عصر ایران؛ مهرداد خدیر- انتصاب عبدالناصر همتی به عنوان رییس کل بانک مرکزی و در واقع بازگشت او به دولت بعد از 10 ماه و نیز به این نهاد پس از 4 سال خبر مهم عصر دوشنبه 8 دی بود که به مثابۀ شوک به بازار عمل کرد و در روزی که رسانههای فارسی زبان فرامرزی خود را برای انعکاس اعتراضات بازار در روزهای بعد آماده میکردند همه را تحت تأثیر قرار داد.
نه آن که عبدالناصر همتی عصای موسی و دَم عیسی داشته باشد تا اجی مجی لاترجی کند و اعجازی صورت دهد اما عصای دست پزشکیان خواهد شد و به 10 دلیل انتصاب او به جای محمد رضا فرزین خبر مهم و قابل اعتنایی است:
1. این خبر نشان میدهد رییس جمهور دریافته قصد داشتند او را قربانی کنند و مسبب اوضاع نشان دهند و نوع پوشش اخبار اعتراضات در صدا و سیما هم تا حدی یادآور 8 سال قبل و در دی 96 بود با این تفاوت که در آن زمان تنها سپردهگذاران مؤسسات مالی - اعتباری اعتراض داشتند و این بار افسارگسیختگی قیمت دلار و طلا روح و روان مردم را فرسوده بود/فرسوده است.
2. بر خلاف فرزین که روحیه بوروکراتیک و اداری دارد و با سه رییس جمهور ( احمدینژاد و مرحوم رییسی و پزشکیان) کار کرده و اصول و ایدۀ خاصی ندارد/ نداشت همتی صاحب ایده است و همان است که بعد از همین بساط و خروج ترامپ از برجام در سال 97 جای ولیالله سیف نشست و در بانک مرکزی دست به چند کار شجاعانه زد. یکی وارد کردن طلا با پیشبینی افزایش قیمت آن و دیگری ادغام بانکهای نظامی در بانک سپه و در واقع برچیدن ماشین های خلق پول به یاری پشتوانۀ نظامی بود. انگار همتی پادزهر ترامپ است و این نوبت هم باز آمده تا زهر او را حنثی کند.
3. به لحاظ موقعیت شخصی همتی میتوانست سفیر ایران در ایتالیا شود و قرار هم بر این بود اما بازگشت به دولت و بانک مرکزی را ترجیح داد همانگونه که نوبت قبل و در دولت روحانی هم از چین بازگشت. نفس این که کار بی دردسر و دور از دسترس سفارت را رها کنی و به کانون تنش بیایی ارزشمند است.
4. رد کلیات بودجه 1405 در کمیسیون تلفیق مجلس و تهدید قالیباف به استیضاح وزیران و ژستی که در هفتههای اخیر گرفته پزشکیان را به خود آورد که اگر تصمیم نگیرد برای او تصمیم خواهند گرفت. دور و بر او را از مدیران کارآمد چون همتی و ظریف خالی کردند و بعد حتی سراغ معاون هنری وزیر فرهنگ هم رفتند و تازگی مهدی سنایی هم تصمیم به ترک دولت گرفته بود. بازگشت همتی نشان می دهد پزشکیان دریافته از کجا ضربه خورده. این که نتواند مدیران مورد نظر را برگزیند ولی باید پاسخگو باشد. انگار برای فحش خوری او را جلو انداختند و به خاطر انتصاب مدیر میانی هم باید التماس کند تا تأییدیه بدهند. قلعه نویی هم نمی تواند تیم فوتبال را با استعلام دیگران بچیند چه رسد به رییس جمهور درباره تیم خود در دولت.
بازگشت همتی شمشیر داموکلس قالیباف و مجلس اقلیت را که ناگهان از مقولۀ حجاب به معیشت شیفت کردند از سر دولت کنار زده است. البته طنزی است که مجلس اقلیت، همتی را به خاطر افزایش قیمت دلار از 70 به 80 کنار گذاشت و حالا بازگشته تا اوضاع را آرام کند و همین نشان میدهد آن استیضاح چقدر بی ربط و خسارت بار بود. بر خلاف نظر بانوی صدا و سیما- آمنه سادات ذبیح پور- طنزی اگر هست در رفتار مجلس اقلیت است نه رییس جمهور. چه ادبیات زیبایی هم دارد: سیرک پزشکیان. آن وقت آقای پزشکیان به چنین سازمانی با چنین کارمندانی بودجه کلان میدهد!
5. همتی آدم سیاسی است و سال 1400 کاندیدای ریاست جمهوری بوده و اگر مردم مشارکتی مانند 1403 داشتند بعید نبود موفق هم میشد. از این نظر بسیار تفاوت دارد با فرزین غیر سیاسی که برای او احمدینژاد و رییسی و پزشکیان علیالسویهاند. مهمتر اما این است که اگر امیدواریهایی برای گشایش سیاسی دریافت نکرده بود بعید بود بازگردد و لابد خبرهای خوبی از میانجیگری بغداد در راه است و گرنه اگر خبری از تزریق دلار به بازار و آزاد سازی دلارهای بلوکه نباشد با وعده و وعید که نمیتواند بازار را به حالت قبل بازگرداند.
