همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: همزمان با افزایش دمای هوا، شاخص افزایش اشعه فرابنفش (UV) در تهران به سطح هشدار رسیده و مسئولان و رسانه‌ها از مردم خواسته‌اند که در ساعات ۱۰ تا ۱۶ از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنند.
سازمان جهانی بهداشت، شاخص UV را صفر تا ۱۱ طبقه‌بندی کرده و عدد ۱۱ را معادل خطر بسیار بالا در نظر گرفته است. قرار گرفتن طولانی در معرض این اشعه می‌تواند به بروز انواع سرطان پوست، پیری زودرس و بیماری‌های مختلف چشمی منجر شود. بیماری‌هایی که گاه درمانی ندارند و با ما ماندگار خواهند شد.
افزایش شاخص فرابنفش سال گذشته هم اتفاق افتاد و دولت، همه اداره‌ها را تعطیل کرد. امسال اما تنها توصیه به ماندن در خانه شده است. در اطلاعیه تعطیلی چهارشنبه (۱ مرداد) نیز اشاره‌ای به خطر اشعه فرابنفش نشده و تنها گرما و قطعی برق به عنوان دلیل تعطیلی مطرح شده است.
خیلی‌ها UV را با گرما اشتباه می‌گیرند
بیش از ۷۰ درصد اشعه فرابنفش خورشید توسط جوّ زمین جذب می‌شود و به زمین نمی‌رسد و بخش کمی از آن به زمین می‌رسد. اما در روزهای گرم تابستان معمولا میزان این اشعه که به زمین می‌رسد، بیشتر است.
دکتر فرهاد نجات، جراح و متخصص چشم و عضو انجمن جراحان چشم ایران و اتحادیه اروپا در گفتگو با همشهری‌آنلاین به نکته مهمی درباره UV اشاره می‌کند و می‌گوید: اشعه ماورای بنفش یا UV، اشعه‌ای است با طول موج خاص که از هر منبع نورانی ساطع می‌شود و به سطح زمین می‌رسد. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که UV همان گرما است، در حالی‌که این دو متفاوت‌اند. عامل تعیین‌کننده میزان UV نه دمای هوا، بلکه زاویه تابش خورشید است. ممکن است در برخی روزها دمای هوا به ۴۵ درجه برسد، اما شاخص UV پایین باشد و برعکس، در روزی با دمای ۳۹ درجه، شاخص UV بسیار بالا برود. در اواسط تابستان، به دلیل عمودتر شدن تابش خورشید، شاخص UVهم به طور طبیعی افزایش پیدا می‌کند.
به گفته دکتر نجات، عوامل دیگری مثل ابری بودن هوا و نازک شدن لایه اُزن هم می‌توانند بر میزان UV مؤثر باشند. مثلا در مناطقی مانند استرالیا که لایه ازن دچار آسیب شده، میزان بیشتری از اشعه UV به سطح زمین می‌رسد. بنابراین شاخص UV ارتباط مستقیمی با دما ندارد. ارتفاع از سطح دریا هم تعیین‌کننده است؛ مثلا شاخص UV در شمال کشور پایین‌تر از تهران است. همچنین شاخص UV در شمال شهر تهران بالاتر از مناطق جنوب این شهر است.
کدام اندام‌ها آسیب می‌بینند؟
این جراح چشم درباره شاخص‌های مختلف UV توضیح می‌دهد و می‌گوید: اشعه ماورای بنفش از صفر تا ۱۱+ درجه‌بندی می‌شود؛ صفر تا ۲ کم‌خطر، ۳ تا ۵ متوسط، ۶ تا ۷ بالا، بالاتر از ۷ مضر و بالاتر از ۱۱ خطرناک است. در این شرایط، قرار گرفتن بیش از ۱۰ دقیقه در فضای باز می‌تواند به پوست و چشم آسیب جدی بزند.
