به گزارش خبرنگار مهر، «آشنایان غریب» نوشته منیژه عبداللهی که به همت نشر معین منتشر شده، کتابی است که در قالب جستار ارائه شده و شامل مقالات و نوشته‌هایی است که به بازخواندن و بررسی میراث فرهنگی و ادبی ما می‌پردازد؛ و تأکید دارد که این میراث نه تنها مربوط به گذشته است، بلکه در حال حاضر نیز در ذهن و زبان ما نقش مهمی دارد.
می‌توان گفت «آشنایان غریب» دعوتی است به شناخت بهتر و بازنگری در فرهنگ و ادبیات فارسی معاصر و کهن با نگاهی نو و تحلیلی، اما این کتاب یک ویژگی جالب دارد. در شانزده گفتار کتاب‌های دیگر را معرفی می‌کند و قصه هر کدام را می‌گوید. همچنین نکته‌هایی از روایت نوشته‌شدن هرکدام را برای خواننده تعریف می‌کند. این‌طور است که دیگر فراموش نمی‌کنی که کتاب «خُفی علایی» نخستین کتابچه و دست‌نامه پزشکان بوده است، می‌فهمی که «نفایس العیون» و بسیاری کتاب‌های دیگر را نداشتیم اگر فارس و شیراز پناهگاه امنی نبود از حمله مغولان، یادت می‌ماند که «آداب الحرب» با فاصله کمی قبل از حمله مغول نوشته شده، ولی در مذمت جنگ است و… به چند نمونه از کتاب‌های معرفی شده در این جستارها می‌پردازیم:
«تاریخ الوزراء»؛ به قلم کاتبی که زیاد نمی‌دانست
گفتار سوم این کتاب با عنوان «کاتبی که زیاد نمی‌دانست» به کتاب «تاریخ الوزرا» می‌پردازد، کتابی که در پستوهای تاریخ ادبیات نامکشوف مانده است. نویسنده آن تاریخ‌نگاری به نام نجم‌الدین ابوالرجاء قمی است که کتاب را در سال ۵۸۴ هجری قمری، در باب احوال هفده وزیر در طول حکومت هفت سلطانِ سلجوقی (حدود ۵۲۵ تا ۵۹۹) فراهم آورده و بسیاری از جزئیات توطئه‌ها و دسیسه‌های درون دربارها در آن نقل شده است. روایت او نشان می‌دهد چگونه و چه آسان _و گاه بسیار مبتذل_ حوادث تاریخی رقم زده شده است.
در توضیح این کتاب عبداللهی این‌طور نوشته است: «در مجموع مرور کتاب «تاریخ الوزراء» زاویه‌های پنهان و پستوهای نامکشوف بخشی از وقایع تاریخ قرن ششم هجری را پیش خواننده می‌گشاید؛ بخشی که از توطئه‌ها و دسیسه‌ها و سخن‌چینی‌ها و دیگر روابط درونی دربارهایِ تباه فساد خیز، حدود یک قرن قبل از حمله ویرانگر مغول حکایت‌ها کرده است. بر عهده تحلیل‌گران تاریخ است که توضیح دهند چگونه سیلِ سپاه مغول، تقریباً بی هیچ مقاومتی و با سرعتی _در مقیاس روزگار_ حیرت انگیز، آبادترین شهرهای جهان آن روز را درنوردیده و هر جا گذشت جز ویرانی و مرگ بر جا نگذاشت… شاید پیروزی سپاه مغول بیش از آنکه بر اثر شجاعت و جنگاوری و بی باکی و خشونت آنها در خونریزی باشد و به حساب مدیریت نبوغ آمیز چنگیزخان گذاشته شود، باید به حساب ضعف دربارهای فاسد و درباریان توطئه گر و حکمرانان فرومایه و شهوتران و طماع گذاشته شود.»
«در گریز از حمام فین کاشان!»؛ سفرنامه‌ای از حج
گفتار هشتم کتاب «در گریز از حمام فین کاشان» نام دارد و ماجرای سفر مکه یکی از وزرای دربار قاجار است؛ میرزا علی‌خان امین‌الدوله (۱۲۶۰ - ۱۳۲۲ ق) از روشنفکران و اصلاح‌طلبان دوره‌ی قاجار. او در دوران سلطنت مظفرالدین شاه مدتی صدراعظم بود و آخرین حلقه از سلسله وزرای اصلاح‌طلب و قانون‌خواه قاجار که در برابر فشار استبداد تاب نیاورد و برکنار شد. سفرنامه مکه او که پس از عزل از صدارت در سال ۱۳۱۶ ق انجام گرفت، نوعی فرارِ سیاسی هم به حساب می‌آید، چراکه خُدعه دشمنان از جمله نان‌خورها و دستوربگیرانِ سفارت روسیه، از همه سو سر بر کشیده بود و بوی حمامِ فین و سرنوشتِ میرزاتقی خانِ امیرکبیر به مشام می‌رسید.
