با وارد شدن به خردادماه، مجلس شورای اسلامی در آستانه یکی از مهم‌ترین رویداد‌های درون‌ساختاری خود قرار گرفته است؛ انتخاب هیئت رئیسه دائم برای دومین سال اجلاسیه دوره دوازدهم. این انتخابات که همواره بستر رقابت‌های سیاسی، وزن‌کشی جناحی و صف‌بندی‌های پارلمانی بوده، در اجلاسیه دوم نیز با چهره‌هایی شناخته شده و آرایش سیاسی متنوعی در حال شکل‌گیری است.
ساختار قانونی و اهمیت هیئت رئیسه
براساس ماده ۱۲ آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، هیئت رئیسه دائم هر سال یک‌بار و با رأی مستقیم نمایندگان تعیین می‌شود. این ترکیب شامل ۱۲ عضو است: رئیس، دو نایب‌رئیس، شش دبیر و سه ناظر. انتخاب این اعضا طبق آیین‌نامه به شیوه رأی‌گیری مخفی و با ورقه صورت می‌گیرد؛ روشی که هدف آن حفظ استقلال رأی نمایندگان و جلوگیری از اعمال فشار‌های بیرونی است.
در انتخاب رئیس مجلس، اکثریت مطلق در مرحله اول الزامی است و در صورت عدم حصول، انتخابات به دور دوم با اکثریت نسبی کشیده می‌شود. اما برای سایر اعضا، از ابتدا کسب اکثریت نسبی کافی است.
رقابت بر سر ریاست: نماینده تازه وارد در برابر قالیباف
در میان تحرکات سیاسی و اعلام نامزدی‌های متعدد برای سمت‌های مختلف هیئت رئیسه، اعلام کاندیداتوری احمد بیگدلی، نماینده خدابنده و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، برای کرسی ریاست مجلس، مهم‌ترین تحول این روز‌های پارلمان به شمار می‌رود. بیگدلی در گفت‌وگویی اعلام کرد که برای ریاست مجلس در انتخابات اجلاسیه دوم نامزد شده است.
این در حالی است که محمدباقر قالیباف، رئیس فعلی مجلس، نیز بار دیگر قصد دارد برای حفظ کرسی ریاست در اجلاسیه دوم نامزد شود. حضور هم‌زمان بیگدلی و قالیباف، انتخاباتی دو قطبی را در رأس مجلس رقم خواهد زد که می‌تواند نشانگر صف‌بندی‌های جدید سیاسی درون قوه مقننه باشد.
صف نامزد‌ها برای نایب‌رئیسی و دبیری و نظار
از سوی دیگر، صف نامزد‌های نایب‌رئیسی نیز متراکم و متنوع است. تاکنون چهره‌هایی، چون حمیدرضا حاجی‌بابایی، علی نیکزاد، حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عبدالرضا مصری، علیرضا منادی سفیدان و حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنور برای تصدی این سمت اعلام آمادگی کرده‌اند.
همچنین برای جایگاه دبیری و ناظران نیز افرادی همچون محمدمهدی فروردین، علیرضا سلیمی، روح الله متفکرآزاد، احمد نادری، محمد رشیدی، عباس گودرزی، اکبر رنجبرزاده، سید احسان قاضی زاده هاشمی، رضا جباری، فرشاد ابراهیم پور، صدیف بدری، احد آزادی خواه، رضا حاجی پور، عالیه زمانی کیاسر، جلیل میرمحمدی، فاطمه مقصودی، مجتبی بخشی پور، عباس پاپی زاده و مجتبی یوسفی برای تصدی دبیری و ناظران اعلام آمادگی کرده‌اند.
این چهره‌ها هر یک سابقه‌ای مؤثر در کمیسیون‌های مختلف، سابقه وزارت، یا تجربه عضویت در هیئت رئیسه را دارند و رقابت میان آنان می‌تواند نقشه قدرت در هیئت رئیسه را به شکلی جدی تغییر دهد. همچنین این فهرست نشان‌دهنده تنوع جناحی و رقابت درون‌جناحی میان اصولگرایان نیز هست.
فرآیند قانونی؛ از نام‌نویسی تا سوگند
طبق آئین‌نامه، نام‌نویسی از داوطلبان برای هر یک از سمت‌های هیئت رئیسه، تا امروز دوشنبه ادامه خواهد داشت. نمایندگانی که مایل به نامزدی هستند، باید نام خود را به صورت کتبی به معاونت قوانین مجلس اعلام کنند.
