به گزارش افکارنیوز؛  سومین جلسه از سلسله جلسات عصراندیش روز شنبه ۲۵ تیرماه با حضور مسعود یدایی دکترای سیاستگذاری علم و فناوری در دفتر مرکزی دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت برگزار شد. در این جلسه ابتدا مسعود یدایی به ارائه و شرح خلاصه ای از محتوای کتاب "ما چگونه ما شدیم" تالیف صادق زیباکلام پرداخت.

یدایی در ابتدا اظهار داشت: صادق زیبا کلام دکترای علوم سیاسی از برادفورد انگلستان دارد و در دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران تدریس می کند. وی علت تالیف این کتاب را چنین توصیف می کند که در سال ۶۳  در انگلستان دنبال نقطه شروعی برای تز  دکترای خود بودم. اندیشمندان عموما در بررسی تحولات منجر به انقلاب اسلامی می‌گفتند: «همه چیز ریشه در  ۱۵ خرداد دارد» اما من مخالف بودم و  تحولات سیاسی اجتماعی کشور در بیش از یک صد سال گذشته را موثر می دانستم.  لذا به سوال اساسی تری پرداختم: «چرا ایران عقب مانده است؟» عقب افتادگی قاجار و نیاز مردم به تحول، یک انگیزه اساسی در تحولات سیاسی یک صد سال اخیر کشور است.

یدایی افزود: سوال اساسی کتاب «ما چگونه ما شدیم» این است که آیا ایران عقب افتاده هست یا نه؟ زیبا کلام معتقد است برای پاسخ دادن به یک چالش باید اول آن چالش را بپذیریم! برخی ایرانیان اصلا قبول ندارند ما عقب مانده هستیم. وقتی اصل سوال پذیرفته شد عموما چند نوع پاسخ وچود دارد:

 نخست: بی کفایتی شاهان  خصوصا شاهان قاجار دوم: اسلام و حمله اعراب سوم: خلقیات ایرانیان و چهارم که در ایران از همه محبوب تر است استدلال مارکس است که هر کشوری توسعه می یابد ما به ازای آن یک کشور ضعیف می شود و عقب افتاده می ماند. یعنی استعمار و استثمار.  اما زیبا کلام می افزاید سوال اساسی این است که با فرض صحیح بودن هریک از این پاسخ ها سوال اساسی تر اینجاست که چرا ایران بستر این ها می شود؟ چرا در ایران بی کفایتی شاهان و خلقیات مردم سبب عقب ماندگی می شود؟ یا در مورد استدلال مارکس چرا آن کشوری که به ازای پیشرفت یک کشور دیگر عقب می ماند ایران می شود؟ و سپس می افزاید تفاوت ایران با سایر کشور های عقب مانده یا در حال توسعه داشتن دوره توسعه بسیار درخشان در گذشته است. پس باید گذشته ایران را کاوید که چگونه توسعه یافت، چگونه به افول رفت و چرا دوباره توسعه نیافت؟

یدایی افزود: ایران در قرن 8 الی ۱۱ میلادی بسیار توسعه یافته است و با حمله مغول به افول میرود. چه اتفاقی افتاد که چراغ علم در ایران خاموش شد؟ نکته این است که ایران در قالب یک تمدن اسلامی رشد کرده و به تمدن رسیده و بعد افول یافته است. پس باید اول اسلام را شناخت.

وی افزود: در 150 سال اول اسلام که عمده آن حکومت بنی امیه است حکومت در گیر توسعه طلبی بوده است. در زمان بنی امیه حکومت اسلام ابتدا ۶ برابر و سپس ۳۰ برابر می شود! پس توسعه طلبی و تثبیت را شاهدیم. در مقابل مساله مشروعیت و حکمرانی است در زمان پیامبر آدمها هر حکمی را می خواهند بدانند؛ قول پیامبر بس است.  هرچه از پیامبر دور می شویم از وجاهت سخن حاکمان کاسته می شود. لذا در دوران پیامبر نیاز به علت عقلی نبود. در عصر بنی امیه فتوحات رشد می کند اما سیستم سیاسی اصلا رشد نمی کند. طوری که حاکمان به شدت منفور میشوند و بنی عباس جای آنان را می گیرند.

یدایی اظهار داشت: در این عصر در میان اندیشمندان اسلامی دو گروه بوجود می آیند. گروه اول معتقدند هرآنچه لازم داریم باید از نص صریح آیات و روایات بگیریم و باب استدلال عقلی را می بندند. به آنان  اصحاب الحدیث می گویند. گروه دوم اصحاب الرای هستند که معتقدند ما باید  برمبنای آموزه های اسلام اجتهاد کنیم و تعقل برای ایشان مهم است. در  اوایل بنی عباس اهل تعقل و اصحاب الرای شروع می کنند به ترجمه و استنباط از علوم ایران و هند و یونان و چین.  نحله فکری تعقل گرایی شروع می شود و از دوره منصور تا دوره مامون ادامه دارد و به اوج می رسد.

مزیت دومی که سبب شکل گیری تمدن بزرگ اسلامی است زبان غالب عربی است یعنی در سراسر یک حوزه بزرگ جغرافیایی همه اندیشمندان به یک زبان صحبت می کنند و می نویسند. اما در همه این ادوار علمای اهل حدیث و مخالفان تعقل وجود دارند و فعالیت می کنند.

