لیلا محمدی رئیس پژوهشگاه ارتباطات و رئیس کمیته اعتبارسنجی تجهیزات و خدمات شبکه ملی اطلاعات در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص اعتبارسنجی و هدف از برگزاری کمیته تخصصی شبکه ملی اطلاعات گفت: یکی از مأموریت‌های وزرات ارتباطات و فناوری اطلاعات در برنامه هفتم توسعه مطابق ماده ۶۴ و ۶۵ فصل ۱۳، توسعه شبکه ملی اطلاعات است. در این راستا موضوعات به طور پیوسته در شورای راهبری شبکه ملی اطلاعات به ریاست جناب آقای دکتر هاشمی به صورت هفتگی پیگیری می‌شود و برای موضوعات دارای اهمیت و نیازمند به فعالیت‌های کارشناسی، کمیته‌هایی ذیل این شورا تشکیل شده است. کمیته اعتبارسنجی تجهیزات و خدمات فاوا یکی از این کمیته هاست که اولین جلسه آن در تاریخ ۴ خردادماه ۱۴۰۴ در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد.
محمدی به هدف اصلی این کمیته اشاره کرد و گفت: هدف اصلی این کمیته، همفکری، برنامه‌ریزی و نظام بخشی برای اطمینان از صحت عملکرد و برآورده کردن الزامات تجهیزات و خدمات الویت دار جهت به‌کارگیری در شبکه ارتباطی کشور است. این مسئولیت با توجه به جایگاه این پژوهشگاه و داشتن توان علمی و زیرساخت‌های آزمایشگاهی و امکان شبکه سازی با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش بنیان به پژوهشگاه واگذار شده است. اعضای اصلی این کمیته، علاوه بر پژوهشگاه، سازمان فناوری اطلاعات، سازمان تنظیم مقررات و معاونت فناوری و نوآوری وزارت هستند و به فراخور موضوعات و نیازمندی از بخش خصوصی و دیگر سازمان‌ها و تشکل‌ها نیز برای شرکت در جلسه دعوت به عمل می‌آید. نتایج این کمیته به شورای راهبری شبکه ملی اطلاعات منعکس و میزان پیشرفت کار سنجیده می‌شود.
وی با اشاره به هدف اصلی تشکیل نخستین جلسه کمیته اعتبارسنجی تجهیزات و خدمات شبکه ملی اطلاعات افزود: نخستین جلسه این کمیته به منظور بحث و بررسی در خصوص اقدامات فعلی و در حال انجام و احصا نیازمندی‌های تکمیل کار و همچنین یکسان‌سازی دیدگاه‌ها و برنامه‌ریزی اولیه تشکیل شد و نقش و مسئولیت هر یک از اعضا و اقدامات زیرمجموعه آنها در این موضوع مورد بررسی قرار گرفت و نظرات منعکس گردید. جمع بندی این نظرات در شورای راهبری شبکه ملی اطلاعات طرح خواهد شد.
محمدی درباره اقدام شماره ۴۷ طرح کلان شبکه ملی اطلاعات و مأموریت‌های محوله به پژوهشگاه توضیحاتی ارائه داد و گفت: طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات در سال ۹۹ توسط مرکز ملی فضای مجازی تصویب و ابلاغ شده است. در این طرح کلان، علاوه بر اهداف عملیاتی برای پیشرفت اهداف شبکه ملی اطلاعات، ۵۳ اقدام کلان نیز ذکر شده است و برای هر یک نهاد متولی نیز تعیین گردیده است. اقدام شماره ۴۷ که عنوان آن اعتبارسنجی تجهیزات و خدمات شبکه ملی اطلاعات است به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات واگذار گردیده است.
وی ادامه داد: در مجموعه وزارت نیز با توجه به سوابق و فعالیت‌ها در حوزه ارزیابی و تست تجهیزات و خدمات شبکه، این مسئولیت به پژوهشگاه منتقل گردید. پژوهشگاه لازم است با هماهنگ کردن سایر بخش‌های تأثیرگذار و ذی‌نفعان موضوع، این مسئولیت را به انجام برساند و بر اساس شاخص‌های مصوب شده به صورت دوره‌ای گزارش پیشرفت به شورای راهبری و معاونت توسعه شبکه ملی اطلاعات ارائه کند.
