خبرگزاری مهر، گروه استانها - مهدی بخشی سورکی: محمدعلی مجاهدی، متخلص به «پروانه» و ملقب به «شمس‌الدین»، از چهره‌های ماندگار شعر آئینی در ایران است، شاعری که در دوم فروردین سال ۱۳۲۲ در شهر مقدس قم چشم به جهان گشود و در خانواده‌ای اصیل و روحانی پرورش یافت و فضای خانوادگی او، سرشار از علم، ایمان و تربیت دینی بود و نیاکانش از برجستگان حوزه و روحانیت شیعه در ایران و آذربایجان به شمار می‌رفتند.
پدر او از مدرسان تراز اول حوزه علمیه قم در دوران زعامت آیت‌الله‌العظمی بروجردی بود و سال‌ها در پرورش طلاب علوم دینی نقش‌آفرینی کرد و همچنین جد پدری‌اش از روحانیان مجاهد دوران مشروطه بود که به سبب مبارزه با استبداد داخلی، لقب «مجاهد» را از همرزمان خود دریافت کرد و در سوی دیگر، خاندان مادری او نیز با نام‌های بزرگ مرجعیت شیعه گره خورده است.
تحصیلات ابتدایی و متوسطه وی در زادگاهش قم سپری شد و در پایان دهه سی شمسی، در رشته علوم تجربی فارغ‌التحصیل شد و از دوران نوجوانی، حضور در دبیرستان دین و دانش قم که مدیریت آن بر عهده شهید آیت‌الله دکتر بهشتی و تدریس زبان انگلیسی توسط شخص ایشان انجام می‌شد از خاطرات ماندگار زندگی‌اش به شمار می‌رود.
در همان دبیرستان، شهید دکتر مفتح و برخی دیگر از شخصیت‌های شناخته شده نیز دروس مختلفی را ارائه می‌کردند و فضای علمی و فرهنگی مدرسه، رنگ و بوی اسلامی و انقلابی داشت.
پس از درگذشت پدر، با وجود امکان ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور، تصمیم گرفت در قم بماند و در کنار خانواده زندگی کند و در این دوران، به فراگیری ادبیات عرب و علوم حوزوی پرداخت و هم‌زمان مسیر آموزش رسمی را ادامه داد.
او با قبولی در آزمون تربیت معلم، در سال ۱۳۴۲ به عنوان معلم رسمی آموزش و پرورش مشغول به کار شد و در کنار تدریس، تحصیلات خود را در رشته حقوق قضائی در مدرسه عالی امور اداری و حقوق قضائی قم به پایان رساند.
سرودن شعر برای او از سال‌های دبیرستان آغاز شد و حضور در محافل ادبی قم، از جمله انجمن‌های ادبی معتبر دهه چهل، زمینه‌ساز شکوفایی استعداد شاعرانه‌اش شد و در همین دوران بود که در یکی از نشست‌های ادبی، با مقام معظم رهبری که در آن زمان از چهره‌های ادبی و فکری حوزه به شمار می‌رفتند آشنا شد و این دیدار نقطه عطفی در مسیر فکری و ادبی او رقم زد.
ثمره بیش از ۶۰ ساله تلاش مداوم او در عرصه شعر دینی، تألیف و گردآوری بیش از پنجاه اثر در زمینه شعر و پژوهش‌های ادبی است و آثارش با زبان متعهد، سرشار از معنا و آمیخته با روح ایمان و عشق به اهل‌بیت (ع) است و او از جمله شاعرانی است که شعر را رسالتی مقدس می‌داند و همواره بدون وضو قلم به دست نمی‌گیرد؛ چرا که باور دارد نوشتن درباره اهل‌بیت (ع) عبادتی خالصانه است.
پایبندی به اخلاق، ادب و حقیقت از ویژگی‌های بارز آثار این شاعر است و مجاهدی شعر آئینی را شعری می‌داند که از سرچشمه‌های وحیانی و آموزه‌های متقن دینی سیراب می‌شود و شاعر را در فضای قدسی به سیر و سلوک می‌برد.
از برجسته‌ترین خدمات فرهنگی و ادبی استاد مجاهدی تأسیس «انجمن ادبی محیط» در سال‌های جوانی است
از برجسته‌ترین خدمات فرهنگی و ادبی او، تأسیس «انجمن ادبی محیط» در سال‌های جوانی است، محفلی که به سرعت به یکی از پایگاه‌های پرورش استعدادهای ادبی کشور بدل شد و این مسیر بعدها با تشکیل «انجمن شعر و قصه» ادامه یافت و نقش مهمی در تربیت نسل تازه‌ای از شاعران و نویسندگان متعهد ایفا کرد.
شاعر پیشکسوت شعر آئینی، در تمام این سال‌ها، پدری مهربان برای شاعران جوان بوده است و آنان را به حفظ غیرت دینی، صداقت در کلام و وفاداری به آرمان‌های اهل‌بیت (ع) فراخوانده و از هرگونه انحراف در مسیر شعر آئینی برحذر داشته است و دغدغه او حفظ قله عزت شعر مذهبی و صیانت از هیئت‌ها و مجالس اهل‌بیت (ع) از هر گونه آسیب و تحریف است.
