به گزارش سرویس فرهنگی تابناک، ابتکار  کمربند جاده (BRI) طرحی است که از سال ۲۰۱۳ توسط شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، برای ایجاد شبکه‌ای بزرگ از همکاری‌های اقتصادی، تجاری و فرهنگی میان کشورهای آسیا، اروپا و آفریقا ارائه شده است. این پروژه شامل توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، سرمایه‌گذاری‌های عظیم و ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای برای افزایش رشد اقتصادی و اتصال بازارها است. طرح BRI با هدف تقویت ارتباطات، توسعه پایدار و تبادل فرهنگی شکل گرفته و اکنون بیش از ۱۵۰ کشور را در بر می‌گیرد.

زهرا شمس‌الدین سعید دانش آموخته رشته زبان چینی دانشگاه تهران در مطلبی که برای انتشار در اختیار تابناک قرار گرفته، به زوایای مختلف فرهنگی و تجاری این‌طرح پرداخته است.

مشروح این‌نوشتار را در ادامه می‌خوانیم:

کمربند جاده، الهام و  تلفیقی از دو پروژه «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» (مسیرهای زمینی) و «جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم» (مسیرهای دریایی) است که در واقع با الهام از میراث تاریخی جاده ابریشم طراحی شده است. این ابتکار  تلاش چین را برای گسترش فعالیت اقتصادی و بهبود همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نشان می‌دهد و به دنبال ایجاد مسیرهای نوین حمل‌ونقل و تجارت با استفاده از زیرساخت‌های مدرن است.در این مسیر، ایران نقش  مهمی ایفا کرده و همکاری‌های آن با چین در دهه گذشته تحولات قابل توجهی را رقم زده است.

اهداف و دست آورها 

پروژه ابتکار کمربند جاده با هدف تسهیل تجارت آزاد، بهبود زیرساخت‌ها،تقویت نهادهای مالی، افزایش تبادلات فرهنگی و همکاری‌های انسانی شکل گرفته است. این طرح بر اصول همکاری مسالمت‌آمیز، گشودگی و منافع مشترک تأکید دارد و با ایجاد شبکه‌ای متشکل از جاده‌ها، راه‌آهن، بنادر، نیروگاه‌ها و فناوری دیجیتال خواهان آن است که شکاف‌های توسعه‌ای بین کشورهای مسیر را پر کند.

چین با سرمایه‌گذاری بیش از ۱ تریلیون دلار در پروژه‌های مختلف از جمله راه‌آهن چین-اروپا، بندر گوادر پاکستان، بندر پیرائوس یونان و نیروگاه‌های تجدیدپذیر، نقش حیاتی در افزایش ظرفیت‌های اقتصادی و همچنین همکاری‌های دیپلماتیک ایفا می‌کند. بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت‌های آسیا (AIIB) با بیش از ۱۱۰ کشور عضو نیز یکی از ابزارهای مالی اصلی این طرح است.

سالگرد ۱۰ سالگی ابتکار کمربند جاده در اکتبر ۲۰۱۳ در پکن برگزار شد و مقامات ارشد بیش از ۱۴۰ کشور و سازمان بین‌المللی در آن حضور داشتند. در این همایش، رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ، بر اهمیت این ابتکار در تقویت زیرساخت‌ها، تجارت و همکاری‌های بین‌المللی و دست آوردهای این پروژه  تأکید کرد. 

از نظر اقتصادی، BRI باعث گسترش تجارت و سرمایه‌گذاری میان کشورهای عضو شده است. افزایش حجم تجارت چین با این کشورها به بیش از ۴۰٪ کل تجارت خارجی چین رسیده و مناطق آزاد تجاری متعددی نیز شکل گرفته‌اند. شرکت‌های چینی با استفاده از این پروژه به بازارهای جدیدی وارد شده‌اند و ظرفیت تولید مازاد خود را به خارج صادر می‌کنند.

این‌پروژه بر توسعه انرژی، شامل خطوط لوله نفت و گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر، نیز تمرکز دارد تا امنیت انرژی کشورهای مسیر را بالا ببرد.  «جاده ابریشم دیجیتال» که شامل توسعه فناوری‌های نوین، اینترنت پرسرعت، 5G و تجارت الکترونیک است، ابعادی نوین به این طرح افزوده است.

یکی از دست‌آوردهای مهم BRI، تعمیق همکاری‌های فرهنگی و علمی میان کشورهاست. تبادل دانشجو، همکاری‌های پژوهشی، برگزاری نمایشگاه‌ها و فستیوال‌های فرهنگی، و تسهیل گردشگری دست آوردهای مهم این بخش هستند. این فعالیت‌ها باعث تقویت درک متقابل، اعتماد و همکاری نزدیک‌تر مردم در مسیر BRI شده‌اند.