ضرورت ایجاد ساختاری برای اعتبارسنجی تجهیزات و خدمات
رئیس کمیته اعتبارسنجی تجهیزات و خدمات شبکه ملی اطلاعات در خصوص ضرورت ایجاد ساختاری برای اعتبارسنجی تجهیزات و خدمات گفت: اولین قدم در برنامه‌ریزی برای انجام یا تکمیل این اقدام و پیشرفت دادن آن، بررسی شرایط و وضعیت موجود انجام این اقدام در کشور است. یکی از ویژگی‌های این اقدام در کشور این است که سازمان‌های متعدد در انجام آن درگیر هستند و عوامل مستقیم و غیرمستقیم زیادی در انجام این اقدام و کیفیت انجام آن تأثیرگذار هستند. به عنوان مثال در بخش‌هایی از آن نهادهایی همچون سازمان استاندارد ملی ایران به عنوان نهاد اعتبار بخش و یا مرکز مدیریت راهبردی افتای ریاست جمهوری به عنوان سیاست‌گذار و اعتبار بخش انجام وظیفه می‌کنند و در بخش‌های دیگر سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، سازمان فناوری اطلاعات ایران و پژوهشگاه به عنوان نهادهای اعتبارسنجی و صدور گواهی و در شاخه‌های دیگر مجدداً پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات و نیز بخش خصوصی به عنوان آزمایشگاه‌های مرجع و یا انجام آزمون به فعالیت مشغول هستند.
محمدی افزود: در چنین شرایطی لازم است یک ساز و کار یکپارچه و مدیریت شده به صورت چتری بر روی همه این نهادها قرار گرفته و با مشارکت همه، فعالیت‌ها را رصد نموده و سیاست‌های وزارت را عملیاتی نماید. لازمه این ساز و کار ایجاد ساختاری است که ضمن استقلال نسبی سازمان‌ها در انجام فعالیت‌های اجرایی ذیل وظایف خود، هماهنگی لازم در همسو شدن با سیاست‌های کلان را به وجود آورد. این کمیته می‌تواند اولین قدم برای رسیدن به این هدف باشد.
شاخص‌های کلیدی اعتبارسنجی شبکه ملی اطلاعات
وی تصریح کرد: اعتبارسنجی تجهیزات و خدمات طبق تعریف اساسی آن، ناظر به دو شاخه تجهیزات و خدماتی است که در شبکه ملی اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر یک از این شاخه‌ها دارای اولویت‌های از پیش تعیین شده در شبکه ملی اطلاعات هستند که لازم است اعتبارسنجی برای آنها در درجه اول مدنظر باشد. فراهم نمودن زیرساخت‌ها، فرآیندها و امکانات لازم برای اعتبارسنجی، انجام عملیات اعتبارسنجی تجهیزات اولویت دار شبکه ملی اطلاعات و نیز انجام عملیات اعتبارسنجی خدمات معرفی شده شبکه ملی اطلاعات سه شاخص اصلی برای پایش میزان پیشرفت این اقدام کلان شبکه ملی اطلاعات هستند.
محمدی به فرآیند اجرایی ارزیابی و تأیید تجهیزات و خدمات اشاره کرد و افزود: در حال حاضر فرایندهای ارزیابی تجهیزات و خدمات فاوا از درگاه‌های مختلف سازمان‌های تابعه و پژوهشگاه آغاز می‌شود و با همکاری آزمایشگاه‌های مختلف ارزیابی و تأیید انجام می‌شود. در بسیاری از مراحل فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و فرآیندها، انجام ارزیابی و صدور گواهی، پژوهشگاه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به شکل همکار یا مشاور حضور دارد.
پژوهشگاه ارتباطات مرجعیت انجام ارزیابی
وی ادامه داد: با توجه به تصمیم شورای راهبری در مرجعیت پژوهشگاه در موضوعات مختلف اعتبارسنجی لازم است این موضوع در فرآیندها نمایان شود. در این شرایط، با توجه به رویکردهای جدید و فناوری‌های جدید، که گاهاً نیازمند ترکیبی از اعتبارسنجی توسط آزمایشگاه‌های مختلف می‌باشد، پژوهشگاه با مدیریت و بکارگیری ظرفیت همه بخش‌ها، به عنوان بازوی ارزیابی سازمان‌های تابعه، نقش خود را ایفا خواهد نمود. تحت این مرجعیت، پژوهشگاه نیازمندی‌های اعتبارسنجی و خلاء های موجود را نیز احصا کرده و زیرساخت‌های لازم را نیز برای پوشش مورد نیاز در تعامل با بخش‌های مختلف برنامه‌ریزی خواهد کرد.
