تصاویر ماهواره‌ای ثبت‌شده بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ نشان می‌دهند که چگونه در پی فوران گِل‌فشان در بستر دریای خزر، یک جزیره شکل گرفت و ظرف کمتر از یک سال به‌طور کامل از میان رفت.
به گزارش زومیت، توده خشکی زودگذر، اواخر ژانویه ۲۰۲۳ بر فراز آتشفشان زیرآبی «کومانی بانک» واقع در ۲۴ کیلومتری سواحل شرقی آذربایجان، ظاهر شد. براساس گزارش رصدخانه زمین ناسا، این جزیره تا ۴ فوریه کامل شد و قطر آن به حدود ۴۰۰ متر رسید. گرچه، ساختار جزیره ناپایدار بود. آخرین تصاویر ماهواره‌ای که دسامبر ۲۰۲۴ ثبت شدند، نشان می‌دهند که جزیره تقریباً به‌طور کامل از سطح آب ناپدید شده است.
به گزارش لایوساینس، کومانی بانک از زمان کشف در سال ۱۸۶۱ تاکنون هشت بار فوران کرده و هر فوران چند روز بیشتر دوام نداشته است؛ اما تقریباً در تمامی آن‌ها توده‌هایی موقتی از خشکی بر سطح دریا شکل گرفته‌اند. بزرگ‌ترین فوران ثبت‌شده در سال ۱۹۵۰ به پیدایش جزیره‌ای به قطر ۷۰۰ متر و ارتفاع ۶ متر از سطح دریا منجر شد.
گل‌فشان‌ها برخلاف آتشفشان‌های کلاسیک، گدازه و خاکستر پرتاب نمی‌کنند، بلکه ترکیبی داغ از گل، آب و گازهای طبیعی را به سطح زمین می‌فرستند. این پدیده‌ها معمولاً شدت و قدرت تخریبی پایین‌تری دارند؛ اما می‌توانند حامل مقادیر بالایی از گاز طبیعی تحت فشار باشند. جرقه ناشی از برخورد ذرات سنگ یا گازهای داغ می‌تواند به انفجارهای آتشین منجر شود.
در سال ۲۰۲۱، فوران در یکی از گل‌فشان‌های نزدیک به کومانی بانک به شکل‌گیری ستونی عظیم از شعله‌های آتش برفراز سطح آب دریای خزر منجر شد و این رویداد در تصاویر ماهواره‌ای نیز به‌وضوح قابل مشاهده بود.
جمهوری آذربایجان میزبان بیش از ۳۰۰ گل‌فشان در خشکی و بستر دریا است که یکی از بالاترین تراکم‌ها در جهان به شمار می‌رود. موقعیت زمین‌ساختی این کشور در محل برخورد صفحات تکتونیکی اوراسیا و عربستان، دلیل اصلی فعالیت بالای زمین‌گرمایی در این منطقه است.
پیدایش جزایر موقتی ناشی از فوران‌های آتشفشانی، منحصر به دریای خزر نیست. در سال ۲۰۱۵، جزیره‌ای به مساحت ۱٫۹ کیلومتر مربع در اقیانوس آرام جنوبی، در اثر فوران آتشفشان زیرآبی هونگا تونگا-هونگا هائاپائی در تونگا شکل گرفت. این جزیره تا سال ۲۰۲۲ باقی ماند و سپس در پی یکی از شدیدترین فوران‌های ثبت‌شده، به‌طور کامل نابود شد. بررسی‌های بعدی نشان داد که این انفجار احتمالا گونه‌هایی از میکروب‌ها را که به‌صورت انحصاری در آن زیستگاه تکامل یافته بودند، از بین برد.
در اکتبر ۲۰۲۳، فوران شدیدی در نزدیکی سواحل جزیره ایوو جیما ژاپن به شکل‌گیری توده خشکی موقتی منجر شد که نی‌ئی‌جیما یا جزیره جدید نام گرفت. این جزیره به عرض حدود ۱۰۰ متر و ارتفاع ۲۰ متر رسید و به‌وضوح از فضا قابل مشاهده بود. اما در مارس ۲۰۲۴، تصاویر پهپادی نشان داد که با وجود تداوم نشانه‌های فعالیت آتشفشانی، جزیره به‌سرعت در حال فرو رفتن در دریا است.
