خبرگزاری مهر - گروه استانها: هفته کتاب یک یادآوری ارزشمند برای توجه عموم جامعه به بزرگ‌ترین معجزه الهی یعنی کتاب و آثار و برکات گسترش فرهنگ مطالعه در جوامع بشری است و کتاب از دیرباز این قدرت را داشته که علاوه بر اندیشه‌ورزی و دانش‌افزایی، فرصت بازسازی پیوندهای اجتماعی میان انسان‌ها را فراهم بیاورد. این هفته فرصتی مهم برای افزایش آگاهی عمومی و توجه جامعه به نقش کتاب در توسعه فرهنگی و اجتماعی است اگرچه همه هفته‌های سال و شبانه‌روز عمر انسان‌ها در یک جامعه رو به رشد و متعالی باید به انس با کتاب بگذرد.
کارشناسان می‌گویند مطالعه و کتابخوانی یک رفتار اجتماعی است که می‌تواند هویت فرهنگی جامعه را تقویت کند و ارتباط میان گروه‌های مختلف را افزایش دهد، کتاب ابزاری است که با گذر زمان و اقتضائات زندگی بشر تغییر شکل داده اما جای خود را در قلب کتابخوانان و کتاب‌دوستان همواره حفظ کرده است. هفته کتاب و کتابخوانی فرصتی شد تا در گفتگو با مهدی طهماسبی، مدیر گروه فرهنگی و رسانه‌ای اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان چهارمحال و بختیاری، نویسنده، پژوهشگر و شاعر پرکار و فعال در عرصه تولید مقاله و کتاب بپردازیم و ضمن صحبت در خصوص اهمیت کتاب و فرهنگ مطالعه، وضعیت چاپ کتاب در استان چهارمحال و بختیاری را نیز جویا شویم.
* به عنوان یک نویسنده و پژوهشگر فرهنگ و ادب، تعریف شما از کتاب چیست؟
کتاب بر اساس تعالیم اسلامی و قرآنی بزرگ‌ترین دستاورد و معجزه ماندگار پیامبر اسلام (ص) است، یعنی در حالی که معجزات الهی سایر پیامبران مواردی همراه با خرق عادت بوده معجزه نبی خاتم (ص) اما کتاب است، پیداست که هیچ چیزی جز کتاب نمی‌تواند مسیر سعادت بشر را ترسیم کند.
کتاب باقیات صالحات و صدقه جاریه ماندگاری است که در طول زمان باقی می‌ماند. در طول چندین قرن پیشینه طولانی زبان و ادبیات فارسی، علما، شعرا و نویسندگان از طریق کتاب‌هایی که به عنوان میراث ارزشمند ایرانی به جا گذاشتند، در جذب و راهبری مردم به سمت خواندن، دانستن، شعر و شعور یافتن و بالا رفتن نقش داشته‌اند.
امیرالمومنین (ع) در فراز زیبای «اَلْکُتُبُ بَساتینُ الْعُلَماءِ» کتاب را به بوستان عالمان و دانشمندان تعبیر می‌کنند، درواقع همنشینان کتاب اهالی دین و دانش، فکر و فهم و فرهنگ و اندیشه هستند و کسانی که با کتاب مأنوس باشند، گل وجودشان همیشه خرم است.
* اهمیت کتاب و کتابخوانی و افزایش فرهنگ مطالعه از دیدگاه شما چیست؟
اصل مهم این است که بتوانیم نسل کتابخوان و کتاب‌دوست را بار بیاوریم که عاشق دانش‌افزایی و اندیشه‌ورزی باشد، زیرا هر جا که کتاب محور قرار گرفت و به علم بها داده شد، رشد و توسعه هم اتفاق افتاد لذا توجه به تعالی جامعه در کتاب و کتابخوانی و گسترش کتابخانه‌های عمومی هزینه نیست بلکه حقیقتاً یک سرمایه‌گذاری ذی‌قیمت و پرثمر است که تا نسل‌ها از برکات آن بهره می‌برند.
هر چقدر در کتابخانه‌ها را به روی مردم خاصه نوجوانان و جوانان باز کنیم به همان میزان در زندان‌ها را بسته‌ایم و از بزه‌ها و آسیب‌های اجتماعی می‌کاهیم و باید گفت که جامعه کتابخوان، جامعه عاری از هرگونه آسیب است. نسل همنشین کتاب، نسل عاقل و عاشق است زیرا کتاب عقلانیت انسان‌ها را پرورش می‌دهد که البته این مهم الزامات و امکاناتی را می‌طلبد.
* کتاب در طول زمان همراه با تحولات هر عصر تغییراتی داشته و از جمله اینکه از خطی به چاپی تبدیل شده است، در این خصوص بیشتر توضیح دهید؟
دقیقاً ۲۰۲ سال پیش بود که صنعت چاپ وارد ایران شد و این امر تحول بزرگی در عرصه کتاب را در پی داشت یعنی باعث شد نسخ خطی به تدریج با نسخه‌های چاپی جایگزین شوند. شواهد تاریخی گواه از آن دارد که خیلی‌ها در قبال ورود این صنعت جبهه گرفتند و بنده نسخ خطی متعددی دارم که کاتبان و نویسندگان زبان به گلایه گشودند و نوشته‌اند که مردم دیگر اقبالی به نسخ خطی نشان نمی‌دهند و فریاد واویلا فرهنگا سر می‌دهند.