اعتبارسنجی شبکه ملی اطلاعات شامل چه محصولاتی می‌شود؟
رئیس کمیته اعتبارسنجی تجهیزات و خدمات شبکه ملی اطلاعات تصریح کرد: اعتبارسنجی همه محصولات و خدماتی که در شبکه ملی اطلاعات استقرار می‌یابند را در برمی‌گیرد و البته نوع اعتبارسنجی و برخورد با آنها بسته به اینکه محصول وارداتی و یا تولید داخل باشد متفاوت خواهد بود. دغدغه‌های شبکه ملی اطلاعات برای محصولات تولید داخل و محصولات وارداتی متفاوت است و بنابراین نوع اعتبارسنجی آنها نیز فرق خواهد داشت. دولت نگرانی‌های تولیدکنندگان داخل و نیز تأمین‌کنندگان تجهیزات وارداتی شبکه را مدنظر دارد و قطعاً در برنامه‌ریزی‌هایی در این زمینه انجام می دهد.
محمدی در خصوص اینکه چه ظرفیت‌ها و زیرساخت‌هایی در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات فراهم شده که این مسئولیت به آن واگذار شده است، گفت: پژوهشگاه با سابقه‌ترین مرکز ساخت و تولید تجهیزات مخابراتی در کشور است و همواره همه نیازمندی‌های خود در زمینه تحقیق و توسعه تا رسیدن به نمونه اولیه محصولات را فراهم می‌ساخته است. این سابقه موجب انباشت سرمایه بزرگی از امکانات سخت افزاری و نرم افزاری و نیز نیروی انسانی متبحر در این پژوهشگاه گردیده است که این سرمایه می‌تواند توسط بخش فاوای کشور مورد استفاده و بهره برداری قرار گیرد. به پشتوانه این سرمایه، این مسئولیت نیز به پژوهشگاه واگذار شده است تا با استفاده از دانش و تجربه و نیز امکانات و تجهیزات آزمایشگاهی موجود خود و نیز به پشتوانه امکانات موجود در بخش خصوصی در این زمینه، نقش پررنگ‌تری در استانداردسازی، ارتقا کیفیت و بهبود قابلیت اطمینان شبکه ایفا کند.
وی به نوع آزمایش و ارزیابی شبکه اشاره کرد و افزود: نقش مرجعیت در آزمایشگاه‌ها به انجام آزمون و ارزیابی خلاصه نمی‌شود. مرجعیت به معنای نقطه اتصال در زمینه اعتبارسنجی با سازمان‌های تابعه وزارت و ارائه خدمت مربوطه به شبکه است. در این جایگاه، پژوهشگاه مسئولیت فنی اعتباربخشی به آزمایشگاه‌های دیگر، تأمین نیازمندی‌های آزمایشگاهی و بطورکلی تأمین زیرساخت‌های لازم برای پوشش اعتبارسنجی شبکه را عهده دار خواهد بود.
محمدی افزود: همچنین پژوهشگاه در تأمین نیازهای آزمایشگاهی قطعاً بخش خصوصی را در اولویت قرار خواهد داد و در جایی که بخش خصوصی توان لازم را نداشته باشد و یا نیازمندی‌های خاصی ایجاب کند، در حوزه انجام آزمون‌ها ورود خواهد کرد. این امر مسبوق به سابقه است و بسیاری از آزمایشگاه‌های موجود در بخش فاوای کشور توسط پژوهشگاه تجهیز شده و به بهره‌برداری رسیده است.
