به گزارش همشهری آنلاین، فرهیختگان نوشت: نادر یاراحمدی، رئیس امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور با حضور در گفت‌وگوی ویژه خبری ۱۶ تیرماه اعلام کرد که «از ابتدای سال جاری تا روز گذشته تعداد ۷۱۷ هزار و ۶۵۸ نفر از اتباع را از سه مرز خروجی به کشور افغانستان فرستادیم که عمده خروج از خراسان رضوی انجام می‌شود و افراد غیرمجازی که در کشورند، باید کشور را در موعد مقرر ترک کنند.» بنا به گفته رئیس امور اتباع و مهاجرین خارجی کشور فرایند خروج اتباع افغانستانی در کشور باید تسریع شود و از اتباع خواست در اولین فرصت با رساندن خودشان به اردوگاه‌های مرزی، از کشور خارج شوند.
با خاطیان در ورود مهاجران برخورد کنید
همزمان با شروع جنگ تحمیلی۱۲ روزه فرایند خروج اتباع افغانستانی سرعت بیشتری گرفت. براساس خبرهای متعددی که از رسانه‌های مختلف منتشر شد، ردپای اتباع در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه با اسرائیل و جاسوسی برای اسرائیل واضح است. همچنین واضح است در دوره‌ای نسبت به ورود مهاجران افغانستانی بی‌مبالاتی صورت گرفته و تعداد زیادی مهاجر غیرقانونی از مرزهای مختلف و بیش از حد ظرفیت کشور، وارد کشور شده است. علاوه بر ورود تعداد بالای مهاجران در بازه مشخص شده به کشور واضح است که در دوره‌ای در مدیریت و ساماندهی اتباع کوتاهی شده و در بطن جامعه تقسیم‌بندی درستی میان مهاجران غیرقانونی و قانونی و شناسنامه‌دار و بی‌شناسنامه انجام نشده است. در موج‌های مختلف مهاجرستیزی شاهد بودیم که منتقدان به حضور اتباع، برایشان حضور چند دهه اتباع با خانوارهای جدید اتباع و اتباع تازه‌وارد، تفاوتی ندارد و بر این باور بودند تمام اتباع حاضر در کشور باید ایران را ترک کنند. تمام این حالات در کنار هم مدیران مربوط را برای ساماندهی اتباع به شرایط اضطرار رسانده و بالاخره مدیران وزارت کشور مدتی است برای ساماندهی اتباع افغانستانی دست به اقدام زده‌اند، اما اکنون در مقام اقدام و ساماندهی باید چه کاری کرد؟
در وهله اول آنچه مبرهن و واضح است، این است که مهاجران غیرقانونی باید ایران را ترک کنند. بسیاری از مهاجران موتور محرک اقتصادی کشورند، پس از اخراج اتباع غیرقانونی، اتباع قانونی بسته به نیاز کشور خصوصاً در بخش اقتصادی باید ساماندهی و هویت‌دار شوند. در روزهای اخیر تصاویری از ممنوعیت حضور اتباع در حسینیه‌ها و مراسم عزاداری و برخورد نامناسب تعدادی از شهروندان با اتباع منتشر شد. اتباع چه مجاز باشند و چه غیرمجاز باید خروج آن‌ها با احترام و تکریم صورت بگیرد. با توجه به چند دهه میزبانی ایرانی‌ها از اتباع سوای از مجاز و غیرمجاز بودنشان، رفتار غیراخلاقی با اتباع در شأن هموطنان ایرانی نیست. همچنین مسئولان ایرانی باید در مراودات سیاسی خود با طرف افغانستانی باید از طالبان و مسئولان مربوطه آن‌ها تعهد بگیرند که افراد طرد شده از ایران دیگر به ایران بازنگردند. البته در این میان ناگفته نماند خود مسئولان ایرانی نیز به مردم تعهد بدهند که پاسبانی بهتری از مرزهای شرقی داشته باشند تا دیگر مهاجران به صورت غیرمجاز وارد ایران نشوند. در برهه‌های مختلفی خصوصاً پس از ورود دوباره طالبان؛ موج قابل‌توجهی از مهاجران افغانستانی وارد کشور شدند و مرزها آن‌طور که باید کنترل نشدند. مسئولان فعلی ضمن معرفی خاطیان در کنترل مرزها در آن سال‌ها و رسانه‌ای کردن مقصران وضع امروز، باید برای برخورد قاطع با آن‌ها نیز اقدام کنند.