دکتر نجات درباره آسیب‌های UV می‌گوید: اندام‌هایی که در معرض مستقیم UV هستند، بیشترین آسیب را می‌بینند. پوست که بزرگ‌ترین اندام بدن است و سطحی حدود 2 مترمربع دارد، گسترده‌ترین ناحیه در معرض خطر است. اما چشم‌ها به دلیل بافت شفاف‌شان اجازه نفوذ UV به عمق بافتی را می‌دهند. این اشعه تنها سطح چشم را نمی‌سوزاند، بلکه با برخورد به عدسی، روند بروز آب‌مروارید را تسریع می‌کند، به ساختارهای داخلی آسیب می‌زند و در نهایت شبکیه را که بافت عصبی چشم است، دچار صدمه می‌کند و منجر به پیری زودرس یا اضمحلال آن می‌شود.
این چشم‌پزشک ادامه می‌دهد: در خصوص پوست هم انواع سرطان‌ها با تابش UV در ارتباط‌اند. سرطان ملانوما خطرناک‌ترین آنها است که از تغییر شکل خال‌های پوستی به وجود می‌آید، اما سرطان‌های دیگر مثل بازال سل کارسینوم و اسکوآموس سل کارسینوم هم با اشعه ماورای بنفش مرتبط هستند.
به گفته این چشم‌پزشک، یکی دیگر از عوارض مهم UV، اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن است که فرد را در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر می‌کند.
چه مدت مواجهه با UV آسیب می‌زند؟
دکتر نجات در پاسخ به این سوال که چه مدت قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش می‌تواند به اندام‌های ما آسیب برساند، می‌گوید: علم هنوز به مرحله‌ای نرسیده که بتواند به طور دقیق مشخص کند چه میزان و مدت‌زمانی از تماس با UV منجر به بیماری می‌شود. عوامل بسیاری در این زمینه هنوز ناشناخته باقی مانده‌اند. قرار گرفتن در معرض این اشعه به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در شاخص بالا لزوماً باعث بروز بیماری نمی‌شود، اما می‌تواند روند آسیب را آغاز کند. درمجموع، تداوم و استمرار تماس با UV، یک فاکتور اثبات‌شده برای افزایش آسیب‌ها است.
به گفته عضو انجمن جراحان چشم ایران و اتحادیه اروپا، در برخی موارد، آسیب آن‌قدر کوچک است که در طول عمر طبیعی فرد بروز نمی‌کند اما در موارد دیگر ممکن است بیماری‌ها زودتر از حد انتظار خود را نشان دهند. مثلاً آب‌مرواریدی که در ۶۰ سالگی باید ظاهر شود، تحت تاثیر این اشعه می‌تواند در ۴۵ یا ۵۰ سالگی نیاز به جراحی پیدا می‌کند. همچنین بر خلاف عدسی چشم، آسیب شبکیه اغلب غیرقابل بازگشت و ماندگار است و باعث کاهش بینایی می‌شود.
دکتر نجات این نکته را هم اضافه می‌کند که در ابتلا به بیماری‌های ناشی از جذب UV، ژنتیک فرد هم نقش دارد. مثلا ممکن است یک کارگر که سال‌ها در معرض تابش خورشید بوده، دچار هیچ بیماری‌ای نشود. بنابراین علاوه بر مدت و شدت تابش، عوامل ژنتیکی و محیطی هم اثرگذارند.
این افراد آسیب‌پذیرترند
عضو انجمن جراحان چشم ایران و اتحادیه اروپا درباره آسیب‌پذیری گروه‌ها توضیح می‌دهد: همه آدم‌ها در معرض خطر UV هستند، اما برخی گروه‌ها آسیب‌پذیرترند. مثلا سالمندان، کودکان زیر ۶ سال، افرادی که سابقه بیماری‌های پوستی یا سرطان دارند، کسانی که تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی هستند و افراد دچار ضعف سیستم ایمنی راحت تر از این اشعه آسیب می بینند. بنابراین این افراد باید مراقبت بیشتری داشته باشند و همه توصیه‌های بالا را با دقت بیشتری رعایت کنند.