چگونگی سازماندهی همکاری میان دستگاه‌ها در کمیته
وی به چگونگی سازماندهی همکاری میان دستگاه‌ها و نقش دستگاه‌ها در کمیته تصریح کرد: اعضای کمیته هر یک در حال انجام اقدامات اجرایی اعتبارسنجی در حوزه‌های مختلف هستند. به عنوان مثال سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در حال انجام اعتبارسنجی در حوزه تأیید نمونه و نیز سازمان فناوری اطلاعات در حال انجام اعتبارسنجی در حوزه خدمات فاوا و نیز تجهیزات و سامانه‌های امنیتی هستند. خود پژوهشگاه نیز در حال انجام اعتبارسنجی در حوزه عمق بومی سازی محصولات است و هر سه سازمان فرایندهای اجرایی خود را دنبال می‌کنند. این سازمان‌ها و بازیگران دیگر که عضو کمیته هستند و یا در کمیته از نظراتشان استفاده می‌شود، از ظرفیت‌های اجرایی و نیز ظرفیت‌های پژوهشی یکدیگر متقابلاً بهره برده و در هماهنگی با یکدیگر کار اعتبارسنجی را دنبال خواهند کرد. به عنوان نمونه و در همین راستا اخیراً به صورت رسمی مرجعیت برخی از آزمایشگاه‌ها به پژوهشگاه واگذار شده است و برای آزمایشگاه‌های دیگر نیز انشااله ادامه خواهد یافت.
محمدی در خصوص مکانیزم گزارش دهی و پیگیری مصوبات کمیته گفت: مصوبات کمیته توسط دبیر کمیته به اطلاع اعضا و نیز معاون توسعه شبکه ملی اطلاعات خواهد رسید و نیز برای تأیید نهایی در شورای راهبری شبکه ملی اطلاعات طرح خواهد شد. پس از تأیید وزیر، از طریق معاون توسعه شبکه ملی اطلاعات پیگیری خواهد شد. آنچه مسلم است این است که با توجه به گسترده بودن وظایف و فرایندهای مربوط به اعتبارسنجی و وجود بازیگران متعدد، بدون هماهنگی همه آنها، اهداف این کمیته محقق نخواهد شد و لازم است همه اعضا و بازیگران خود دغدغه اجرایی کردن مصوبات را داشته باشند.
تاثیراعتبارسنجی‌ها بر کیفیت و امنیت شبکه ملی اطلاعات
وی با اشاره به تاثیراعتبارسنجی‌ها بر کیفیت و امنیت شبکه ملی اطلاعات گفت: اقدام شماره ۴۷ نیز به نوعی همین هدف را دنبال می‌کند و در تلاش است تا مراقبت کند که مجموعه سیاست‌های اتخاذ شده در خصوص استقرار تجهیزات تولید داخل و نیز تجهیزات وارداتی و همچنین خدمات ارتباطی و خدمات حوزه فاوا منجر به ارائه خدمات با کیفیت بالاتر، رعایت حقوق شهروندی و حرکت بر اساس استاندارد در شبکه شود. این امر با طراحی سازوکاری محقق می‌شود که بتواند محصولات و خدمات را قبل از استقرار در شبکه، اعتبارسنجی و مجوز لازم را صادر کند.
محمدی در پاسخ به سوال اینکه آیا نتایج حاصل از اعتبارسنجی‌ها به اطلاع عموم یا بخش خصوصی نیز خواهد رسید گفت: مفهوم اعتبارسنجی مفهومی فراتر از یک ارزیابی از یک محصول خاص مورد استفاده عموم مردم است که لازم باشد عامه مردم مستقیماً نسبت به آن حساس باشند. اعتبارسنجی، کلیه تجهیزات و خدمات در لایه‌های مختلف دسترسی و هسته شبکه را در برمی‌گیرد. متولی کیفیت در لایه هسته شبکه، شرکت ارتباطات زیرساخت و سپس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی است و اعتبارسنجی‌های صورت گرفته در هر حال به اطلاع این بازیگران خواهد رسید و در بخش‌هایی به کمک آنها انجام خواهد شد.
وی در پایان گفت: در لایه دسترسی نیز اپراتورهای مربوطه و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی متولی کیفیت هستند و قطعاً از آن مطلع خواهند شد. در شاخه‌های دیگر اعتبارسنجی مانند ارزیابی عمق بومی سازی نیز، متولی بومی سازی در کشور که معاونت فناوری، نوآوری و امور بین‌الملل وزارت است از نتایج مربوطه مطلع خواهد شد. در هر حال سرویس مستقیم اعتبارسنجی نیز به شرکت‌های واردکننده تجهیزات و یا تولیدکنندگان داخل به صورت مستقل از شبکه داده خواهد شد که خود آنها از نتایج مطلع خواهند شد.