6. بازگشت همتی یادآور رفت و برگشتهای مرحوم دکتر محسن نوربخش به بانک مرکزی است که سبب شد او را مردی برای تمام فصول بدانند. از سال 60 تا 65 در دولت مهندس موسوی رییس کل بود اما از 65 تا 68 با فشارهای انجمن اسلامی جای خود را به مجید قاسمی داد و معاون دانشگاه شهید بهشتی شد. در دولت سازندگی باز رییس کل بانک مرکزی شد و بعد وزیر اقتصاد ولی راستگرایان برای تعطیل کردن سیاست تعدیل هاشمی رفسنجانی و به قصد آن که او را مسبب گرانی و خود را قهرمان ارزانی معرفی کنند به او رأی اعتماد ندادند. عین همین بازی که رفقاشان با پزشکیان - همتی انجام دادند. نوربخش اما باز به بانک مرکزی بازگشت و کنش سیاسی هم داشت و از پایه گذاران حزب کارگزاران بود. در دولت خاتمی هم رییس کل ماند تا در نوروز 82 در گرماگرم اخبار حملۀ آمریکا به عراق ناگهان در سن کم ( 53 سالگی) درگذشت.
بهمن احمدی امویی در کتاب اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی در توصیف او نوشت: اقتصاددان، حزباللهی نمیشود و حزباللهی هم اقتصاددان نمیشود اما این گزاره یک استثنا دارد و آن هم محسن نوربخش است. حالا میتوان گفت عبدالناصر همتی نیز چنین است. کدام اقتصاددان در این اوضاع و احوال زیر بار می رفت و تازه می رفت چگونه می خواست با نهادهای پرنفوذ کار کند و سراغ درآمدهای نفتی خارج از شبکه رسمی را بگیرد یا این شایعه را تکذیب کند؟ کدام چهره سیاسی هم می توانست در رأس نهاد اقتصادی قرار گیرد؟ همتی، نوربخش این روزگار است یا باید باشد.
7. اگر قبل از اعتراضات آمده بود زبان رادیکالها دراز و طلبکار بودند و چه بسا پزشکیان رودربایستی میکرد ولی با امنیتی شدن قضیه در پی دو روز اعتراض که قابلیت تسری داشت نمیتوانند خرده بگیرند اگرچه توقع نداشتند و حسابی توی ذوق کیهان خورده است.
8. وجه امیدبخش دیگر این است که بانک مرکزی از حالت قلک دولت خارج شود و تا حدی استقلال خود را بازیابد. در ضعف و فرمانبری فرزین همین بس که قدرت دفاع از خود را در قبال لحن ناپسند و تهدیدآمیز بابک زنجانی هم نداشت. درست است که بابک نمیتواند یک فرد باشد و قاعدتا حمایت میشود ولی همتی در مقابل او ساکت نخواهد نشست. نه تنها در مقابل او که در برابر دولت اگر بخواهد همچنان فرمان چاپ پول بدهد.
9. همتی در جایگاه رییس کل بانک مرکزی آزادی عمل بیشتری خواهد داشت و لازم نیست هر روز با نمایندگان مجلس سر و کله بزنند که به اسم نظارت، گاه توقع نصب و عزل دارند و همین دست او را باز میگذارد. وزیر کنونی اقتصاد هم اگرچه حسب ظاهر مقام مافوق اوست ولی خجول تر و ساکت تر از آن است که بخواهد به همتی امر و نهی کند. آقا معلم نخبه میتواند به امور مالیاتی و خزانه بپردازد.
10 و سر انجام این که بزرگترین مشکل مدیریت در دهههای اخیر این بوده که کار را به آدمهای کوچک سپرده بودند. خدا را چه دیدید شاید ظریف هم بازگشت. هم او که عصر دوشنبه در آیینی در رد سخنان معاون سابق خود که ردای وزارت در این دولت پوشیده گفت: "تحریم، مادر رانت است" یعنی نمیتواند برکت باشد!
هیچ یک از اینها به معنی آن نیست که اگر اتفاق مثبت سیاسی رخ ندهد قطعا بهای ارز پایین میآید یا دست کم تثبیت میشود. با این حال مدیریت بانک مرکزی و اعداد و ارقام آن اگرچه پیچیده است اما قیمت دلار ساده است. درست مثل فوتبال که نتیجه بازی مشخص می کند روش کدام مربی جواب داده و به ادعا نیست.
در این فقره هم قیمت دلار مشخص میکند چه خبر است و حُسن همتی این است که بعد از این همه فراز و نشیب سکوت نخواهد کرد و اگر ببیند با این وضعیت سیاسی کاری از او برنمیآید به حرف خواهد آمد.
