آیا بازگشت به مذاکره ممکن است؟ از نظر من، بله. این جمله‌ی آغازین سیدعباس عراقچی در مصاحبه با شبکه چینی «CGTN» بود، اما آنچه بیش از پاسخ اولیه او اهمیت داشت، «اما»یی بود که بلافاصله پس از آن آمد؛ «اما تنها یک راه‌حل دیپلماتیک و مبتنی بر مذاکره می‌تواند مؤثر واقع شود، آن هم زمانی که طرف مقابل از جاه‌طلبی‌های نظامی خود دست بکشد و خسارات وارده به ایران را جبران کند.»
به گزارش تابناک به نقل از ایمنا، عراقچی در ادامه تأکید کرد: «در آن زمان، ما آمادگی مشارکت در مذاکرات را خواهیم داشت.
پس از تجاوز مستقیم و آشکار رژیم صهیونیستی با پشتیبانی عملیاتی ایالات متحده، سخن گفتن از مذاکره چیزی شبیه به راه رفتن بر روی طنابی باریک در ارتفاعی سرگیجه‌آور بود؛ مسیری که قدم گذاشتن در آن، مستلزم دقتی مضاعف و هوشیاری ویژه‌ای است. در حالی‌که برخی تحلیل‌گران از همان ابتدا مدعی بودند که طرف آمریکایی تنها با نیت کشاندن ایران به پای میز مذاکره و گرفتن امتیاز وارد میدان شده، طرح دوباره بحث گفت‌وگو در فاصله‌ای کوتاه پس از تجاوز نظامی، نمی‌توانست معنایی فراتر از این برداشت را در ذهن تداعی کند.
دیپلماسی در میانه میدان جنگ و بی‌اعتمادی
در این شرایط، بدیهی بود که افکار عمومی در داخل ایران نیز نسبت به مقوله مذاکره حساس‌تر و محتاط‌تر از گذشته شوند؛ چراکه تهاجم علنی آمریکا به ایران، فضای اعتماد را نه‌تنها تخریب که به مرز فروپاشی رسانده بود. مذاکره دیگر برای مردم ایران همان مقوله پیش از حمله نبود؛ چه رسد به اینکه بخواهد به عنوان راهکار فوری تلقی شود. با این حال، آنچه بیش از همه نگران‌کننده به نظر می‌رسید، خطای فاحشی بود که در فهم عمومی و حتی بخشی از نخبگان سیاسی نسبت به مفهوم مذاکره وجود داشت.
در فضای عمومی کشور، این تلقی غلط شکل گرفته بود که مذاکره خود، یک هدف است؛ نه ابزاری در خدمت هدف. در حالی‌که حقیقت دقیق‌تر و راهبردی‌تر آن است که مذاکره، همچون موشک، رسانه یا عملیات پدافندی، بخشی از ابزارهای قدرت‌ساز و ترکیبی برای مدیریت بحران‌ها و پیشبرد منافع ملی است؛ نه بهانه‌ای برای عقب‌نشینی یا پذیرش زیاده‌خواهی طرف مقابل.
علی لاریجانی در جریان حضور در هیئت آیین حسینی و در پاسخ به این سؤال که گروه دیپلماسی ایران بر سر چه موضوعی می‌خواهد با آمریکا مذاکره کند، با تأکید گفت: «مذاکره یک تاکتیک است، رهبری آنجایی که لازم می‌داند، آن را مطرح می‌کند. الان مذاکره‌ای مطرح نیست و نباید عجله‌ای هم در این رابطه داشت، آنها با ما جنگیدند و ابتدا باید توضیح دهند که چرا با ما جنگیدند.»
عراقچی در گفت‌وگو اخیر خود با رسانه چینی نه‌تنها امکان سوءاستفاده دیپلماتیک از موضع ایران را از میان برداشت، بلکه مانع شد که کشورهای غربی تصویری یک‌طرفه و تحریف‌شده از ایران در فضای بین‌الملل بسازند. او به‌روشنی اثبات کرد که جمهوری اسلامی حاضر نیست با قواعد نوشته‌شده توسط آمریکا پای میز مذاکره بنشیند.