آن طور که عبداللهی می‌نویسد: «امین‌الدوله در بخش‌هایی از کتاب، از نگارش سفرنامه آفاقی به سفرنامه انفسی میل می‌کند و به جای بخش‌هایِ گزارش گرانه، در طول سفر لحظاتی خلوت می‌کند و با سفر به دنیای درون فرصت می‌یابد نوعی گفتگوی درونی را دنبال کند… هرگاه نویسنده در خود این آزادی و فرصت را پیدا می‌کند به درون خود می‌خزد و لحظاتی خود را به دست قلم می‌سپارد و نوعی گفت‌وگوی درونی را با نثری گیرا و مؤثر خلق می‌کند؛ که شاید بتوان آنها را به‌عنوان نخستین گونه‌های مونولوگ در ادبیات جدید فارسی به شمار آورد.»
چهار گفتار درباره پزشکی ایرانی
چهار گفتار پایانیِ کتاب، درباره پزشکی است و منیژه عبداللهی در توضیحی مقدمه‌وار برای این بخش می‌گوید: «از متن‌های کهن پیش از اسلام، و نیز متن‌های پزشکی تألیف شده در نخستین قرون بعد از اسلام، چنین بر می‌آید که علم پزشکی و دارو و درمان و بهداشت در ایران پیشینه‌ای بسیار کهن دارد، و نظامات پزشکی و سازوکار بیمارستان‌ها چنان منطقی و دقیق بوده که در همه دوران بعد از الگوی آنها پیروی شده است؛ همچنین، نظم ساختاری نخستین آثارِ مکتوبِ پزشکیِ ایرانی به عنوان نمونه‌ای روشن از نگارشِ علمی، افزون بر بنیه علمی و رویکردهای نظری این آثار در مطالعات تاریخ علم پزشکی جهان جایگاهی ویژه دارد.
از منظر ادبیات فارسی نیز نثر مطلوب آنها سرآغازی برای مطالعات سبک شناسی متون نثر به حساب می‌آید. موضوع مهم دیگر یا شاید مهم‌تر از همه درباره این متون، آن است که آنها حاوی و انتقال دهنده بخشی عظیم از فرهنگ و تمدن ایرانی هستند و بسیاری از مایه‌های غنای تمدن ایرانی در لابه لای صفحات آنها تعبیه شده که شوربختانه در این روزگار از چشم و ذهن ایرانیان به دور مانده است و بسیاری از آنها بدون اینکه خوانده شوند…از روی، نادانی با همان چوبی که مناسب متونِ خرافی است، رانده می‌شوند.»
در این بخش و در گفتار سیزدهم، جدای از بررسی پزشکی در فرهنگ و آثار ایرانیان و در اسطوره‌های ایرانی و دنیای باستان و ردپای پزشکی در آثار تاریخی کهن، به کتاب‌های «هدایه المتعلمین فی الطب» نوشته ربیع‌بن‌احمد اخوینی بخاری و «الابنیه عن الحقایق الدویه» تألیف موفق الدین هروی پرداخته شده است. در گفتار چهاردهم، به بیماران روانی و مداوای آن در فرهنگ ایرانی پرداخته شده که بیان می‌کند از سال‌های دور بیماران روانی را _به جای مجازات یا طرد از جامعه_ در بیمارستان‌ها سکنی می‌دادند و با روش‌هایی مانند موسیقی درمانی یا گفتار درمانی سعی در مداوای آنان داشتند.
در گفتار پانزدهم به کتاب «خُفی علایی» که نخستین دست‌نامه پزشکی در فرهنگ ایران قلمداد می‌شود پرداخته شده است، کتابی که در قطعی عجیب و عمودی نوشته شده تا پزشکان بتوانند در چکمه بگذارند و دنبال سپاه به میدان جنگ بروند و برای همین خُفی مینامندش. و گفتار شانزدهم هم به این معنا می‌پردازد که پزشکی سنتیِ ایرانی علم است یا خرافه؟
کتاب «آشنایان غریب» نوشته منیژه عبداللهی در ۲۲۳ صفحه و با قیمت ۲۹۷ هزار تومان به همت نشر معین منتشر و عرضه شده است.
