به تجربه برخی کشورها می‌تواند روشن کند که این مسیر شدنی است. برای نمونه، کاستاریکا با سرمایه‌گذاری گسترده بر اکوتوریسم و احیای جنگل‌ها توانسته گردشگری را به ابزاری برای نجات طبیعت بدل کند. بوتان با اتخاذ سیاست «ارزش بالا، تأثیر پایین» و محدود کردن ورود گردشگران، هم فرهنگ بومی خود را حفظ کرده و هم درآمد پایداری به دست آورده است. فرانسه و اسپانیا با توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی سبز در مقاصد گردشگری موفق شده‌اند انتشار کربن ناشی از سفرها را کاهش دهند و ژاپن با بازآفرینی سنت‌های محلی توانسته حیات تازه‌ای به روستاهای در حال فراموشی ببخشد. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که گردشگری پایدار نه یک شعار بلکه یک سیاست اجرایی است که با اراده سیاسی، برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت مردم می‌تواند تحقق یابد.
در مقابل، الگوی رایج گردشگری انبوه در جهان و ایران پیامدهای سنگینی بر محیط زیست گذاشته است. فشار بیش از حد بر منابع آب شیرین، تخریب زیستگاه‌های طبیعی، انباشت زباله و آلودگی و ساخت‌وساز بی‌ضابطه در سواحل و کوهستان‌ها تنها بخشی از آسیب‌هایی است که امروز بسیاری از مقاصد محبوب گردشگری را تهدید می‌کند. این تهدیدها تنها به طبیعت محدود نیست، بلکه حیات اقتصادی و اجتماعی جوامعی که به گردشگری وابسته‌اند نیز در معرض خطر قرار گرفته است.
ایران به دلیل تنوع بی‌نظیر طبیعی و فرهنگی ظرفیت بزرگی برای توسعه گردشگری پایدار دارد، اما واقعیت این است که الگوی فعلی سفر در کشور بیشتر بر مصرف بی‌رویه منابع و گردشگری انبوه متکی است. اصفهان نمونه بارزی از این وضعیت است. خشکی زاینده‌رود و بحران فرونشست زمین نه تنها حیات شهری را تهدید می‌کند، بلکه میراث جهانی همچون میدان نقش جهان و مسجد جامع را نیز در معرض خطر نابودی قرار داده است. شهری که روزگاری مقصد گردشگران بین‌المللی بود، امروز با تهدیدی جدی مواجه است و اگر برای مدیریت منابع و بازگرداندن تعادل اکولوژیکی آن اقدامی صورت نگیرد، آینده گردشگری‌اش تیره خواهد بود.
شمال ایران، به‌ویژه استان‌های گیلان و مازندران، نیز سال‌هاست قربانی گردشگری بی‌ضابطه است. ساخت‌وساز بی‌رویه ویلاها در جنگل‌ها و زمین‌های کشاورزی، ورود زباله و فاضلاب به رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، تخریب تالاب‌ها و آلودگی دریای خزر، طبیعت این مناطق را در آستانه فروپاشی قرار داده است. جزایر جنوبی همچون کیش و قشم نیز با چالش‌های مشابهی دست‌به‌گریبان‌اند؛ از فشار بیش از حد بر منابع آب شیرین گرفته تا تهدید زیستگاه‌های مرجانی و لاک‌پشت‌های دریایی. همچنین در مناطق کویری مانند یزد و کرمان نیز، علاوه بر خشکسالی شدید، فرونشست زمین می‌تواند آینده گردشگری تاریخی و کویری را تحت‌الشعاع قرار دهد. همه اینها نشانه‌هایی است از اینکه اگر تغییری در شیوه مدیریت گردشگری ایران ایجاد نشود، سرمایه‌های طبیعی و فرهنگی کشور در معرض تهدیدی جدی قرار خواهند گرفت.