پس از ثبت نام‌ها، در جلسه رأی‌گیری روز ششم خرداد، اسامی نامزد‌ها به ترتیب ثبت‌نام اعلام و رأی‌گیری به صورت مخفی انجام خواهد شد. در صورت تساوی آرا، انتخاب فرد نهایی با قرعه‌کشی انجام می‌شود.
نکته مهم دیگر این است که تنها نمایندگانی که اعتبارنامه آنان به تصویب مجلس رسیده باشد، امکان تصدی سمت در هیئت رئیسه را دارند. در غیر این صورت، نامزد جایگزین از طریق رأی‌گیری جدید مشخص خواهد شد.
تکرار یا تحول در رأس مجلس؟
شاید مهم‌ترین پرسشی که اکنون در فضای رسانه‌ای و سیاسی کشور مطرح است، این باشد که آیا ترکیب هیئت رئیسه نسبت به سال اول تغییر می‌کند یا چهره‌های سابق بار دیگر اعتماد مجلس را جلب می‌کنند. اگرچه قالیباف با پشتوانه تجربه و مدیریت ۵ ساله خود بر مجلس شانس بالایی دارد، اما ورود چهره‌هایی، چون بیگدلی می‌تواند زمینه‌ساز غافلگیری یا دست‌کم جابه‌جایی بخشی از آرای سنتی هیئت رئیسه شود.
این نکته نیز شایان ذکر است که فضای رقابت در این دوره کمتر تحت‌تأثیر فضای انتخاباتی سال‌های گذشته است و بیشتر رنگ‌وبوی کارآمدی، نقد عملکرد گذشته و اختلاف‌نظر‌های مدیریتی دارد.
تحلیل سیاسی: وزن‌کشی درونی اصولگرایان
با توجه به ساختار فعلی مجلس دوازدهم که عمدتاً در اختیار نمایندگان اصولگراست، بسیاری از رقابت‌ها درون این طیف صورت می‌گیرد. اعلام نامزدی چهره‌هایی، چون حاجی‌بابایی، ذوالنور و حاجی‌دلیگانی برای نایب‌رئیسی نشان می‌دهد که اجماع درون‌جناحی به‌سختی حاصل خواهد شد و ممکن است نتیجه انتخابات به آرای مستقل و اقلیت‌های سیاسی دیگر وابسته شود.
همچنین رقابت درون‌اصولگرایی نشانه‌ای از تحرک و دگرگونی در صف‌بندی‌های جناحی است که می‌تواند تأثیر خود را نه‌تنها در نتیجه انتخابات هیئت رئیسه، بلکه در نحوه تعامل مجلس با دولت، لوایح و طرح‌های کلیدی نیز نشان دهد.
چشم‌انداز یک‌ساله عملکرد هیئت رئیسه جدید
هیئت رئیسه‌ای که در خردادماه انتخاب می‌شود، یک سال کامل وظیفه هدایت جلسات، برنامه‌ریزی دستورکارها، تنظیم لوایح و طرح‌ها و حفظ نظم در صحن علنی را برعهده خواهد داشت. کارآمدی یا ناکارآمدی این تیم مدیریتی می‌تواند به‌طور مستقیم بر کیفیت قانون‌گذاری و انضباط کاری مجلس اثرگذار باشد.
از سوی دیگر، سوگند اعضای هیئت رئیسه پس از انتخاب، یادآور مسئولیت خطیری است که آنان در برابر ملت، قانون اساسی و شأن نمایندگی بر عهده می‌گیرند؛ مسئولیتی که فراتر از ریاست جلسات، به پاسداری از آیین‌نامه و اخلاق پارلمانی نیز گسترش می‌یابد.
فرآیند انتخاب هیئت رئیسه دومین اجلاسیه مجلس شورای اسلامی، نقطه آغازگر فصل تازه‌ای از تعاملات سیاسی، مدیریتی و تقنینی در کشور است. این رویداد، نه‌تنها آزمونی برای چهره‌های قدیمی مجلس در حفظ جایگاه خود، بلکه فرصتی برای ظهور چهره‌های جدید و بازتعریف توازن قدرت درون قوه مقننه است.
