دکتر اباذر کریمی پنابندانی - عضو آکادمی علوم اروپا - رئیس دانشکده هوش مصنوعی دانشگاه تکنوفست بلژیک - در حاشیه یکی از جلسات رسمی، مدیری از من پرسید: «آیا واقعاً هوش مصنوعی در ایران به کار گرفته شده یا فقط در رسانه‌ها درباره‌اش حرف می‌زنند؟» لبخندی زدم و گفتم: «نه تنها آمده، بلکه مدتی است بی‌سروصدا وارد خانه‌ها، مغازه‌ها و حتی زندگی روزمره مردم شده است. فقط برخی هنوز متوجه نشده‌اند.»
در سفری به چند شهر ایران، از تهران تا مشهد و تبریز، نمونه‌هایی دیدم که نشان می‌دهد مردم و کسب‌وکارها زودتر از نهادهای رسمی وارد میدان شده‌اند. کسب‌وکارهای کوچک در حال استفاده از چت‌بات‌های هوشمند برای پاسخ به مشتریان هستند. برخی شرکت‌ها با استفاده از هوش مصنوعی در بازاریابی و تولید محتوا، فروش خود را دو برابر کرده‌اند. مغازه‌داری در یکی از شهرهای غربی کشور به من گفت: «دیگر لازم نیست شب تا صبح گوشی دستم باشد؛ ربات فروش را انجام می‌دهد.»
حتی در خانواده‌ها، نوجوانان با اپلیکیشن‌هایی کار می‌کنند که صدا و چهره تولید می‌کنند، و خانم‌های خانه‌دار از ابزارهای هوشمند برای طراحی ویدیوهای تبلیغاتی در فضای مجازی بهره می‌برند.
اما در کنار این رشد خودجوش، نکته‌ای نگران‌کننده وجود دارد: زیرساخت دولتی و حکمرانی ما هنوز برای این موج آماده نیست.
در بازدیدی از چند اداره و نهاد خدماتی، هنوز کمتر ردپایی از هوش مصنوعی می‌بینیم. برخی دستگاه‌ها حتی برنامه آموزشی مشخصی برای آشنایی مدیران و کارکنان با هوش مصنوعی ندارند. این در حالی است که در کشورهای منطقه مانند امارات و عربستان، دولت‌ها نه تنها سرمایه‌گذاری سنگین کرده‌اند، بلکه وزارت هوش مصنوعی تأسیس کرده‌اند و هر روزه خدمات جدیدی را با کمک AI ارائه می‌دهند.
اینجاست که سوال کلیدی مطرح می‌شود: آیا دولت ما آماده است، یا قرار است یک‌بار دیگر، مردم پیش بروند و دولت دنبالشان بدود؟
هوش مصنوعی دیگر آینده نیست؛ واقعیت امروز است. در دنیا، هوش مصنوعی به ابزار حکمرانی، امنیت و رفاه عمومی تبدیل شده و کشورهایی که اکنون سرمایه‌گذاری و آموزش را جدی بگیرند، تا دهه آینده اقتصاد و قدرت جهانی را در دست خواهند گرفت.
ایران نه از نظر استعداد کم دارد، نه از نظر فناوری. اما نبود برنامه‌ریزی کلان و هماهنگی میان نهادهای مختلف، باعث شده فرصت‌های طلایی به راحتی از دست بروند. هوش مصنوعی می‌تواند زمان و هزینه خدمات عمومی را کاهش دهد، شفافیت اداری ایجاد کند، و اقتصاد دانش‌بنیان را تقویت کند، اما به شرط آنکه اراده‌ای واقعی برای ورود به این میدان وجود داشته باشد.
هوش مصنوعی آمده است. نه با سروصدا، بلکه با اثر. دولت باید این اثر را ببیند و آماده شود، پیش از آنکه غافلگیر شود.