در حقیقت، حیات علمی و هنری او تجلی عشق، ایمان و مجاهدت است؛ شاعری که نه‌تنها در قالب‌های ادبی، بلکه در سلوک شخصی نیز آئینه اخلاص و تعهد دینی است و شعر او انعکاس روح زلال و مؤمنانه‌ای است که سال‌ها در خدمت اهل‌بیت (ع) زیسته و قلمش را وقف حقیقت کرده است.
محمدعلی مجاهدی شاعر پیشکسوت و نام‌آشنای شعر آئینی کشور که با تخلص «پروانه» در میان اهالی ادب شناخته می‌شود در گفتگو با خبرنگار مهر، در روایت خود از دوران کودکی و آغاز مسیر شاعری گفت: در روزگار خردسالی، هنگامی که به باغ می‌رفتم، پروانه‌های رنگین‌بال ذهن و دل مرا به خود مشغول می‌کردند و این جلوه‌های عاشقانه آن‌چنان بر من تأثیر گذاشت که از همان زمان تخلص «پروانه» را برای خود برگزیدم.
وی افزود: در ادبیات فارسی، پروانه نماد عشق، دلدادگی و فداکاری است، در حالی‌که در فرهنگ عربی گاه از آن به عنوان دیوانه یاد می‌شود و این تفاوت نگاه میان دو زبان، بیانگر فاصله فرهنگی میان ظرایف ادبی و عرفانی ما با نگاه عقل‌گرایانه آن‌هاست.
مجاهدی که با لقب «شمس‌الدین» نیز شناخته می‌شود، در خانواده‌ای روحانی و علمی چشم به جهان گشود. او درباره پیشینه خانوادگی خود گفت: در خانواده‌ای پرورش یافتم که در آن روح دیانت و علم جاری بود و پدرم مرحوم آیت‌الله آقا میرزا محمد مجاهدی تبریزی از مدرسان برجسته حوزه علمیه قم در دوران زعامت آیت‌الله‌العظمی بروجردی بود و بسیاری از مراجع فعلی از ایشان درس کفایه و مکاسب آموختند.
این شاعر پیشکسوت درباره زندگی خانوادگی خود گفت: در ۲۲ سالگی ازدواج کردم، آشنایی من با همسرم به واسطه مرحوم جعفر آقای مجتهدی و معرفی یکی از اعضای جلسات ادبی‌مان رقم خورد و حاصل این ازدواج سه فرزند، یک پسر و دو دختر است.
مجاهدی ادامه داد: از همان دوران ابتدایی گاه مصرعی به ذهنم می‌رسید و می‌نوشتم، اما از پایان دوره اول متوسطه، شعر گفتن برایم جدی شد و سال ۱۳۴۱ نقطه عطفی در مسیر شاعری من بود؛ چرا که تقریباً شبی نبود در انجمن‌های ادبی تهران مانند انجمن ساعه، انجمن قلم، انجمن آذرآبادگان و انجمن ایرانیان حضور نداشته باشم و استاد فقید محمدعلی فتاح و پس از او استاد محمدعلی ناصر، از کسانی بودند که با نقد و راهنمایی‌هایشان به بالندگی من در این مسیر کمک کردند.
او با اشاره به فعالیت‌های آموزشی خود گفت: پس از آنکه در آزمون تربیت‌معلم پذیرفته شدم، از مهرماه سال ۱۳۴۲ رسماً به‌عنوان معلم آغاز به کار کردم و پیش از آن در دبیرستان دین و دانش که به همت شهید دکتر بهشتی تأسیس شده بود، تحصیل می‌کردم و ایشان شخصاً تدریس زبان انگلیسی ما را بر عهده داشتند.
وی گفت: جلسات ادبی متعددی از مهر سال ۴۲ پایه‌گذاری شد که بعدها به انجمن ادبی معین انجامید و در آن بیش از پنجاه شاعر و منتقد برجسته حضور می‌یافتند و هدف این نشست‌ها نقد، تحلیل و تقویت بن‌مایه‌های فکری و ساختاری شعر بود؛ تلاشی که به گفته او، مسیر شعر آئینی معاصر را سامان و انسجام بخشید.
مجاهدی درباره تعریف شعر آئینی تصریح کرد: شعر آئینی شعری است که از متون وحیانی و آموزه‌های اصیل دینی الهام می‌گیرد و موضوعاتی مانند توحید، اخلاق، عرفان و معرفت، جلوه‌های برجسته این نوع شعرند و اگر اثری از این سرچشمه‌ها تأثیر گرفته باشد، می‌توان آن را در زمره شعر آئینی دانست.