مسئولان باید دربارۀ وقایع ضدامنیتی اتباع شفاف باشند
با توجه به فضا و موضع‌گیری‌های هر دوطرف، یعنی موافقان و مخالفان اخراج اتباع، محسن اسلام‌زاده، مستندساز تصمیم گرفت در مرز و در اردوگاه‌های صفر مرزی حضور پیدا کند تا به خوبی فضای به وجود آمده را بررسی کند. وی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره وضعیت مرزهای ایران و افغانستان در این روزها گفت: «ما قائل به بازگشت افغانستانی‌ها هستیم، اما درباره وقایع ضدامنیتی اخیر که در جریان جنگ مطرح شد و چهره مهاجران مخدوش شده، به نظرم بیش از نیمی از این فضا غیرواقعی بوده است. اگر واقعی بوده، به هر صورت سایت‌ها، برخی کانال‌های تلگرامی و اپلیکیشن‌های دیگر باید اعلام کنند و مسئول امنیتی باید بیاید و بگوید این تعداد اقدامات ضدامنیتی داشته‌ایم. من بیشتر فکر می‌کنم جریانی که در دوسال اخیر پرچم مهاجرهراسی را بلند کرده بود، پشت این قضیه است.» اسلام‌زاده ادامه می‌دهد: «بازگشت افغانستانی‌ها باید به دلیل مشکلات اقتصادی انجام شود. خیلی راحت بگوییم ما ۴۰، ۴۵ سال پذیرایی کردیم، اما الان مشکلات زیادی داریم، به‌ویژه در اقتصادمان. کشور توان این جمعیت چندمیلیونی را ندارد و لازم است بخشی از آن‌ها، به‌خصوص غیرقانونی‌ها، به کشور خودشان برگردند. نیازی نیست بگوییم این بازگشت به خاطر اقدامات ضدامنیتی بوده است. به نظرم اگر صادقانه صحبت کنیم، بهتر است. در اعلام تاریخ خروج مهاجران ما به جنگ برخوردیم و پس از جنگ یک هجوم سراسری ایجاد شد که هم در مرزها و هم در اردوگاه‌ها ازدحام زیادی به وجود آمد. تمام فیلم‌هایی که می‌بینیم و منتشر می‌شود، نشان‌دهنده برخوردهایی با مهاجرین است که مربوط به همان روزهاست.»
ورود مهاجران تا ۶ برابر ظرفیت اردوگاه‌ها بود
او درباره وضعیت اردوگاه‌های این روزهای مشهد گفت: «در اردوگاه حسن‌آباد مشهد که در جاده شاندیز قرار دارد، ظرفیت اولیه حدود دو تا سه‌هزار نفر بود، چون این اردوگاه برای خودمعرف‌ها طراحی شده است، یعنی کسانی که خودشان و خانواده‌شان داوطلبانه برای بازگشت مراجعه می‌کنند. اما در روزهای اول موج بازگشت مهاجران، تا روزی ۱۲ هزار نفر به این اردوگاه مراجعه کردند و با هجوم جمعیتی مواجه شدند. زیرساخت‌ها ناگهان چهار، پنج یا حتی شش برابر بیش از ظرفیت‌شان مهاجر داشتند؛ از اتوبوس گرفته تا سایه‌بان- چون در روزهای گرم تابستان بودیم- تا بحث پذیرایی و حتی تأمین آب. وقتی ظرفیت ناگهان شش برابر می‌شود، طبیعتاً به مشکل برمی‌خورد.» وی ادامه داد: «من روز ۱۶ تیر، یک روز بعد از پایان مهلت تعیین‌شده، به آنجا بازدید داشتم. خوشبختانه شنیدم این مهلت حداقل دوهفته تمدید شده و به همین دلیل ازدحام خیلی کاهش پیدا کرده بود. سرویس‌دهی بسیار مرتب بود. با خیلی‌ها صحبت کردم و هیچ‌کس ناراضی نبود و با خاطراتی خوش از ایران برمی‌گشتند. خودشان می‌گفتند ما مدت زیادی اینجا بودیم، کار کردیم، زحمت کشیدیم، با ایرانی‌ها رابطه‌مان خوب بوده و آن‌ها هم با ما خوب بودند. حالا که ضرب‌الاجل برایمان تعیین کرده‌اند، داریم به کشورمان برمی‌گردیم. در همان اردوگاه حسن‌آباد مشهد دیدم که برایشان اتوبوس تهیه کرده‌اند، مرتب سایه‌بان گذاشته‌اند تا در گرما اذیت نشوند، حتی چند موکب مردمی از خود افغانستانی‌ها آمده بودند و صبحانه، ناهار و آب برایشان در مسیر فراهم می‌کردند و بعد آن‌ها را راهی مرز می‌کردند.»