یدایی تاکید کرد: کتاب می گوید این توسعه علوم چند چالش دارد یک این علم به شدت عاریتی است لذا در تسلط ما نیست دو این علم لغزنده است چون به شدت وابسته به حکومت است سه نحله سنت گرا نه تنها این علم را قبول ندارد بلکه  معتقد است باید این علم از بین برود. بعد از مأمون متوکل می آید و او به سنت گرا ها گرایش دارد. لذا سلسله مدارسی ایجاد می شود برای آموزش علوم اسلامی و کلیه علوم اجتهادی ممنوع می شود. لذا در بغداد افول شروع می شود ولی در ایران رشد و توسعه علوم ادامه دارد تا حمله مغول

یدایی در پایان ارایه خود از کتاب افزود: بر این باورم که کتاب نسبت به نظریاتی که از دیگران  برای عقب افتادگی آورده بسیار عمیق تر عمل کرده و تاریخ اسلام را بسیار تحلیلی و علمی بررسی کرده است. اما در هر صورت تم فکری لیبرالی دارد. در مجموع «ما چگونه ما شدیم» کتاب ارزشمندی است برای خواندن و به طور خلاصه می توان گفت زیبا کلام عامل رشد و توسعه را ثبات سیاسی و تمدنی می داند.

یدایی در پاسخ به این سوال که زیبا کلام فقط دلایل افول ایران را گفته و از دلایل عدم شکل گیری دوباره فرآیند رشد و توسعه ایران پس از حمله مغول نام نبرده است؛ گفت: در همین کتاب نقل قولی آمده از فردی به نام دکتر سارتین که می گوید: در قرن ۱۲ میلادی که ایران دچار افول شد، اروپا نیز دچار افول است و تا ۲۰۰ الی ۳۰۰سال بعد هم دچار افول می ماند. ولی بعدا رنسانس در اروپا پیش می آید ولی در ایران به دلیل قومی قبیله ای شدن اداره کشور پس از حمله مغول یعنی عدم ثبات سیاسی، رنسانس علوم پیش نمی آید!

در ادامه جلسه علیرضا نفیسی پژوهشگر دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت در نقد کتاب اظهار داشت: توضیح زیبا کلام قانع کننده نیست چون در تاریخ ایران ما تقابل عقل و نقل نداشتیم. مگر یک جنگ می تواند همه روحیه یک ملت را تغییر دهد؟ که حمله مغول بشود علت عدم توسعه در تاریخ ایران؟

مرتضی اصفهانی نیز در ادامه بحث عنوان کرد: مشکل ما دانشمندان علوم انسانی هستند که مدل تحلیل جامعه اروپایی را به ایران تعمیم می دهند. در حالی که تقابل عقل و نقل مشکل اروپا بوده نه ایران! اروپایی ها دانشمندان را آتش زدند ولی در تاریخ اسلام هیچ دانشمندی به جرم علم آموختن و نظریه پردازی آتش زده نشده و مجازات و محدود نشده و امثال جابربن حیان و ابن هیثم و زکریای رازی هیچ مشکلی با علمای دین نداشتند بله بعضا خود از علمای دین بودند. پس ما نباید با خط کش و متر تحلیل علل ایجاد رنسانس در اروپا، علل عدم ایجاد رنسانس در ایران را تحلیل کنیم. چون جامعه ما با آن شابلون منطبق نمی شود.

سلمان ایزدی نیز در ادامه مباحث نقد کتاب اظهار داشت:  نقد جدی به کتاب زیبا کلام این است که کتاب اصلا پخته نیست و در دوران دانشجویی ایشان تالیف شده و بجای اینکه چرا ما پیشرفت علمی نکردیم را توضیح دهد؛ تاریخ رشد اندیشه اسلامی را روایت کرده است.

رضا ایمانی نیز عنوان کرد به نظر می آید: امثال زیبا کلام برای حفظ وجه علمی و بی طرفی نگاه مستشرقین را پذیرفته اند!

سید مجتبی قافله باشی در ادامه مباحث مطرح شده گفت: ما در توسعه علوم عقب مانده ایم لکن نباید فراموش کنیم که امروز سرعت رشد بالایی داریم برای مثال موفقیت های پژوهشکده رویان و پیشرفت های کشور در حوزه نانو بدون شک در برگیرنده دانش هایی است که در کمتر از پنج یا شش کشور در سطح جهان قابل مشاهده است.

در پایان صادق ابراهیمی مدیر جلسه ضمن تشکر از دکتر مسعود یدایی بابت ارائه کتاب «ما چگونه ما شدیم» تشکر کرده و ضمن قدر دانی از مشارکت حضار در مباحث نقد کتاب عنوان داشت: چهارمین جلسه عصر اندیش با موضوع ارائه و نقد کتاب «ایران، جامعه کوتاه مدت» نوشته محمد علی همایون کاتوزیان، توسط آقای سلمان ایزدی در تاریخ شنبه مورخ 1 مرداد ماه راس ساعت 17 در ساختمان مرکزی دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت برگزار خواهد شد.

لازم به ذکر است شرکت در جلسات عصر اندیش برای کلیه علاقه مندان به موضوعات توسعه و تعالی اجتماعی آزاد می باشد.