توصیه‌هایی برای پیشگیری
درست است که اشعه فرابنفش یا UV بسیار بیماری‌زا است اما می‌توان با رعایت توصیه‌هایی، آسیب‌های ان را کم کرد یا به صفر رساند. دکتر نجات می‌گوید: توصیه‌ها به نوع شغل و سبک زندگی فرد بستگی دارند، اما برخی نکات کلی برای همه قابل اجرا هستند. مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
اگر ضرورتی برای خروج از خانه وجود ندارد، در بازه زمانی ۹ صبح تا ۴ بعدازظهر در منزل بمانید. بسیاری از فعالیت‌ها مثل قرارهای پزشکی یا دید و بازدیدها را می‌توان به زمان‌های دیگر موکول کرد. این توصیه‌ای است که خیلی باید جدی گرفته شود.
لباس‌های نخی با رنگ روشن بپوشید که حداکثر پوشانندگی را داشته باشند. یعنی آستین‌بلند هم یقه‌دار باشند. حتی پوشیدن دستکش هم می‌تواند مفید باشد.
استفاده از کلاه لبه‌دار و عینک آفتابی بسیار مؤثر است. متأسفانه در فرهنگ عمومی، استفاده از کلاه هنوز جا نیفتاده است. در حالی که کلاه لبه‌دار نه تنها از چشم، بلکه از پوست اطراف چشم و صورت محافظت می‌کند. پلک‌ها نازک‌ترین پوست بدن را دارند و بیشتر در معرض خطرند. کلاه‌هایی با لبه ۵ تا ۷ سانتیمتری توصیه می‌شوند. عینک آفتابی باید سایز بزرگی داشته باشد. به طوری که از بالا تا لبه ابرو، از پایین روی استخوان گونه‌ها و از کناره‌ها چشم را کاملاً بپوشاند تا هیچ نوری به چشم‌ها نرسد.
استفاده از کرم ضد آفتاب با SPF حداقل ۵۰ ضروری است. افراد باید هر یک ساعت کرم ضد آفتاب را روی نواحی در معرض تابش تجدید و تکرار کنند. ماندگاری کرم‌ها محدود است و بعد از یک ساعت، تأثیر آن در برابر UV با شاخص ۱۱ بسیار کاهش پیدا می‌کند. پس حتما باید تجدید شود.
مصرف فراوان مایعات، هم قبل از خروج از منزل و هم بعد از بازگشت به خانه یا محیط سربسته به حفظ سلامت کمک می‌کند.
اگر یک طرف کوچه آفتاب و یک طرف آن سایه است، حتماً از مسیر سایه مسیرتان را ادامه دهید.
خیس کردن و مرطوب نگه داشتن سر و صورت هم با آن که کار خیلی ساده‌ای به نظر می‌رسد اما می‌تواند به کاهش آسیب ناشی از اشعه UV کمک کند.
تصور این که جابجایی با خودرو می‌تواند شما را از اشعه فرابنفش ایمن نگه دارد، تصور نادرستی است و شما در داخل خودرو هم در معرض این اشعه هستید. پس پوشیدن عینک آفتابی و کلاه و دستکش را در خودرو هم جدی بگیرید.
هشدار به کسانی که راهی شمال می‌شوند
خیلی از مردم برای دوری از اشعه فرابنفش معمولا به شهرهای شمالی کشور سفر می‌کنند، اما دکتر نجات می‌گوید: گرچه شاخص UV در شمال کشور به دلیل نزدیکی به سطح دریا کمتر است، اما زمانی که با مایو در دریا شنا می‌کنید یا مدت زیادی در معرض آفتاب هستید، بخش بیشتری از بدن‌تان در معرض UV قرار می‌گیرد و همین باعث افزایش جذب و عوارض آن می‌شود. در حالی که اگر در تهران بمانید، احتمالاً UV کمتری دریافت می‌کنید.
به گفته عضو انجمن جراحان چشم ایران و اتحادیه اروپا، هرچه ارتفاع منطقه‌ای از سطح دریا بیشتر باشد، شاخص UV هم در آن منطقه بیشتر است. حتی در نقاط مختلف شهر تهران، میزان UV یکسان نیست. مثلاً ارتفاع جنوب تهران حدود ۹۰۰ متر و ارتفاع ولنجک بین ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ متر است. و به ازای هر ۱۰۰۰ متر افزایش ارتفاع، شاخص UV حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد بیشتر می‌شود. بنابراین، ساکنان شمال تهران در معرض اشعه بیشتری هستند.
