همشهری آنلاین - مریم سرخوش: هدفگذاری سازمان جهانی بهداشت حذف بیماری هپاتیت تا ۲۰۳۰ است و شعار امسال روز جهانی هپاتیت هم بر همین اساس انتخاب شده است؛ «پیش به سوی حذف هپاتیت سی». نکته مهم این که تقریبا یک دهه پیش، قبل از توجه جدی سازمان جهانی بهداشت روی موضوع هپاتیت، ایران تنها کشور جهان بود که به این موضوع ورود کرد و حتی پیش از انتخاب روز جهانی هپاتیت (۶ مرداد)، روز ملی هپاتیت (اول آبان) را در تقویم خود قرار داد.
هپاتیت سی یک بیماری ویروسی است که کبد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در بسیاری از افراد مبتلا به هپاتیت سی هیچ علامتی وجود ندارد اما در برخی موارد ممکن است علائمی مانند خستگی، زردی، درد شکم و مشکلات گوارشی بروز کند. حالا نظام سلامت ایران جزو کشورهای پیشرو در حذف این بیماری است، به طوری که در برخی گروه‌های خاص که ریسک بیشتری در ابتلا به این بیماری دارند، توانسته به مرحله حذف برسد.
با اقدامات انجام شده، حالا متولیان نظام سلامت در نشست خبری روز جهانی هپاتیت عنوان می‌کنند اگر همه عوامل لازم برای دسترسی به گروه‌های در معرض خطر فراهم شود، امکان حذف هپاتیت C طی سه سال آینده (۲۰۲۷) پیش از هدفگذاری WHO وجود خواهد داشت. چون مدیریت بیماری در گروه‌های خاص از جمله هموفیلی، تالاسمی و دیالیزی محقق شده، اما گروه معتادان تزریقی به راحتی در دسترس نیستند.
نکته‌ای علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت هم به آن تاکید کرده و گفته با اعلام تعهد جدی ایران برای حذف بیماری هپاتیت C تا سال ۱۴۰۵، ما در این مسیر هدفگذاری مشخص، برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت فراگیر داریم و امیدواریم با تداوم اجرای سیاست‌های تشخیصی، درمانی و پیشگیرانه، به سطح مدال‌های بین‌المللی برنز، نقره و نهایتاً طلا در حذف هپاتیت C دست یابیم. نکات مطرح شده در این نشست را در ادامه بخوانید.
آمار ابتلا به هپاتیت در ایران
دکتر قباد مرادی، مدیر مرکز بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با بیان این که در دنیا چیزی حدود ۳۴۰ میلیون نفر مبتلا به انواع هپاتیت هستند و سالانه بیش از یک میلیون نفر هم فوت می‌کنند، عنوان کرد: از سال ۷۳ واکسیناسیون هپاتیت سی در ایران آغاز شد و تقریبا تمام افراد زیر ۳۷ سال واکسن دریافت کردند.
به گفته مرادی، ایران درباره هپاتیت سی جزو کشورهای با بروز بالا نیست و در گذشته چیزی حدود ۰.۴ درصد شیوع بیماری را داشتیم اما اکنون این عدد کمتر شده و با احتساب جمعیت ۸۵ میلیون نفر چیزی حدود ۱۶۰ تا ۱۷۰ هزار نفر در کشور مبتلا به هپاتیت سی هستند. درباره هپاتیت بی هم پیش از آغاز واکسیناسیون، ایران جزو کشورهای با شیوع ۲.۵ تا ۵ درصد بود اما واکسیناسیون با پوشش انجام شد و اکنون نزدیک به ۹۷ تا ۹۸ درصد گروه‌های واجد شرایط این واکسن را دریافت کرده و به حدود یک درصد رسیده است که این روند کاهشی همچنان ادامه دارد.
این مسئول درباره برنامه وزارت بهداشت برای حذف هپاتیت سی هم بیان کرد: واکسیناسیون همچنان در حال انجام است و گروه‌های پرخطر و واجد شرایط ۳ نوبت واکسن را دریافت می‌کنند. واکسن هم به تعداد کافی داریم. ممکن است تغییراتی در سیاست‌های واکسیناسیون وزارت بهداشت داشته باشیم که به جز گروه‌های پرخطر و واجد شرایط برخی گروه‌های سنی دیگر هم به تزریق رایگان واکسن اضافه شوند.