چه باید کرد؟
راه برون‌رفت از این وضعیت روشن است. همان‌طور که سازمان جهانی گردشگری و دبیرکل سازمان ملل تأکید کرده‌اند، نخستین گام تدوین سیاست‌های ملی و سخت‌گیرانه برای حفاظت از منابع و میراث است. این سیاست‌ها باید با آموزش گردشگران و جوامع محلی همراه باشد تا مفهوم سفر مسؤولانه تبیین شود. توسعه زیرساخت‌های سبز، از حمل‌ونقل عمومی تا استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در اقامتگاه‌ها، شرط لازم برای کاهش اثرات زیست‌محیطی است. در کنار این اقدامات، توانمندسازی جوامع محلی و مشارکت دادن آنها در سود گردشگری اهمیت حیاتی دارد. بدون نفع بردن مردم بومی، هیچ سیاست پایداری در عمل دوام نخواهد داشت.
اما گردشگران هم می‌توانند نقش مهمی در گردشگری پایدار ایفا کنند. اقداماتی ساده و عملی وجود دارد که هر مسافر می‌تواند انجام دهد. نخست، انتخاب مقصد و زمان هوشمندانه؛ از سفر در فصل‌های شلوغ به مناطقی که فشار گردشگری در آنها زیاد است، خودداری شود و به جای مقصدهای آسیب‌پذیر، سفر به مناطق کمتر شناخته‌شده و طبیعی صورت گیرد.
دوم استفاده از وسایل حمل و نقلی که اثرات مخرب کمتری بر محیط زیست به‌‌جا می‌گذارند؛ از وسایل حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه و پیاده‌روی استفاده کنید و در صورت استفاده از خودرو، گروهی سفر کنید یا ماشین‌های کم‌مصرف یا الکتریکی انتخاب کنید. سوم، اقامتگاه‌های سبز را برگزینید؛ اولویت را بر اقامت در هتل‌ها یا اقامتگاه‌هایی که انرژی تجدیدپذیر استفاده می‌کنند، بازیافت دارند و مصرف آب و انرژی را مدیریت می‌کنند، قرار دهید. چهارم، مصرف آب و انرژی را مدیریت کنید؛ دوش گرفتن طولانی و استفاده بیش از حد از برق و آب در هتل‌ها را کاهش دهید و هنگام ترک اتاق، چراغ‌ها و دستگاه‌های برقی را خاموش کنید.
پنجم، مسؤوانه خرید و تغذیه کنید؛ محصولات محلی و صنایع دستی خریداری کنید و از استفاده از پلاستیک یک‌بار مصرف خودداری کنید. ششم، از طبیعت و میراث فرهنگی محافظت کنید؛ زباله خود را جمع‌آوری و در محل مناسب دفع کنید و از ورود به مناطق ممنوع یا آسیب‌پذیر و تخریب بناهای تاریخی خودداری کنید.
هفتم، آموزش و اطلاع‌رسانی؛ قبل از سفر درباره فرهنگ، محیط زیست و قوانین مقصد اطلاعات کسب کنید و همراهان خود را نیز آموزش دهید. هشتم، تجربه محلی و تعاملی به دست آورید؛ با مردم محلی تعامل داشته باشید و از تورهای محلی کوچک حمایت کنید که سود آنها به جامعه برسد. نهم از اکوسیستم‌ها محافظت کنید؛ در بازدید از جنگل، دریا، کویر یا پارک‌های ملی، روی مسیرهای مشخص حرکت کنید و از دست زدن به گیاهان و حیوانات خودداری کنید و در نهایت سفرهای کوتاه و مستمر داشته باشید؛ سفرهای آخر هفته کوتاه می‌تواند فشار روی محیط زیست را کاهش دهد و تجربه بهتری ایجاد کند.
روز جهانی گردشگری امسال یادآور این واقعیت است که ما در نقطه عطفی تاریخی ایستاده‌ایم. اگر همچنان بر همان مسیر گذشته حرکت کنیم، گردشگری به عاملی برای تخریب بیشتر محیط زیست و افزایش نابرابری تبدیل خواهد شد. اما اگر به سمت تحول پایدار برویم، این صنعت می‌تواند به ابزاری برای نجات سیاره، تقویت جوامع و حفظ میراث مشترک بشری بدل شود. ایران نیز برای حفظ جایگاه خود در نقشه گردشگری جهانی و برای تضمین آینده نسل‌های بعدی، ناگزیر است تصمیمات جسورانه‌ای بگیرد. گردشگری می‌تواند تهدید باشد یا فرصت؛ انتخاب هریک ار این مسیرها اکنون در دستان ماست.//
