خبرگزاری مهر، گروه استانها: فصل گاوبانکی، دوره‌ای حساس در زندگی گوزن زرد ایرانی است که با جفت‌گیری نرها و رقابت بر سر قلمرو شناخته می‌شود. این صحنه‌های طبیعی هر ساله توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به حیات وحش را جلب می‌کند، اما امسال محیطبانان دشت‌ناز روایت‌هایی تازه ارائه داده‌اند.
فصل گاوبانکی، با صدای پرطنین نرها و تلاش بی‌وقفه محیطبانان، فرصتی کم‌نظیر برای مشاهده، یادگیری و حفاظت از یک گونه ارزشمند ایرانی فراهم کرده است.
یکی از نکات تازه‌ای که امسال مورد توجه قرار گرفته، مشاهده رفتارهای گروهی ماده‌هاست که پیش از این کمتر ثبت شده بود.
کارشناسان معتقدند این داده‌ها می‌تواند در برنامه‌ریزی برای حفاظت نسل آینده گوزن زرد نقش حیاتی ایفا کند.
پایش روزانه محیطبانان پناهگاه حیات وحش دشت‌ناز در روزهای اخیر منجر به کشف لاشه یک رأس گوزن زرد ماده شد که بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد بر اثر حمله یک گوزن زرد نر تلف شده است. این حادثه در آستانه فصل جفت‌گیری رخ داد؛ دوره‌ای که رقابت میان نرها برای قلمرو و جفت افزایش می‌یابد و گاهی به درگیری‌های منجر به جراحت یا مرگ منتهی می‌شود. در این زمان، رفتارهای تهاجمی نرها ممکن است به دلایل رفتاری یا رقابتی، متوجه ماده‌ها نیز شود. هرچند این موضوع از نگاه انسانی تلخ است، اما بخشی از چرخه طبیعی زندگی این گونه به شمار می‌رود.
فصل گاوبانکی، که با صدای خاص و پرطنین نرها همراه است، نه‌تنها برای پژوهشگران، بلکه برای علاقه‌مندان به طبیعت نیز جذابیت بالایی دارد.
کارشناسان محیط زیست مازندران بر این باورند که این دوره، فرصتی ارزشمند برای ارتقای فرهنگ عمومی در زمینه حفاظت از حیات وحش فراهم می‌کند، به شرطی که بازدیدکنندگان فاصله ایمن از حیوانات را رعایت کنند و از ایجاد هرگونه مزاحمت خودداری شود.
رضا احمدی یکی از دوستداران محیط زیست مازندران می‌گوید که حضور آگاهانه مردم در این فصل می‌تواند به جلب حمایت عمومی از برنامه‌های حفاظتی منجر شود و آثار مثبتی در کاهش شکار غیرمجاز داشته باشد.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در این زمان، هرگونه اختلال در آرامش زیستگاه می‌تواند چرخه طبیعی جفت‌گیری را مختل کند و بر جمعیت گونه تأثیر بگذارد، از این رو محیطبانان با گشت‌زنی‌های مداوم در شب و روز، هرگونه تهدید احتمالی را کنترل می‌کنند.
در کنار اقدامات حفاظتی، اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران چادرهای ویژه‌ای موسوم به چادرهای گاوبانکی را در نقاطی از پناهگاه مستقر کرده است. این چادرها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که کمترین اثر بر محیط بگذارند و در عین حال امکان استقرار کارشناسان و پایش شبانه‌روزی را فراهم کنند. از این مکان‌ها برای ثبت دقیق رفتارهای گونه و جمع‌آوری داده‌های علمی استفاده می‌شود، بی‌آنکه آرامش حیوانات مختل شود.
چادرهای گاوبانگی؛ ابزار علمی و حفاظتی
این چادرها، که معمولاً با استتار مناسب در دل زیستگاه برپا می‌شوند، امکان مشاهده و شنود رفتارهای گوزن‌ها را بدون ایجاد مزاحمت برای آن‌ها فراهم می‌آورند.
محمدرضا کنعانی مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران در مورد گفت: داده‌های به‌دست‌آمده از این پایش‌ها، نقش مهمی در بهبود برنامه‌های تکثیر و مدیریت جمعیت گوزن زرد دارد.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر اضافه می‌کند: در سال‌های اخیر، با بهبود تجهیزات و آموزش نیروها، کیفیت داده‌های رفتاری و ژنتیکی ثبت‌شده به شکل قابل‌توجهی افزایش یافته است.
به گفته او، مازندران با در اختیار داشتن زیستگاه‌هایی چون دشت‌ناز، سمسکنده و میانکاله، یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های حفاظتی گوزن زرد ایرانی در کشور محسوب می‌شود.