وی گفت: شعر خنثی و بی‌دغدغه نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای جامعه انقلابی ما باشد و شاعر باید فرزند زمانه خویش باشد و سخن روزگارش را با زبان روزگارش بیان کند و در شعر آئینی، شاعر در فضای قدسی تنفس می‌کند و باید حرمت‌ها و خطوط قرمز این عرصه را بشناسد و رعایت کند.
تفاوت شاعر آئینی با دیگران در همین التزام اخلاقی و معرفتی نهفته است
این استاد شعر آئینی افزود: تفاوت شاعر آئینی با دیگران در همین التزام اخلاقی و معرفتی نهفته است، چرا که او با مضامینی سروکار دارد که به مقدس‌ترین چهره‌های هستی تعلق دارد و باید در شأن آنان سخن بگوید.
وی با اشاره به نقش بی‌بدیل شعر در تاریخ اسلام، اظهار کرد: سرودن شعر متعهد و آئینی، جلوه‌ای از جهاد در مسیر الهی است و در صدر اسلام پیامبر اکرم (ص) از کسانی که توان حضور در جبهه نداشتند، می‌خواست با زبان شعر، چهره دشمنان را رسوا کنند و از همین رو شاعران باید بدانند که در چه جایگاه معنوی و فرهنگی قرار دارند.
وی با بیان اینکه شعر مؤمنانه زبان جهاد در عرصه فرهنگ است، افزود: شعر متعهد باید دردی از جامعه را درمان کند و بتواند چون شمشیری برنده، حقیقت را در برابر انحراف و دشمنی آشکار سازد.
دبیر شعر و ادبیات آئینی کشور، پویایی و حرکت را از ویژگی‌های شعر زنده دانست و تصریح کرد: ایستایی و تکرار، مرگ شعر است و اشعار ماندگار اقبال لاهوری نمونه بارزی از شعر غیور و زنده است و شعری که حرکت، پیام و پویایی دارد و می‌تواند روح جامعه را بیدار کند.
وی تأکید کرد: شاعر آئینی باید همواره آثار خود را در مسیر رضایت اهل‌بیت (ع) قرار دهد، چرا که هر سخن بی‌هدف و بی‌حاصل، در حقیقت اتلاف عمر است.
هیچ رسانه‌ای به گستره و تأثیر شعر در انتقال معنا و احساس نمی‌رسد
مجاهدی شعر را مؤثرترین و در عین حال کم‌هزینه‌ترین رسانه عصر حاضر معرفی کرد و افزود: در روزگار کنونی، اگرچه ابزارهای ارتباطی گسترش یافته‌اند، اما هیچ رسانه‌ای به گستره و تأثیر شعر در انتقال معنا و احساس نمی‌رسد و بی‌توجهی به عرصه فرهنگ در دهه‌های نخست انقلاب، فرصت‌های طلایی را از کشور گرفت و امروز ضرورت دارد مسئولان فرهنگی با نگاهی آینده‌نگر، برای اعتلای فرهنگ دینی و ادبیات متعهد سرمایه‌گذاری کنند.
وی با اشاره به ضرورت حمایت از فعالان فرهنگی و ادبی، تأکید کرد: اهل ادب و شعر نیازمند توجه و حرمت هستند و وضعیت معیشتی آنان نیز باید مورد توجه قرار گیرد و همان‌گونه که در سیره اهل‌بیت (ع) تکریم اهل معرفت و اندیشه جایگاه ویژه‌ای دارد.
این شاعر پیشکسوت به آسیب‌های حوزه مدیحه‌سرایی و شعر آئینی نیز اشاره کرد و گفت: گاه در برخی سروده‌ها مضامین غلوآمیز یا مطالب فاقد سند و پایه مشاهده می‌شود که با روح مکتب اهل‌بیت (ع) همخوانی ندارد که مقابله با چنین جریان‌هایی، وظیفه‌ای دینی و فرهنگی است و نباید اجازه داد نام نوآوری بهانه‌ای برای تحریف مبانی اعتقادی شود.
استاد مجاهدی همچنین ضرورت آموزش صحیح مداحان و شاعران آئینی را مورد توجه قرار داد و افزود: ستایشگران اهل‌بیت (ع) باید تربیت‌شده مکتب علما و بهره‌مند از دانش دینی باشند تا بتوانند در مسیر صحیح خدمت کنند و از منابع ضعیف یا نادرست در سروده‌های خود استفاده نکنند.
این استاد شعر آئینی، خودسازی را نخستین وظیفه شاعر متعهد دانست و یادآور شد: شاعر آئینی باید مراقبه و محاسبه لحظه‌به‌لحظه داشته باشد، چرا که مخاطب او نه تنها مردم، بلکه اولیای الهی هستند و از این رو کردار نیک، خدمت به خلق و رعایت اخلاق حرفه‌ای لازمه این مسیر است.
وی بر ضرورت پژوهشگری در عرصه شعر آئینی تأکید کرد و بیان داشت: شاعر باید در سروده‌های خود دقت علمی داشته باشد و از نسبت دادن مطالب بی‌پایه به ائمه (ع) پرهیز کند تا شعر دینی از مسیر اصیل خود فاصله نگیرد.