مرادی در پاسخ به سوالی که هپاتیت در کدام استانها شیوع بیشتری دارد، بیان کرد: در گذشته شیوع بیشتری در استان‌های سیستان و بلوچستان و گلستان داشتیم اما طی سال‌های آخر به دلیل اقدامات انجام شده این آمار کاهش پیدا کرده است. این نکته مهمی است که هر جا معتادان تزریقی جمعیت بیشتری داشته باشند، موارد ابتلا به هپاتیت سی هم بیشتر خواهد بود.
حذف هپاتیت در برخی گروه‌ها
دکتر موید علویان، رئیس انجمن مطالعات بیماری‌های کبدی ایران و مدیر گروه بیماری‌های کبد خاورمیانه هم در ادامه این نشست عنوان کرد: ایران تنها کشوری است که دو روز هپاتیت دارد، اولی ۶ مرداد که روز جهانی است و دومی هم در اول آبان که روز ملی است و در تقویم کشورمان ثبت شده است. ۱۰ سال پیش قبل از این سازمان بهداشت جهانی به این نتیجه برسد که روزی را به هپاتیت اختصاص دهد، ایران برای اولین بار در جهان یک روز به این بیماری اختصاص داد که اول آبان است.
او در پاسخ به سوالی درباره وضعیت ایران در مسیر حذف هپاتیت سی بیان کرد: در هپاتیت سی ما به مواردی از حذف رسیده‌ایم، از جمله گروه‌های خاص مثل هموفیلی، تالاسمی، دیالیزی، جذامی و جانبازان جنگ. از سال ۸۵ درمان در بیماران خاص شروع شده و اکنون به زیر یک درصد رسیده است. درباره هپاتیت زیر ۵درصد یعنی حذف بیماری و این در حالی است که ما درباره تالاسمی در زمان شروع طرح ۳۰ درصد شیوع بیماری را داشتیم. درباره معتادان ترزیقی هم جزو گروه‌های اصلی ابتلا هستند آمار در حال کاهش است و این که ما بتوانیم به هدف حذف کامل این بیماری برسیم، مهم است که بخش‌های مختلف از جمله بهزیستی، زندان‌ها، پلیس، سازمان‌های مردم نهاد و خود جامعه با وزارت بهداشت همراهی لازم را داشته باشند.
به گفته علویان در منطقه خاورمیانه به جز امارات ایران نسبت به سایر کشورها شیوع بسیار کم هپاتیت بی و سی دارد. دلیل این که امارات هم در رتبه بالاتری قرار دارد، این است که آنها بیماران غیربومی خود را دیپورت می‌کنند و بیماران بومی‌شان را به کشورهای دیگر می‌فرستند و حقوق مادام‌العمر برای آنها در نظر می‌گیرند. اما در نظام سلامت ما این موفقیت در حالی حاصل شده که بیمار را به عنوان شهروند پذیرفته و خدمات درمانی به این افراد ارائه می‌شود.
مهم‌ترین راه‌های انتقال
علویان درباره مهم‌ترین راه‌های انتقال هپاتیت هم بیان کرد: در گذشته ترزیق خون یکی از مهم‌ترین راه‌های انتقال بود که اکنون حذف شده است. در حال حاضر عدم رعایت بهداشت در استفاده از خدمات پزشکی یکی از راه‌های انتقال است که البته این موضوع در کشور ما کمتر دیده می‌شود، اما در کشور همسایه مثل پاکستان این مساله وجود دارد. دومین راه انتقال هم تزریق غیرایمن است که در افراد معتاد تزریقی بیشتر است.
به گفته او، راه مهم دیگر انتقال هپاتیت استفاده از خدمات تتو در محل‌های غیرمجاز است که نکات بهداشتی را رعایت نمی‌کنند. نکته عجیب این که در عمده زنان مبتلا به هپاتیت سی، بررسی‌ها نشان داده که آنها یا همسر معتاد تزریقی داشتند یا سابقه تتو. مطالعات نشان داده که دستگاه‌های تتو می‌توانند آلودگی را در خود نگه دارند و یکی از راه‌های انتقال بیماری باشند. اما به طور کلی بروز هپاتیت در مردان بیشتر از زنان است چون رفتارهای پرخطر مثل اعتیاد بیشتر در این گروه دیده می‌شود. هپاتیت بی هم در گذشته از طریق مادر منتقل می‌شد که با آغاز واکسیناسیون این راه انتقال هم کمتر شده است.
به گفته رئیس انجمن مطالعات بیماری‌های کبدی ایران اگر واکسیناسیون علیه هپاتیت بی در ایران آغاز نمی‌شد، بر اساس آمار تولد یک میلیون و ۱۰۰ نوزاد در سال باید سالانه ۵۰ هزار مبتلای جدید می‌داشتیم اما اکنون یکی از آزمایش‌های مادران باردار درباره هپاتیت انجام و خدمات درمانی و پیشگیرانه ارائه می‌شود.