بخش دیگری از گفت‌وگوی او به موضوع حمله اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران اختصاص داشت؛ جایی که عراقچی گفت: «حمله به تأسیسات ما ثابت کرد که راه‌حل نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران، توهمی بیش نیست.» اشاره صریح او، یادآور این حقیقت بود که هرچند ترامپ با افتخار و جنجال از گزینه‌های نظامی سخن می‌گفت، اما گذشت زمان و بازگشت غرب به ابزارهای دیپلماتیک برای اعمال فشار، نشان داد که آن حملات نتوانسته اهداف اصلی را محقق کند. نه تنها تأسیسات هسته‌ای ایران از حرکت بازنایستاده، بلکه گزینه نظامی نیز نتوانسته آنها را به نقطه صفر برگرداند؛ همین مسئله بود که مجدداً غرب را به پشت میز چانه‌زنی بازگرداند.
در نهایت، مجموعه مواضع اعلام‌شده از سوی مقامات ارشد جمهوری اسلامی، به‌ویژه وزیر امور خارجه، تصویر روشن‌تری از جایگاه «مذاکره» در سیاست خارجی ایران ترسیم می‌کند؛ مذاکره نه به‌مثابه امتیازخواهی یک‌جانبه غرب، و نه به‌عنوان نشانه‌ای از عقب‌نشینی یا درماندگی، بلکه به‌مثابه یک ابزار هوشمندانه و تاکتیکی که در کنار سایر مؤلفه‌های قدرت ملی، در خدمت منافع راهبردی کشور قرار می‌گیرد.
احتمال بازتعریف مذاکره در شرایط پساجنگ؟
محمدعلی شفیعی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، در خصوص بازتعریف مذاکره در شرایط پساجنگ، اظهار کرد: مذاکره ابزاری مهم در دیپلماسی است و همواره قابل استفاده می‌باشد، اما در شرایط فعلی شرایط تداوم مذاکره بیش از پیش اهمیت یافته است.
وی افزود: در دور قبلی، مذاکره در سایه تهدید شکل گرفت و می‌توانستیم رویکرد متفاوتی داشته باشیم، اما اکنون در شرایطی که جنگ ادامه دارد، به دنبال مذاکره هستیم. ادبیات به‌کار رفته از سوی آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها بر تهدید به جنگ مجدد و ازسرگیری درگیری‌ها تأکید دارد که این نگرش، روند دیپلماسی را با شکست مواجه می‌کند.
کارشناس مسائل بین‌الملل تصریح کرد: تیم مذاکره‌کننده ایرانی، همان‌طور که وزارت خارجه نیز اعلام کرده، فعلاً تمایلی به مذاکره ندارد و معتقد است که شرایط لازم برای آن فراهم نیست. اگر این ادبیات ادامه پیدا کند و فضای تهدید به جنگ مجدد از بین برود، مذاکره امکان‌پذیر و قابل‌اجرا خواهد بود؛ اما در شرایط فعلی که تهدید به حمله مجدد در صورت عدم مذاکره مطرح است، هرگونه مذاکره‌ای محکوم به شکست است.
وی تاکید کرد: در چنین شرایطی حتی اگر توافق اولیه و حداقلی نیز حاصل شود، احتمال وقوع جنگ همچنان بالاست؛ همان‌گونه که در دور پیشین، مذاکره زیر سایه تهدید انجام شد و در نهایت به جنگ انجامید.
شفیعی با اشاره به مطرح کردن خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران برای مذاکره مجدد توسط وزیر امور خارجه در مصاحبه با رسانه «سی‌جی‌تی‌ان» چین، ابراز کرد: رویکردی که آقای عراقچی دنبال می‌کنند، دقیق و معتبر است. ایران تنها به شرطی حاضر به مذاکره است که موضوع جنگ و احتمال آغاز مجدد آن کاملاً منتفی شود.