سرویس‌دهی در مرز ایران و افغانستان بهتر شده است
این مستندساز عنوان کرد: «من هم به سمت مرز رفتم. مشکلات بیشتر در نقطه صفر مرزی بود، در مرز اسلام‌قلعه که یک منطقه بیابانی با طوفان شن است. وقتی مهاجران به سمت مرز حرکت می‌کنند، معمولاً ظهر می‌رسند و ازدحام عجیب و غریبی در آنجا ایجاد شده بود. مرزبانی طرف افغانستانی هم به مشکل برخورده بود، چون آن‌ها هم امکانات کافی در آن سوی مرز نداشتند. این هجوم ناگهانی جمعیت باعث تنش شده بود، اما حالا که چند روز گذشته و وزارت کشور مهلت را تمدید کرده، دیدم که سطح تنش در مرز هم کاهش پیدا کرده است. سایه‌بان و موکت گذاشته‌اند، پزشک مستقر کرده‌اند و با افغانستانی‌ها صحبت کرده‌اند، مثلاً کسانی که از تهران آمده بودند، می‌گفتند ما دیروز راه افتادیم و الان به مرز رسیدیم و تا دوساعت دیگر هم عبور می‌کنیم، یعنی در کمتر از ۲۴ ساعت داشتند از مرز رد می‌شدند.» اسلام‌زاده ادامه داد: «با مقامات افغانستانی و کمیساریای مرزی صحبت کردم و مصاحبه گرفتم. آن‌ها ضمن تقدیر از ایران، گفتند ما حق ایران را برای بازگرداندن مهاجران به رسمیت می‌شناسیم، ولی درخواستمان این است که این فرایند با زمانبندی بیشتری انجام شود تا ما هم در این طرف مرز بتوانیم فضا را مدیریت کنیم و این کار با حفظ کرامت و در یک ساماندهی مرتب انجام شود.»
وی عنوان کرد: «با خود مهاجرانی که در حال بازگشت بودند مصاحبه کردم. آن‌ها تا حدی شاکی بودند از اینکه بسیاری‌شان نتوانسته بودند پول رهن خانه‌هایشان را بگیرند. چند صد میلیون تومان پول رهن داده بودند و حتی آن‌هایی که با رضایت در حال بازگشت بودند، می‌گفتند ما ۱۰ سال، ۱۵ سال در ایران بودیم و هیچ مشکلی با مردم منطقه‌مان نداشتیم. وقتی پرسیدم پول رهن‌تان را چه کردید، گفتند صاحب‌خانه پول رهن‌مان را نداده، گفته می‌دهد. بخشی از این مشکل به این برمی‌گردد که در آن مناطق، به‌یک‌باره خانه‌ها خالی می‌شوند و متقاضی برای رهن خانه نیست. صاحب‌خانه هم می‌گوید من ۲۰۰ میلیون، ۳۰۰ میلیون در مناطق حاشیه‌ای یا پایین‌شهر تهران دریافت کرده‌ام، دستم خالی است و نمی‌توانم بدهم. شاید برخی از این مشکلات به دلیل شوک تخلیه افغانستانی‌ها باشد و شاید برخی صاحب‌خانه‌ها قصد ندارند پول را برگردانند، چون چند نفر گفتند که به آن‌ها گفته شده بروید شکایت کنید، ما پول‌تان را نمی‌دهیم.»
