کنهخوارهای نوکقرمز گاهی زخمهای کرگدن را باز نگه میدارند و از خونش تغذیه میکنند؛ رفتاری که در نگاه اول عجیب و آسیبزننده به نظر میرسد. با این حال، همین پرندگان به یکی از مهمترین محافظان کرگدنها در برابر خطر تبدیل شدهاند.
به گزارش زومیت، تصویر کرگدنی عظیمالجثه که با آرامش در ساوانا قدم میزند و پرندهای کوچک روی پشتش نشسته، سالها نماد یک همزیستی ساده و دوستانه در طبیعت بود؛ رابطهای که در آن پرنده کنهها را میخورد و کرگدن از شر انگلها خلاص میشد. اما پژوهشهای جدید نشان میدهد این داستان، لایههای تاریکتر و پیچیدهتری دارد؛ اتحادی هوشمندانه که مرز میان دوستی و آسیب را بهطرزی شگفتانگیز درهم میآمیزد.
پرندهای که اغلب روی پشت کرگدنها دیده میشود، کنهخوار نوکقرمز یا گاوبان نوکسرخ (Buphagus erythrorynchus) است. این پرنده تنها به کرگدنها محدود نمیشود و روی بدن زرافهها، اسبهای آبی و بوفالوها نیز زندگی میکند، اما رابطهاش با کرگدن، بهویژه کرگدن سیاه شکل خاص و متفاوتی دارد.
در زبان سواحیلی، به این پرنده لقب «نگهبان کرگدن» دادهاند؛ نامی که تا سالها بیشتر شبیه افسانهای محلی به نظر میرسید. با این حال، یافتههای علمی جدید نشان میدهد این باور محلی چندان هم بیراه نبوده است.
بررسیها نشان دادهاند کنهخوارهای نوکقرمز تنها به خوردن کنهها بسنده نمیکنند. آنها گاهی زخمهای باز روی بدن میزبان را عمداً باز نگه میدارند و از خون تازه تغذیه میکنند؛ رفتاری انگلی که روند بهبود زخمها را کند کرده و به کرگدن آسیب میزند.
همین نکته پرسشی اساسی را مطرح میکند: چرا حیوانی به آن عظمت و قدرت، چنین مزاحم آزاردهندهای را تحمل میکند؟
پاسخ این معما در یکی از بزرگترین ضعفهای کرگدن سیاه نهفته است: بینایی بسیار ضعیف. این حیوان با وجود جثه عظیم، بیشتر به بویایی و شنوایی متکی است و عملاً دید چندانی ندارد.
مطالعهای که در سال ۲۰۲۰ به رهبری دکتر روآن پلاتز، اکولوژیست رفتاری، انجام شد نشان داد کنهخوارها نقش «چشمهای اجارهای» کرگدن را بازی میکنند.
بهنقل از IFLScience، پلاتز میگوید: «اگر جهت باد به نفع شما باشد، میتوانید بدون اینکه کرگدن متوجه شود، بهراحتی به آن نزدیک شوید.»
پژوهشها نشان دادند کنهخوارها یک سیستم هشدار بسیار مؤثر هستند. به محض نزدیکشدن انسان یا هر تهدید احتمالی، با صداهای تیز و هشداردهنده، کرگدن را آگاه میکنند.
نتایج شگفتانگیز بود: کرگدنهایی که پرندهای همراهشان نبود، تنها در ۲۳ درصد موارد متوجه خطر میشدند، در حالیکه کرگدنهای دارای کنهخوار، در ۱۰۰ درصد موارد تهدید را تشخیص میدادند.
این پرندگان همچنین فاصله تشخیص خطر را تا چهار برابر افزایش میدهند و به کرگدن امکان میدهند انسان را از حدود ۶۱ متری شناسایی کند. واکنش کرگدن نیز غریزی و هوشمندانه است: بلافاصله رو به جهتی میچرخد که باد از آن میوزد، یعنی دقیقاً همان نقطهای که حس بویاییاش کمترین کارایی را دارد.
در نهایت، رابطه کرگدن و کنهخوار نوکقرمز، یک معامله حسابشده در طبیعت بیرحم است. کرگدن در ازای چند قطره خون و تحمل زخمهایی کوچک، به یک سیستم هشدار زنده و کارآمد دست پیدا میکند؛ سیستمی که میتواند جانش را از خطر شکارچیان، بهویژه انسان، نجات دهد.
این داستان یادآور آن است که در طبیعت، همهچیز سیاه یا سفید نیست و گاهی برای بهدستآوردن یک متحد ارزشمند، باید هزینهای دردناک اما ضروری پرداخت.