ایران و BRI

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی کلیدی خود در قلب مسیرهای پروژه ابتکاری « کمربند –  جاده» نقش ویژه و راهبردی دارد.  ایران  به عنوان یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های زمینی از آسیای مرکزی به خاورمیانه و اروپا شناخته می‌شود و از دیرباز در مسیر تاریخی جاده ابریشم حضور داشته است. ایران با عضویت فعال در بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت‌های آسیا و همکاری‌های گسترده با چین در پروژه‌های زیرساختی، جایگاه خود را در این طرح بزرگ تثبیت کرده است.

راه‌آهن‌های مهمی در ایران از جمله رشت-آستارا، چابهار-زاهدان و کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب بخش‌های کلیدی برای اتصال ایران به شبکه ترانزیتی گسترده BRI محسوب می‌شوند. تکمیل این خطوط و توسعه بنادر، امکان ترانزیت کالا و افزایش درآمدهای ارزی ایران را بالا می‌برد. ظرفیت ترانزیتی ایران بیش از ۸۰ میلیون تن برآورد شده است که می‌تواند سالانه درآمدی نزدیک به ۸ میلیارد دلار ایجاد کند، اما برای بهره‌برداری کامل از این ظرفیت باید پروژه‌های نیمه‌کاره حمل‌ونقل زمینی و دریایی شتاب گیرد.

عملکرد ایران در حوزه BRI

از دیپلماسی اقتصادی ایران در سال‌های اخیر می‌توان به تقویت روابط با پاکستان و استفاده از مسیرهای ترانزیتی آن کشور برای اتصال به بندر گوادر اشاره کرد که فرصتی برای افزایش تبادلات تجاری و تقویت جایگاه ایران در پروژه کمربند جاده فراهم کرده است.

علاوه بر این، همکاری در حوزه انرژی، توسعه خطوط  نفت و گاز و پروژه‌های مشترک نیروگاهی بخشی از دستاوردهای همکاری‌های ایران و چین در این چارچوب است.
ابتکار «کمربند– جاده» فرصت بزرگی برای ایران به شمار می‌رود. ایران با موقعیت جغرافیایی  کلیدی، ظرفیت بالقوه فراوانی برای بهره‌برداری از این طرح دارد.  

با این حال، به‌رغم برخی اقدامات مثبت مانند قرارداد همکاری ۲۵ ساله ایران و چین و پروژه‌هایی همچون برقی‌سازی راه‌آهن تهران–مشهد، عملکرد ایران تاکنون کمتر از ظرفیت‌های واقعی خود بوده است. موانعی مانند تحریم‌های بین‌المللی، مسائل اقتصادی داخلی، کمبود شفافیت اقتصادی، ضعف در زیرساخت‌ها و تاخیر در پیوستن به نهادهای مالی بین‌المللی  موجب کاهش جذب سرمایه گذاری پایدار و استفاده بهینه از فرصت ها شده است .

برای اینکه ایران به جایگاهی شایسته در این طرح برسد، نیازمند اصلاحات ساختاری اساسی، توسعه زیرساخت‌ها، تقویت روابط منطقه‌ای و حفظ ثبات داخلی است. این اقدامات می‌تواند باعث جذب سرمایه‌گذاری‌های پایدار، احیای نقش تاریخی ایران و بهره‌برداری بهتر از ظرفیت‌های ترانزیتی و اقتصادی «کمربند و جاده» شود.

ابتکار «کمربند– جاده» می‌تواند تحولی عظیم برای ایران ایجاد کند، اگر کشور با عزم ملی و برنامه‌ریزی دقیق، موانع موجود را برطرف سازد و مشارکت فعال، هدفمند و پایدار خود را در این پروژه جهانی افزایش دهد، در این صورت می‌توان آینده‌ای پررونق را برای ایران در پرتو این همکاری بین‌المللی انتظار داشت.

منابع :

１.带一路-百度https://www.baidu.com/from=844b/s?word=%E4%B8%80%E5%B8%A6%E4%B8%80%E8%B7%AF&ts=0&t_kt=0&ie=utf-8&rsv_iqid=8038259641209632064&rsv_t=dbd9TQTgqVFlY%252BT1J1zid1zeQYQe%252Fgl3dkCMI%252F%252F8MbnOzvrsv8LAgM4XKw&sa=ib&ms=1&rsv_pq=8038259641209632064

２. خبرگزاری ایرنا. (۱۴۰۲، مهر). ده سال از ابتکار کمربند و جاده؛ فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی ایران.

３. https://www.yidaiyilu.gov.cn

４. http://ydyl.china.com.cn