یکی از محیطبانان باسابقه مازندران که بیش از دو دهه در این عرصه فعالیت کرده، از تجربه‌های خود می‌گوید: فصل گاوبانگی برای ما مثل شب‌زنده‌داری‌های طولانی در خط مقدم حفاظت است. گاهی در سکوت نیمه‌شب، تنها با صدای بانگ گوزن‌ها، تغییرات رفتاری‌شان را ثبت می‌کنیم. هر صدا، هر حرکت و حتی نحوه برخورد نرها با همدیگر، برای ما پیام دارد.
جعفری تأکید می‌کند که این پایش‌ها نه‌تنها جنبه علمی دارد، بلکه به‌طور مستقیم بر موفقیت زادآوری و سلامت جمعیت گوزن‌ها تأثیر می‌گذارد. «اگر یک زیستگاه آرامش خود را از دست بدهد یا حضور انسان و شکارچیان افزایش یابد، روند طبیعی جفت‌گیری مختل می‌شود و این برای جمعیت‌های کوچک و محدود، یک تهدید جدی است.»
تهدید شکار غیرمجاز
دوستداران حیات وحش بارها هشدار داده‌اند که هرگونه شکار غیرمجاز، به‌ویژه در فصل گاوبانگی، پیامدهای سنگینی برای جمعیت گوزن زرد دارد.
به گفته علی حسینی یکی از فعالان محیط زیست محلی، شکار حتی یک رأس نر بالغ در این فصل می‌تواند تعادل جمعیتی یک منطقه را برای چند سال بر هم بزند.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: در این مقطع حساس، نرها مسئولیت اصلی انتقال ژن‌های سالم را بر عهده دارند. از بین رفتن یک نر مسلط، نه‌تنها باعث کاهش نرخ تولد می‌شود، بلکه رقابت میان نرهای ضعیف‌تر را هم افزایش می‌دهد.
پناهگاه دشت‌ناز؛ قلب تپنده حفاظت از گوزن زرد
پناهگاه حیات وحش دشت‌ناز، با وسعتی بیش از ۵۵۰ هکتار، یکی از معدود مکان‌هایی است که گوزن زرد ایرانی در آن به‌صورت نیمه‌طبیعی زندگی و تکثیر می‌کند. این پناهگاه، از دهه ۵۰ خورشیدی به‌عنوان یکی از مراکز اصلی احیای گوزن زرد شناخته می‌شود و تاکنون نقش مهمی در جلوگیری از انقراض این گونه داشته است.
به تاکید کارشناسان، دشت‌ناز نه‌تنها برای گوزن زرد، بلکه برای ده‌ها گونه پرنده و پستاندار دیگر زیستگاه امنی فراهم کرده است. زیرا در آن یک بانک ژن زنده وجود دارد و هر آسیبی به آن، خسارتی جبران‌ناپذیر برای تنوع زیستی کشور خواهد بود.
فرهنگ‌سازی و آموزش
یکی از محورهای مهم برنامه‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران در فصل گاوبانگی، آموزش و فرهنگ‌سازی است. برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای جوامع محلی، همکاری با مدارس و استفاده از ظرفیت رسانه‌ها، از جمله اقداماتی است که با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت این فصل و ضرورت پرهیز از هرگونه مزاحمت برای گوزن‌ها انجام می‌شود. در عین حال مشارکت مردم بومی در حفاظت، به مراتب اثرگذارتر از هر اقدام اداری است و تجربه نشان داده هرگاه جوامع محلی به ارزش واقعی حیات وحش پی ببرند، به بهترین مدافعان آن تبدیل می‌شوند.
پایان فصل، آغاز کار تازه
با پایان فصل گاوبانگی در اوایل پاییز، کار محیطبانان تازه وارد مرحله‌ای دیگر می‌شود. آن‌ها باید وضعیت ماده‌های آبستن را رصد کنند، شرایط تغذیه‌ای و امنیت زیستگاه را حفظ کنند و برای زمستانی پیش‌رو، برنامه‌ریزی کنند. داده‌های جمع‌آوری‌شده از طریق چادرهای گاوبانگی و مشاهده مستقیم، مبنای تصمیم‌گیری‌های بعدی در حوزه تکثیر و رهاسازی گوزن‌ها در زیستگاه‌های طبیعی خواهد بود.
با توجه به اهمیت این دوره زمانی در چرخه زندگی گوزن زرد ایرانی، همکاری و مشارکت مردم در حفظ آرامش زیستگاه‌های طبیعی می‌تواند نقش بسزایی در پایداری جمعیت این گونه و سایر گونه‌های جانوری ایفا کند.
