دو پژوهشگر هندی با بررسی علمی دلایل بوی بد کفش‌ها موفق شدند جاکفشی طراحی کنند که با استفاده از اشعه فرابنفش آن‌ها را ضدعفونی می‌کند و بوی ناخوشایند را از بین می‌برد. پژوهشی متفاوت که جایزه نمادین اما معتبر ایگ‌نوبل را که مختص پژوهشهای علمی غیرمعمول اما خلاقانه است، برایشان به ارمغان آورد.
ویکاش کومار، ۴۲ ساله، استادیار طراحی در دانشگاه شیف نادار در نزدیکی دهلی، در دوران کارشناسی استاد سارتاک میتال ۲۹ ساله، بود. هر دو نخستین بار در همان دانشگاه به ایده مطالعه کفش‌های بدبو رسیدند.
به گزارش ایندیپندنت به نقل از ایندیا‌تودی، میتال توضیح می‌دهد که در دوران دانشجویی بارها متوجه شده بود راهروهای خوابگاه با ردیفی از کفش‌ها پوشیده شده است که بیرون اتاق‌ها رها می‌شدند. ایده ابتدایی آن‌ها این بود که چرا جاکفشی شیک و زیبا برای دانشجویان طراحی نکنیم؟ اما با بررسی بیشتر روشن شد که مسئله اصلی شلوغی یا کمبود جا نبود، بلکه بوی بد کفش‌ها بود که باعث می‌شد آن‌ها بیرون از اتاق بمانند.
بنابراین این دو پژوهشگر در خوابگاه‌های دانشگاهی نظرسنجی انجام دادند تا ببینند آیا بوی بد کفش‌ها است که عملا کارکرد جاکفشی را از بین برده است؟ میتال که اکنون در یک شرکت نرم‌افزاری مشغول به کار است، می‌گوید: «ما متوجه شدیم که مسئله اصلی تعریق مکرر و استفاده مداوم از کفش‌ها بود که آن‌ها را بدبو می‌کرد.»
بررسی آن‌ها روی ۱۴۹ دانشجو که ۸۰ درصدشان مرد بودند، تایید کرد که بیش از نیمی از دانشجویان از بوی کفش‌های خود خجالت می‌کشیدند، تقریبا همه در خانه کفش‌هایشان را در جاکفشی می‌گذاشتند و کمتر کسی با محصولات موجود برای بوزدایی از کفش‌ها آشنایی داشت. راهکارهای خانگی مانند قرار دادن چای کیسه‌ای در کفش، پاشیدن جوش شیرین یا اسپری کردن خوشبوکننده هم تاثیر چندانی نداشت.
این دو پژوهشگر سپس به سراغ علم رفتند. آن‌ها از پژوهشهای پیشین می‌دانستند که عامل اصلی بوی بد کفش باکتری کایتوکوکوس سدن‌تاریوس (Kytococcus sedentarius) است که در کفش‌های عرق‌کرده رشد می‌کند. آزمایش‌هایشان نشان داد که تاباندن پرتو کوتاه فرابنفش (UVC) می‌تواند این میکروب‌ها را نابود کند و بوی بد را از بین ببرد.
نتیجه این پژوهش، مقاله‌ای متعارف درباره طراحی ارگونومی جاکفشی نبود، بلکه طرحی نوآورانه و غیرمعمول بود: نمونه اولیه جاکفشی مجهز به نور فرابنفش یووی‌سی که نه‌تنها کفش‌ها را نگهداری می‌کرد، بلکه آن‌ها را ضدعفونی نیز می‌کرد (اشعه فرابنفش طیف وسیعی دارد، اما تنها بخش سی آن خاصیت میکروب‌کشی دارد).
پژوهشگران برای آزمایش از کفش‌های ورزشکاران که بوی بسیار شدیدی داشت، استفاده کردند و از آنجا که بیشترین تجمع باکتری در ناحیه پنجه کفش است، تابش یووی‌سی را روی همان بخش متمرکز کردند. سپس میزان بوی نامطبوع در برابر مدت زمان تابش را اندازه‌گیری کردند و دریافتند که تنها دو تا سه دقیقه تابش کافی است تا باکتری‌ها از بین ببرد و بوی ناخوشایند حذف شود.
البته این کار خیلی هم ساده نبود، چون اگر اشعه بسیار شدید گرمای زیاد تولید می‌کرد که به سوختن لاستیک کفش منجر می‌شد. با این حال این پژوهش نشان داد که مسئله‌ای روزمره و به ظاهر پیش‌پاافتاده، نظیر بوی نامطبوع کفش هم می‌تواند به‌عنوان یک مسئله علمی بررسی شود و هرچند در مرحله نمونه‌سازی با چالش‌هایی همچون تولید حرارت اضافی و آسیب به ساختار کفش مواجه شدند، این پژوهش همچنان می‌تواند برای طراحی لوازم خانگی با رویکرد بهداشت‌محور الهام‌بخش باشد و از این منظر بود که توجه تصمیم‌گیرندگان جایزه ایگ‌نوبل را جلب کرد.
جایزه ایگ‌نوبل از سال ۱۹۹۱ به همت سالنامه پژوهشهای غیرمعمول (Annals of Improbable Research) بنیان‌گذاری شد و شعارش این است: «تحقیقی که ابتدا مخاطب را به خنده و سپس به تفکر وامی‌دارد» مراسم هر سال در بوستون با حضور برندگان نوبل واقعی، پرتاب موشک‌های کاغذی و حتی اجرای اپراهای طنز برگزار می‌شود. هند در این جوایز سابقه طولانی دارد. از پژوهش روی «انگشت کردن در بینی» گرفته تا محاسبه «مساحت سطح بدن فیل‌ها» با معادلات. حالا کومار و میتال بیست‌ودومین برندگان هندی ایگ نوبل شده‌اند.