برجام و فراموشی شرقی‌ها
وی اضافه کرد: وزیر امور خارجه کشورمان تأکید کرده‌اند این شرط هنگامی محقق می‌شود که ادبیات رسمی غربی به‌طور کامل موضوع جنگ را حذف کند، خسارات وارده به ایران به‌عنوان طرف قربانی جبران شود و رژیم صهیونیستی به‌عنوان متجاوز به رسمیت شناخته شود. در این صورت، تهدید به جنگ مجدد از فضای مذاکرات برداشته شده و می‌توان مذاکرات را در شرایط منطقی و پیش‌رونده از سر گرفت.
کارشناس مسائل بین‌الملل تاکید کرد: این امر نیازمند پافشاری و اصرار تیم مذاکره‌کننده ایرانی است تا طرف‌های غربی متوجه شوند که با تهدید مکانیزم ماشه و جنگ نمی‌توان به نتیجه رسید. نکته مهم دیگر اینکه در همین راستا، تحرکاتی در رسانه‌های چینی مشاهده شده که نشان می‌دهد ایران در حال تعیین مسیر مشخص خود در این پرونده است.
وی یادآور شد: اشتباه اصلی ما در زمان برجام این بود که پس از مذاکره و حصول توافق با غربی‌ها، خود را از همکاری با شرق بی‌نیاز فرض کردیم. اما اکنون اعلام می‌کنیم که در هر صورت با شرقی‌ها نیز تعامل داریم و رسانه‌های چینی را به‌عنوان مخاطب مستقیم خود انتخاب کرده‌ایم؛ موضوعی که توازن لازم را در این مسیر برایمان ایجاد می‌کند.
مقابله با پروژه «اتهام‌زنی رسانه‌ای» غرب
شفیعی افزود: ما مذاکره را به‌صورت کاملاً علنی در رسانه‌ها مطرح نمی‌کنیم و فضای دیپلماسی را تخصصی و دور از هیاهو حفظ می‌کنیم. با این حال، از آنجایی که طرف غربی همواره از رسانه به‌عنوان ابزار فشار در مذاکرات استفاده کرده است، می‌توانیم به‌طور متقابل در رسانه‌های بین‌المللی حضور یافته و مواضع خود را شفاف بیان کنیم. این اقدام باعث می‌شود ایران متهم به سر باز زدن از مذاکره یا فرار از آن جلوه داده نشود و این اتهام‌ها دیگر به تیم مذاکره‌کننده ایرانی چسبانده نشود.
وی ابراز کرد: برداشت من این است که اگر ایران با قاطعیت و پایبندی کامل به شرایط مد نظر خود عمل کند، مذاکرات شکل خواهد گرفت. بسیار محتمل است که اروپایی‌ها و آمریکا، تمدید مکانیسم «اسنپ‌بک» را به‌عنوان گزینه‌ای پیشنهادی برای مذاکرات مطرح کنند.
کارشناس مسائل بین‌الملل خاطرنشان کرد: آنها به احتمال زیاد این شرط را خواهند آورد که مکانیسم ماشه برای مدتی تمدید شود تا در فرصت فراهم شده، درباره نحوه اعمال آن و سرنوشت توافق هسته‌ای به جمع‌بندی برسند.
درِ مذاکره نیمه‌باز است
به گزارش ایمنا، امروز مقامات ارشد ایران با درکی ژرف از پیچیدگی‌های میدانی و نوسانات ظریف ژئوپلیتیک، نشان دادند که نه اسیر خیال‌پردازی‌های خام‌اندیشانه‌اند و نه به دام انفعال و گوشه‌نشینی پناه برده‌اند. تصمیمات درباره مذاکره بر پایه توازن دقیق فرصت‌ها و تهدیدها شکل گرفته و بر این باور استوار است که گفت‌وگو تنها زمانی ارزشمند است که امنیت، کرامت و عزت ملی در پناه آن محفوظ بماند.
