عصر ایران؛ مهرداد خدیر- دوستی پیام داده در سلسله نوشتارهای «جرعه‌ای از اقیانوس فرهنگ و ادبیات ایران» به شعر و نثر و نکته‌های زبانی و شاعران وفرزانگان، بسنده نکنم و به آیین‌ها و جشن‌ها هم بپردازم.
پاسخ دادم: پیشنهاد درخور و نیکویی است اما بضاعتی گسترده تر می خواهد. در پیام دوم پیشنهاد کرد برای شروع همین دوم بهمن و جشن بهمن یا بهمن‌گان مناسب است.
اگرچه اصل پیشنهاد نیکوست اما توضیحی لازم است.
درست است که هر روز در ماه‌های ایرانی نامی دارد و روزی را که همنام همان ماه باشد جشن می‌گرفتند اما نظم آن به سبب تغییر تقویم بر هم خورده است.
به عبارت دیگر دوم بهمن (یعنی روز بهمن از ماه بهمن) در گاه شماری یزدگردی جشن بهمن‌گان بوده اما در گاه شماری امروزی، آن مناسبت، 26 دی می شود و از این رو مناسبت تقویمی جور درنمی آید مگر آن که قرار تازه‌ای بگذاریم و بیم انطباق نداشته باشیم. یعنی با همین گاه شماری محاسبه کنیم.
تقویم ها یا گاه‌شماری‌ها تنها در مبدأ اختلاف ندارند بلکه بر اساس نوع محاسبۀ سال کبیسه هم تفاوت دارند. از این رو تقویم هجری شمسی و میلادی هر چند در مبدأ تفاوت دارند ولی سال کبیسه را مانند هم محاسبه می‌کنند.
حال آن که در گاه‌شماری یزدگردی همۀ ماه‌ها را 30 روزه در نظر می گرفتند و 5 روز اضافی را در ماه های دیگر توزیع نمی کردند و با سال کبیسه حساب می‌کردند.
در تقویم کنونی 5 روز اضافی را بین 5 ماه تقسیم می‌کنند و هر چهار سال یک بار هم یک روز به اسفند اضافه می شود.
پس به این اعتبار نه می توان دوم بهمن را با گاه شماری امروزی جشن بهمن‌گان گرفت و 26 دی هم از حیث نام نمی‌خواند.
اما اگر از جنبۀ گاه شماری بیرون بیاییم و وجه نمادین در نظر بگیریم چرا امروز جشن بهمن‌گان نباشد؟
بهترین و معتبرترین منبع هم «آثار‌الباقیه» ابوریحان بیرونی است که دربارۀ «بهمن‌گان» می نویسد:
« روز دوم آن، روز بهمن و عید است که برای توافق دو نام [ نام روز و نام ماه] آن را بهمنجنه [بهمن گان] نامیده اند. بهمن، نام فرشته موکل بر بهایم [چهارپایان] است و بشر برای آبادانی زمین و رفع حوایج، به آنها نیازمند است... در دیگ‌هایی از جمیع دانه‌های خوراکی غذایی می‌پزند و آن را با شیر خالص می‌خورند. می‌گویند این غذا حافظه را زیاد می‌کند و در این روز کنار رود و جوی، گیاه باید چید و روغن باید گرفت و بخور و سوزاندنی تهیه کرد.»
اسدی توسی، بهمن را نام گلی که در بهمن باز می‌شود هم ذکر کرده و منوچهری دامغانی از جمله شاعرانی است که به این جشن اشاره کرده است:
رسم بهمن گیر و تازه کن بهمنجنه
ای درخت ملک، بارت عزّ و بیداری تنه-
--------------------------------------
بیشتر بخوانید:
*1. تو داد و دهش کن، فریدون تویی!
*2. سیرتِ دوست داشتن، صورتِ دوست داشته شدن