به تدریج صنعت چاپ سنگی رواج پیدا می‌کند و ظرفیت‌های نشر کتاب در کشور ارتقا می‌یابد یعنی در حالی که یک کاتب توانا و حرفه‌ای با بهترین خط و بیشترین پشتکار بین دو هفته تا یک‌ماه وقت می‌گذاشت تا یک نسخه کتاب را کتابت کند، با ظهور صنعت چاپ شرایطی پیش آمد که در مدت زمان کوتاهی، تا ۲۰۰ نسخه از کتاب تولید شود. این تجربه نشان می‌دهد که بشر از دیرباز پدیده‌های جدید را نه تنها به خوبی پذیرفته و شرایط خود را با آن وفق داده بلکه با برنامه‌ریزی صحیح و اصولی، در مسیر ترقی و پیشرفت خود به کار گرفته است.
* همین تحول بسیار چشمگیر در عرصه کتاب را که ۲ قرن پیش با ورود صنعت چاپ تجربه کردیم، امروز با ظهور و گسترش روز افزون چاپ دیجیتال و کتاب‌های صوتی و الکترونیکی شاهد هستیم؟
بله همینطور است. تولید انواع و اقسام کتاب‌های الکترونیکی با مزایای متعددی همچون دسترسی آسان، نگهداری و حمل و نقل آسان، قابلیت ارائه محتواهای تعاملی و تنوع بالا در محتوا، علاقه‌مندان به کتاب را به سمت استفاده از این تولیدات سوق می‌دهند که چاپخانه‌ها می‌توانند با تمرکز بر تولید کتاب‌های الکترونیکی، در این زمینه نقش مؤثری را داشته باشند.
امروز هر شخصی هر چقدر هم که توان مالی بالایی داشته باشد شاید به زحمت بتواند یک کتابخانه غنی و پربار در خانه خودش دست و پا کند؛ مثلاً ممکن است کتابخانه شخصی من نوعی بعد از سال‌های سال سیر در عرصه کتاب و کتابخوانی و پژوهش به زحمت به ۷۰ هزار جلد کتاب برسد اما کتابخانه دیجیتال بنده بالغ بر ۲۰۰ هزار کتاب دارد که ۷۰ هزار نسخه خطی را شامل می‌شود. بنابراین باید بپذیریم که پدیده کتاب‌های الکترونیکی و صوتی باتوجه به پیشرفت‌ها و امکانات امروز و نیز کمبود فضای نگهداری کتاب‌های چاپی، یک اصل غیر قابل اجتناب و ضروری است.
* از دیدگاه شما کتاب دیجیتال توانسته جای کتاب کاغذی را برای کتابخوانان بگیرد؟
طبیعی است که هیچ لذتی به قدر لذت کتاب نسخه کاغذی و ورق زدن و انس گرفتن با آن در ساعات مطالعه نیست، همانطور که بعد از ۲۰۲ سال باید بگوییم تورق در نسخه‌های خطی که توسط کاتبان قدیمی استنساخ و کتابت شده لذت دیگری دارد که در کتاب‌های کاغذی تجربه نمی‌کنیم و روح و جان دمیده در کالبد نسخ خطی بسیار ارزشمند است.
با این حال در باورهای فرهنگی باید به عناصر زمان و مکان نیز به عنوان یک اصل مهم توجه داشت و مقتضیات امروز حکم می‌کند که اندیشه‌ورزی و معرفت‌افزایی ما از طریق بهره‌گیری از کتب دیجیتال و الکترونیکی هم به خوبی پیش برود و بالنده شود.
* بنابراین جامعه کتابخوان و کتاب‌دوست هیچ‌گاه از مطالعه کتاب چه کاغذی چه الکترونیکی باز نمی‌ماند؟
بله اصل، اراده برای مطالعه است که فرد کتابخوان از هر نوع کتاب لذت خودش را می‌برد و امروز چاپ دیجیتال باعث شده دسترسی به کمیاب‌ترین نسخ نیز آسان بشود. نسل زد و آلفا طبیعتاً خواسته‌های متفاوت و البته روش‌های متفاوت برای رسیدن به این خواسته‌ها دارند اما هدف غایی در همه انسان‌ها این است که اهل مطالعه و کتابخوان و کتاب‌دوست و دانش‌محور باشند.
جای تأسف است که امروز در حوزه نگارش و چاپ و نشر، با پدیده کتاب‌سازی شدیم با این توضیح که برخی کتاب‌های تولیدی عاری از خلاقیت و نوآوری و تولید دانش هستند، نویسندگان این کتب از خود چیزی ندارند و صرفاً طراوت تکرار مطالب دیگران را یدک می‌کشند. در حالی که نویسنده باید با شناخت جامعه و نیازسنجی مخاطبان، حرف نویی داشته باشد و حرف خود را در قالب واژگان تراش خورده و صحیح و سالم به نگاه مخاطب عرضه کند.