نارضایتی از دولت در میان اتباع خارج‌شده بسیار کم بود
اسلام‌زاده معتقد است افغانستانی‌هایی که درحال خروج از کشورند، نارضایتی بسیار کمی نسبت به دولت دارند: «نارضایتی از دولت بسیار پایین بود، به‌ویژه اینکه در مرز، اداره اتباع خراسان نماینده‌ای فرستاده بود که فضا را مدیریت می‌کرد. یکی از کارهای جالبی که دیدم، توجه به ریکاوری خود مأموران مرزی بود، مثلاً به آن‌ها آب می‌دادند و کمی بیشتر مراقبشان بودند. چون فشار به‌یک‌باره چند برابر شده و محدودیت نیروی انسانی هم وجود دارد. این فشار روی نیروها در آفتاب و طوفان شن زیاد بود. دیروز که رفتم، طوفان شن بسیار سنگینی از ظهر شروع به وزیدن کرد که کار را خیلی سخت می‌کرد. دیدم که فرماندار تایباد و معاون امنیتی استانداری خراسان آمده بودند و تمهیداتی در نظر گرفته بودند، مثلاً بار افغانستانی‌ها اصلاً در بخش مرزی ایران پیاده نمی‌شد و مستقیم به افغانستان می‌رفت. کامیون‌ها بارشان را در افغانستان تحویل می‌دادند، حتی کارگرانی که گاری‌های گمرک ایران را در دست داشتند، ناراحت بودند و می‌گفتند ما عیال‌وار و مستأجریم، نمی‌توانیم هزینه زندگی‌مان را تأمین کنیم، چون بار پیاده نمی‌شود و مستقیم به آن طرف مرز می‌رود. ولی این تمهیدات برای مدیریت فضا و جلوگیری از خلل در تردد کامیون‌ها، که یکی از شریان‌های اقتصادی بین ایران و افغانستان است، در نظر گرفته شده بود. به نظر من، فضا به سمت آرامش می‌رفت و طرف افغانستانی هم کاملاً ایران را درک و صحبت می‌کرد.»
نباید کاری کنیم که کینه ایجاد شود
اسلام‌زاده بر این باور است که فرایند خروج مهاجران به هر ترتیب باید با تمهیدات بهتری صورت بگیرد. «مسئله‌ای که خودم دارم این است که به هر حال باید نهادهای مسئول تمهیداتی ترتیب دهند تا افراد در صورت بازگشت، فرایندی بهتر داشته باشند. بیش از ۴۰ سال است که از مهاجران افغانستانی پذیرایی می‌کنیم. همیشه در کنار هم بوده‌ایم، در مشکلات زیادی که آن‌ها داشتند، از تجاوز شوروی به این کشور تا تجاوز ناتو و آمریکا، که هر کدام مسائلی ایجاد کرده و سیل جمعیتی را به سمت جمهوری اسلامی ایران فرستاده است. خدمات بسیار زیادی که جمهوری اسلامی به آن‌ها ارائه داده و آن‌ها هم اکثراً در ازای آن کار کرده‌اند. نباید کاری کنیم کینه ایجاد شود، آن هم در این موقعیت حساس که به هر حال انواع فتنه‌ها را بر سر این کشور پیاده می‌کنند تا فضای روانی جامعه را به هم بریزند. برای همین ما با دوستانمان در وزارت کشور صحبت کردیم که مثلاً دستگیری‌های ناگهانی در هیئت‌ها چندان وجهه جالبی نداشت و می‌شود این‌ها را مدیریت کرد یا برخی مهاجران انتقاد داشتند که موبایلشان گرفته شده یا پولی به‌صورت غیرقانونی از آن‌ها گرفته شده است. این مسائل را دیروز دیدم که نماینده افغانستان در جلسه کمیته مرزی مطرح کرد. جالب بود که طرف ایرانی یا این مسائل را از جلسات قبلی پیگیری کرده بود یا قول پیگیری داد و قرار شد همه این‌ها حل شود.»
