به گزارش بهداشت نیوز، کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism) اختلالی شایع در سیستم غدد درون‌ریز است که در اثر کاهش تولید یا عملکرد هورمون‌های تیروئیدی بروز می‌کند. این هورمون‌ها نقش اساسی در تنظیم متابولیسم پایه، رشد و تکامل، عملکرد قلب و عروق، سیستم عصبی و تعادل روانی–جسمی دارند. کاهش سطح آن‌ها می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای بر سلامت فرد و کیفیت زندگی او داشته باشد.

مطالعات انجام‌شده در ایران نشان می‌دهد حدود ۲ تا ۳ درصد از بزرگسالان به کم‌کاری تیروئید آشکار و نزدیک به ۵ تا ۶ درصد به کم‌کاری تیروئید تحت‌بالینی مبتلا هستند. با توجه به بار بالای بیماری و امکان درمان مؤثر، توجه به تشخیص زودهنگام و آموزش عمومی از اولویت‌های نظام سلامت به شمار می‌رود.

تعریف و انواع کم‌کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن کاهش تولید یا اثرگذاری هورمون‌های تیروئیدی موجب افت فعالیت‌های متابولیک بدن می‌شود. این اختلال به دو شکل اصلی تقسیم می‌شود:

۱. کم‌کاری تیروئید آشکار:

با افزایش سطح هورمون محرک تیروئید (TSH) و کاهش هورمون‌های تیروئیدی به‌ویژه تیروکسین آزاد (Free T۴) مشخص می‌شود و معمولاً با علائم بالینی واضح‌تری همراه است.

۲. کم‌کاری تیروئید تحت‌بالینی:

در این حالت TSH افزایش یافته اما سطح هورمون‌های تیروئیدی در محدوده طبیعی باقی می‌ماند. این فرم می‌تواند بدون علامت باشد، اما در برخی بیماران به نوع آشکار بیماری پیشرفت می‌کند و نیازمند پیگیری منظم است.

علل و عوامل خطر

شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در بزرگسالان، تیروئیدیت خودایمنی (هاشیموتو) است که در آن سیستم ایمنی به بافت تیروئید حمله می‌کند. سایر علل مهم شامل موارد زیر است:

کمبود ید در رژیم غذایی

جراحی تیروئید (کامل یا جزئی)

درمان با ید رادیواکتیو

مصرف برخی داروها

اختلالات مادرزادی تیروئید

از مهم‌ترین عوامل خطر می‌توان به جنس مؤنث، افزایش سن، سابقه خانوادگی بیماری‌های تیروئیدی و ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی اشاره کرد.

تظاهرات بالینی

علائم کم‌کاری تیروئید معمولاً به‌صورت تدریجی بروز می‌کنند و در مراحل اولیه ممکن است نادیده گرفته شوند. شایع‌ترین تظاهرات شامل:

خستگی مزمن، کاهش انرژی و خواب‌آلودگی

افزایش وزن و عدم تحمل سرما

خشکی پوست، ریزش مو و شکنندگی ناخن‌ها

یبوست و کاهش حرکات روده

کاهش ضربان قلب

اختلالات شناختی، کاهش تمرکز و افسردگی

نامنظمی قاعدگی، ناباروری یا عوارض بارداری در زنان

روش‌های تشخیص

تشخیص کم‌کاری تیروئید بر پایه ارزیابی بالینی و آزمایش‌های هورمونی صورت می‌گیرد. اندازه‌گیری سطح TSH حساس‌ترین و مهم‌ترین شاخص تشخیصی و غربالگری محسوب می‌شود. در صورت افزایش TSH، اندازه‌گیری Free T۴ برای تأیید تشخیص ضروری است. این آزمایش‌ها همچنین در پایش درمان و تنظیم دوز دارو نقش اساسی دارند.

اهمیت غربالگری کم‌کاری تیروئید مادرزادی

کم‌کاری تیروئید مادرزادی یکی از علل مهم و قابل پیشگیری اختلال رشد و تکامل ذهنی در نوزادان است. از آنجا که بسیاری از نوزادان مبتلا در بدو تولد علائم مشخصی ندارند، تشخیص بالینی به‌تنهایی کافی نیست.

برنامه غربالگری نوزادان از طریق نمونه‌گیری خون از پاشنه پا، معمولاً در روزهای ۳ تا ۵ پس از تولد انجام می‌شود. اندازه‌گیری TSH و شروع سریع درمان در موارد مشکوک، نقش حیاتی در پیشگیری از آسیب‌های عصبی غیرقابل‌جبران دارد.

اصول درمان و مراقبت

درمان استاندارد کم‌کاری تیروئید، جایگزینی هورمون تیروئید با لووتیروکسین است که به‌صورت روزانه و ناشتا مصرف می‌شود. هدف درمان، بازگرداندن سطح هورمون‌ها به محدوده طبیعی، بهبود علائم بالینی و پیشگیری از عوارض بلندمدت بیماری است. پایبندی به درمان و انجام آزمایش‌های دوره‌ای، شرط اصلی موفقیت درمان محسوب می‌شود.

راهکارهای پیشگیری و ارتقای سلامت

استفاده از نمک یددار استاندارد

افزایش آگاهی عمومی نسبت به علائم اولیه بیماری

غربالگری گروه‌های پرخطر از جمله نوزادان، زنان باردار و سالمندان

پیگیری منظم بیماران تحت درمان

نتیجه‌گیری

کم‌کاری تیروئید بیماری‌ای شایع، مزمن و در عین حال قابل‌کنترل است. تشخیص زودهنگام، اجرای برنامه‌های غربالگری به‌ویژه در نوزادان و پایبندی به درمان می‌تواند نقش مؤثری در کاهش بار بیماری و پیشگیری از عوارض جسمی، روانی و اجتماعی آن داشته باشد. هفته اطلاع‌رسانی کم‌کاری تیروئید فرصتی ارزشمند برای ارتقای سلامت عمومی و جلب توجه جامعه به اهمیت عملکرد طبیعی غده تیروئید است.

تهیه کننده : رقیه دولتی دانشجو پرستاری دبیر سرویس علمی پژوهشی مفدا جیرفت

منابع:

• American Thyroid Association

• World Health Organization (WHO)

• Endocrine Society

• Mayo Clinic

• National Institutes of Health (NIH)