* وضعیت چاپ کتاب در استان چهارمحال و بختیاری را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه مشکلاتی در این حوزه وجود دارد؟
بزرگ‌ترین مشکل چاپ کتاب در استان، نبود تشکل صنفی برای ناشران و چاپخانه‌داران است. در حال حاضر ۵۵ ناشر در سطح استان فعالیت می‌کنند که باتوجه به اضافه شدن چند مجموعه دیگر پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال این رقم به ۶۰ ناشر برسد. پیداست که ما ظرفیت و فعالان عرصه چاپ کتاب را داریم اگرچه معتقدم که این مجموعه‌های فعال، به‌روز نیستند. نویسندگان و شاعران، پژوهشگران و دانشگاهیان و علمای فعالی نیز در عرصه تولید کتاب داریم که اهل اندیشه و خرد هستند.
* در استان چهارمحال و بختیاری سالانه چند کتاب به طور متوسط چاپ می‌شود؟
سالانه بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ عنوان توسط ناشران استان به چاپ می‌رسد و نویسندگان استانی در خارج از استان نیز سالانه قریب به ۴۰ عنوان در دیگر مناطق کشور به چاپ و نشر می‌رسانند، متوسط تولید سالانه کتاب استان قریب به ۱۵۰ کتاب است. این رقم در مقایسه با وضعیت استان‌های برخوردار چندان مطلوب نیست اما نسبت به متوسط کشوری، قابل قبول است.
در حوزه چاپ دیجیتال، کارهای خوبی آغاز شده و یکی دو ناشر در حوزه کتاب صوتی ورود داشتند که سال گذشته ۱۴ عنوان کتاب صوتی تولید شد و اگرچه کتاب‌های صوتی به سمت کتاب‌های پرطرفدار در بازار رفته اما تلاش شده تا کتاب‌های نویسندگان استانی تبدیل به نسخه صوتی شود که این رویکرد ارزش دارد و قابل دفاع است.
* ارزیابی شما از فضای تولید کتاب و رویدادهای مرتبط با حوزه کتاب در استان چیست و اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی چه اقداماتی در این زمینه داشته است؟
متأسفانه در استان نیز از آفت کتاب‌سازی در امان نماندیم که برای مقابله با این آفت، جلسات نقد و بررسی کتاب در استان آغاز شده است و در این جلسات به نقد و بررسی کتاب‌های جدید منتشر شده در استان با حضور نویسندگان و منتقدان و کارشناسان پرداخته می‌شود که با اقبال عمومی کتابخوانان و کتاب‌دوستان همراه است. نویسنده باید در معرض ارزیابی منتقدان و کارشناسان قرار گیرد و نقد بشود تا بهترین و کم‌نقص‌ترین کار در اختیار مخاطبان قرار گیرد.
گرانی کتاب مشکل بسیار مهم دیگری است که باتوجه به وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم کالای کتاب از سبد خرید بسیاری از خانواده‌ها حذف شده و در اولویت نیست. به‌جز قشری که با عنوان کتاب‌خوار از آنها یاد می‌شود، متأسفانه قاطبه جامعه پولی برای خرید کتاب در هزینه‌های خانواده کنار نمی‌گذارد. ما در بحث اقتصاد فرهنگی حقیقتاً مشکل داریم و این نیز جای بررسی مفصل دارد.
مشکل بعدی ناظر به حجیم‌سازی کتاب است که خواه ناخواه باعث افزایش قیمت کتاب می‌شود که جا دارد نویسندگان با پرهیز از این رویکرد و با تأسی به فرموده امام علی (ع) در حکمت ۷۱، «إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ، نَقَصَ الْکَلَامُ» گزیده‌گویی کنند تا مخاطب راحت‌تر دسترسی داشته باشد. یعنی نویسنده گاه یک مطلب ۱۰۰ صفحه‌ای را در ۲۰۰ صفحه بیان می‌کند که از لحاظ اقتصادی و صرف وقت و هزینه، برای خواننده به‌صرفه نیست زیرا همان مطلب را که در یک کتاب ۱۰۰ صفحه‌ای نیز می‌توانست دریافت کند.
در هفته کتاب و کتابخوانی انجمن «مادران کتابخوان» در استان برای نخستین بار کارش را آغاز می‌کند چرا که قائلیم مادران دانا و اهل کتاب قادر به تربیت فرزندان فهیم و فکور و اهل مطالعه خواهند بود.
در عصر فن‌آوری‌های دیجیتال، نگاه‌ها به کتاب و مطالعه متفاوت شده و مخاطبان کتاب‌ها متنوع هستند اما هدف همه کتاب‌ها یکسان بوده و جز ارتقای دانش و آگاهی نیست. انتظار می‌رود ترویج نگاه به اهمیت کتاب و کتابخوانی، نهادینه سازی ارزش والای فرهنگ مطالعه خاصه در نسل زد و توسعه فعالیت ناشران و چاپخانه‌داران در استان چهارمحال و بختیاری باید سرلوحه کار متولیان حوزه کتاب قرار گیرد.