دشمن روی موج مهاجرستیزی کار می‌کند
وی ادامه داد: «ما که مدتی درگیر پروپاگاندا و موج اخبار مهاجرستیزی در برخورد با مهاجران بودیم، اما واقعیت ماجرا به آن شدتی که در برخی روایت‌ها گفته می‌شود، نیست که مثلاً کرامت مهاجران را رعایت نمی‌کنیم یا وضعیت مرز اسف‌بار است. این‌گونه نیست. به دلیل فشاری که به‌یک‌باره ایجاد شده، مثلاً موجی که باید مهاجران را می‌گرفتند و طرد می‌کردند، باید واقعیت‌ها را بپذیریم. بالاخره نیروی انتظامی هم انسان است. وقتی تحت فشار و در تنگنا قرار می‌گیرد و به او گفته می‌شود باید روزانه این تعداد طرد شوند، رفتارش کمی تغییر می‌کند و فشار روی او می‌آید. اما حالا که جدول زمانی تعیین کرده‌اند و فرصت بیشتری می‌دهند، به نظرم فضا بهتر شده و جلوی تک‌اتفاق‌ها هم گرفته می‌شود.» این مستندساز عنوان کرد: «حالا می‌شود سازوکاری طراحی کرد که اگر مشکلی پیش آمد، بازرسی خود نیروی انتظامی آن را پیگیری کند تا این اتفاقات نیفتد، چون گاهی فیلمی منتشر می‌شود و مسئله‌ای ایجاد می‌کند که واقعاً تنش‌زاست. در این چند سال شاهد بودیم برخی فیلم‌ها یا عکس‌هایی منتشر شده، مثلاً عکسی از یک هیئت که کاغذی‌زده‌اند که «ورود اتباع ممنوع». این‌ها برای کشور ما خیلی زشت است. دشمن روی همین‌ها کار کرده و کینه درست کرده است. الان یکی از امن‌ترین مرزهایمان که در وقایع اخیر هیچ اتفاقی از آن جانب رخ نداده، مرز افغانستان بوده است. چرا بیاییم بی‌جهت برای خودمان کینه و مسئله درست کنیم، در شرایطی که خیلی داریم تلاش می‌کنیم؟»
درخواست دولت افغانستان این بود که خروج اتباع طبق زمانبندی صورت بگیرد
اسلام‌زاده درباره وضعیت چند روز گذشته مرز گفت: «من در مرز بودم و دیدم نهادهای مختلف حضور پررنگی دارند. نیروهای مردمی هم آمده بودند و مثلاً می‌گفتند ناهار می‌دهیم، یک بسته دیگر هم برای مسیر مرز می‌دهیم تا حداقل بتوانی خودت را به‌راحتی تا شهر هرات برسانی. دولت افغانستان هم این حق را به ما می‌داد و می‌گفت شما تا حالا پذیرایی کردید، حالا حق دارید که به‌صورت قانونی این‌ها را برگردانید. فقط درخواستشان این بود که این بازگشت با یک جدول زمانبندی انجام شود که به نظر می‌رسد این اتفاق در حال رخ دادن است. شنیدم چند نفر برای دریافت برگه خروج مراجعه کرده بودند و به آن‌ها گفته شده بود بروید ۱۰ تا ۱۵ روز دیگر بیایید، الان ظرفیت تکمیل است. ما باید برای این ماجرای بازگشت عزتمندانه به زیرساخت‌های خودمان راهکاری داشته باشیم. نباید جوری باشد که خارج از ظرفیت زیرساختی، افراد را تشویق، ترغیب یا مجبور به بازگشت کنیم و بعد فشارش به اردوگاه‌ها و مرز بیاید. آن‌ها الان شاید با ۱۰ برابر ظرفیت معمولشان کار می‌کنند. حالا که ۱۰ برابر شده، واقعاً بیشتر از این کشش ندارد. اما اصل حرکت، حرکت خوبی است که مهاجر بالاخره باید به کشورش برگردد.»