علویان در ادامه تاکید کرد: هپاتیت اگر در زمان مناسب و درست تشخیص داده نشود تبدیل به بیماری مزمن و سرطان می‌شود. اگر بیماری پیشرفت کند آسیب کبدی وجود خواهد داشت اما در حال حاضر شایع‌ترین دلیل پیوند کبد، چرب بودن آن است هپاتیت کمتر از گذشته منجر به نیاز پیوند است. درباره توصیه به انجام آزمایش در مردم هم باید به این نکته توجه کنیم که نیازی به ایجاد ترس و دلهرهه نیست و باید بر اساس عوامل خطر اقدامات لازم انجام شود. البته درباره هپاتیت بی پیشنهاد می‌شود که هر فرد زیر ۵۵ سال یکبار آزمایش بدهد، چون مبتلایان به آن ناشناخته هستند و عمدتا در کودکی از مادر بیمار شده‌اند. اما درباره هپاتیت سی توصیه برای غربالگری کلی نداریم و تنها به افراد در معرض خطر توصیه برای آزمایش وجود دارد.
او درباره درمان‌های هپاتیت هم توضح داد: داروهای درمانی این بیماری تحت پوشش بیمه قرار دارد و هپاتیت سی هم به شکل رایگان درمان می‌شود. حتی اگر فردی بیمه هم نداشته باشد اما نتیجه تست او نشان دهنده ابتلا به هپاتیت باشد با مراجعه به بیمه سلامت مراجعه کند درمان رایگان دریافت خواهد کرد. مشکل ما دارو و درمان نیست، بیماریابی است که باید دخالت بیشتر برای شناسایی افراد مبتلا صورت بگیرد. به همین دلیل نظام مراقبت در زندان‌ها اهمیت زیادی دارد چون در سایر گروه‌ها مداخلات برای کاهش شیوع بیماری نتیجه‌بخش بوده و نکته مهم این است که افراد پرخطر آزمایش دهند.
حذف کامل تا سه سال آینده
دکتر هنگامه نامداری‌تبار، رئیس اداره کنترل ایدز وزارت بهداشت هم درباره برنامه‌های وزارت بهداشت برای مدیریت بیماری بیان کرد: در بیماریابی غیرفعال شامل کسانی که خودشان به مراکز خصوصی مراجعه می‌کنند و پزشک بیماری آنها را تشخیص می‌دهد، آمار دقیقی نداریم. اما در بیماریابی فعال که تقریبا از دو سال پیش از سوی وزارت بهداشت آغاز شده، گروه‌های واجد شرایط از جمله هموفیلی، تالاسمی، دیالیزی بررسی شدند که البته هپاتیت در این گروه تقریبا به مرحله حذف رسیده است. آنها هر سال غربالگری خواهند شد و این مساله حتی درباره افراد درمان‌شده هم انجام می‌شود که عفونت مجدد نداشته باشند.
او ادامه داد: درباره سایر گروه‌ها، از جمله بیماران HIV بیش از ۸۵ درصد غربالگری درباره هپاتیت انجام شده است. درباره مصرف‌کنندگان تزریقی، زندانیان و گروه‌های در معرض بیشترین آسیب هم برنامه‌ها جدید است و آمارها چند ماه بعد اعلام خواهد شد.
نامداری تاکید کرد: یک خبر خوب این که دبیرخانه شورای عالی امنیت غذایی کنترل، بیماریابی و تشخیص و درمان هپاتیت را به همان تیمی سپرده که اچ‌آی‌وی را دنبال می‌کنند. این تیم متشکل از ۲۳ سازمان و ارگان است. در یک جلسه رسمی همه آنها تعهد دادند که کلیه اقدامات انجام شده درباره اچ‌آی‌وی را درباره هپاتیت هم انجام دهند.
این مسئول درباره هدفگذاری وزارت بهداشت برای حذف بیماری هم توضیح داد: هدف سازمان جهانی بهداشت حذف هپاتیت C تا ۲۰۳۰ میلادی است اما در کشور ما اگر اگر همه عوامل لازم برای دسترسی به این گروه‌ها فراهم شود امکان حذف هپاتیت سی در سه سال آینده وجود خواهد داشت. چالش اصلی در این حوزه این است که ما به گروه‌های خاص از جمله بیماران هموفیلی، تالاسمی و دیالیزی دسترسی داریم، اما گروه معتادان تزریقی به راحتی در دسترس نیستند.
