به گزارش روز یکشنبه ایرنا در سفری  رسمی که هیات سفارت جمهوری اسلامی ایران هفته گذشته برای بازدید از منطقه اقتصادی آستراخان داشت از مسجد قدیمی و معروف به «فارسها» نیز بازدید شد و کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران با اظهار تاسف از اینکه این مکان مقدس و نماد ایرانی به حالت مخروبه در آمده است اعلام کرد که در مذاکرات با مقامات دولت محلی تلاش می شود که این مکان بازسازی، احیا  و در خدمت جامعه مسلمانان قرار گیرد.

تاریخچه مسجد فارس ها در آستراخان

حضور اهالی پارس در منطقه آستراخان پس از اردوکشی پتر اول به ایران در قرن هجدهم و در نتیجه ارتباطات تجاری ایران و روس آغاز شد. بعدها یک جامعه شیعیان پارسی در آستراخان شکل می گیرد و به هزینه آنها در سال 1860 میلادی مسجدی آجری ساخته می شود. این مسجد در منطقه معروف به «محله فارس ها» در خیابان پاروبیچِبوگورنی (در حال حاضر خیابان کیروف) قرار داشت و توسط یک شورای ویژه مدیریت می شد. ساختمان آن مکعبی شکل با یک گنبد مرکزی روی پایه هشت وجهی بود و چهار مناره کوتاه در گوشه ها داشت. نماهای ساختمان در سبک کلاسیک با عناصر معماری دینی اسلامی ساخته شده بود.

به کسانی که از روی کنجکاوی علاقمند به بازدید از مسجد فارس ها بودند توصیه می شد که ابتدا با روحانی یا اعضای شورای مسجد، یا اگر نشد با کنسول سرزمین پارس صحبت کنند و همچنین همه اصول اخلاقی را در مسجد رعایت نمایند.

آدولف شتیلکو روزنامه نگار آستراخانی (1867-1922) در شرح این مسجد نوشته است: «این مسجد یک ساختمان زیبا و نسبتاً جدید با چهار مناره است. داخل آن اصالت دارد. راهروها تیره، تاریک و با سقف کوتاه هستند». این مسجد در ابتدا مسجد دیوار و دروازه طاق دار چوبی داشت، بعدها دیوار با سنگ بازسازی شد که بخشی از آن همچنان باقی مانده است.

بازرگانان ایرانی مقیم آستراخان پس از انقلاب کمونیستی 1917 این منطقه را ترک کردند. در سال 1939 این بنا کارکرد اصلی خود را از دست داد و در طول چند سال به عنوان یکی از کارگاه های کارخانه پوشاک مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن در اختیار سازمان های دیگر بود. در جریان این تغییر و تحولات ساختمان مسجد بارها مورد بازسازی قرار گرفت که منجر به آسیب دیدگی شدید آن شد. هر چند قسمت اصلی ساختمان تقریباً به طور کامل حفظ شده، اما انحراف پیدا کرده و گنبد و مناره های آن از دست رفته است.

در سالهای اخیر و در جریان پیگیری های سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در آستراخان از مراجع ذیربط این استان برای احیای این مسجد و اختصاص آن به ایرانیان مقیم، مشکلات مالکیتی به عنوان دلیل عدم امکان انتقال آن عنوان می شد و زمین هایی برای ساخت یک مرکز فرهنگی برای ایرانیان مقیم پیشنهاد می گردید.

در اواخر ژانویه 2018 مشکلات حقوقی ساختمان مسجد حل شد و این بنا به مالکیت اداره روحانیت مسلمانان روسیه درآمد. رئوف حضرت جانتاسوف رئیس اداره روحانیت مسلمانان استان آستراخان در دیداری با آقای آلِکساندر ژیلکین استاندار وقت آستراخان از وی به خاطر حل مسأله انتقال مسجد سابق فارس ها به مؤمنان آستراخان سپاسگزاری کرد.

وی از پایان روند انتقال و دریافت اسناد این بنا خبر داد و اعلام کرد که دفتر مرکزی اداره روحانیت مسلمانان آستراخان در این مکان مستقر خواهد شد. استاندار وقت آستراخان نیز در این دیدار اظهار داشت که به طور کامل از تصمیم استفاده از این مسجد به عنوان مرکز روحانیت مسلمانان استان آستراخان پس از ترمیم آن حمایت می کند. 

بازدید سفیر ایران از این مسجد و پیگیری برای احیا

کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در جریان سفر سه روزه خود به آستراخان از این مسجد که به حالت مخروبه درآمده است نیز بازدید کرد و گفت در تلاشیم که با مذاکرات با مقامات دولت محلی  آن را احیا و باز سازی کنیم.

وی اظهار داشت:  پس شایسته نیست این مسجد و مکان مقدس  در وضعیت بماند و لازم است که احیا و بازسازی شود و در خدمت جامعه مسلمانان قرار گیرد.

جلالی در دیدار با ایگور بابوشکین استاندار  آستراخان که مهدی آکوچکیان سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در این منظقه حضور داشت موضوع بازسازی و مسائل حقوقی مسجد را مطرح کرد و  استاندار به سفیر ایران قول داد که این موضوع را پیگیری و مسائل حقوقی و بازسازی و احیای آن حل شود.