به گزارش همشهری آنلاین، فعالان اقتصادی، کارشناسان و اقتصاددانان، نظارت متفاوتی نسبت به دلایل و ریشههای وضعیت نابسامان بازار ارز دارند که البته پیش از این نیز بارها به آن پرداخته شده است. اما در هفتههای اخیر آثار روانی افزایش قیمت بنزین هم بهعنوان یک عامل جدید، بر بازار ارز تأثیر گذاشته است و به زعم برخی موتور جدید رشد تورم و افزایش نرخ ارز شده است. درباره راهکارهای مهار بازار ارز نظرات کارشناسان را جویا شدهایم.
عرضه و تقاضای ارز تراز شود
مصطفی صفاری، اقتصاددان: بازار ارز مانند هر بازار دیگری از دو سوی عرضه و تقاضا تشکیل شده و ما باید به عوامل مؤثر بر هر دو طرف توجه کنیم. در سمت تقاضا، ۳ گروه اصلی وجود دارند: نخست، تقاضا برای واردات کالا و خدمات (مانند سفر)؛ دوم، تقاضا برای خروج سرمایه و سوم، سفتهبازانی که در شرایط افزایش نقدینگی و تورم که در ایران بهصورت رسمی بالای ۵۰درصد اعلام میشود، از هجوم مردم به سمت خرید طلا و کالاهای سرمایهای سود میروند. در چنین محیطی، مردم بهطور طبیعی بهدنبال تبدیل پول خود به ارز هستند و معمولا با افزایش قیمت، تمایل به خرید نیز بیشتر میشود و بساط سفتهبازی به راه است. در سوی عرضه، ارز عمدتا از ۲ محل تأمین میشود؛ اول صادرات دولتی و غیردولتی که اخیرا ارز آن به تابلوی دوم منتقل شده تا با نرخ بالاتری توجیه اقتصادی پیدا کند؛ چراکه نرخ بازار اول (حدود ۷۰هزار تومان) دیگر توجیهپذیر نبود. دوم، جذب سرمایهگذاری خارجی که برای تحقق آن باید ریسکهای اقتصادی کاهش یابد. ما باید به این ۵ مؤلفه در دوسوی عرضه و تقاضا توجه داشته باشیم. واقعیت دیگر، حجم بالای پول و رشد نقدینگی در کشور است که افزایش متناسب قیمت ارز را طبیعی مینماید. گرچه گاهی بانک مرکزی با اتخاذ سیاستهای موردی مانند فروش طلا برای جبران کسری بودجه در ماههای پایانی سال، ممکن است از انگیزههای سفتهبازانه بهرهبرداری کند و پول بیشتری بهدست بیاورد، اما بعد از تأمین کسری بودجه تمایلی به ادامه این روند نخواهد داشت.
حذف فساد و تنظیم بازار با ارز تکنرخی
امیر کشانی، رئیس اتاق بازرگانی اصفهان: هر نرخ متفاوت در بازار بهمعنای ایجاد فضای فساد است. بهعنوانمثال، در بازار ذرت و نهادههای دامی که با نرخ ارز ترجیحی(دلار ۲۸هزار و ۵۰۰تومان) مواجهیم، قیمت تمامشده برای هر تن در تهران حدود ۲۶۰دلار در تهران و هر کیلو حدود ۷۳۰۰تومان است؛ درحالیکه قیمت همان کالا در بازار آزاد به بالای کیلویی ۴۰هزار تومان میرسد. این شکاف قیمتی سبب میشود تولیدکننده با هزینههای بالا مواجه باشد و مصرفکننده نیز امکان بهرهمندی از یارانه دولتی را نداشته باشد. راهکار این است که دولت کمک را مستقیما به مردم منتقل کند.
پیشاز این نیز نمونههایی از این روش اجرا شده و یارانه مستقیم به مصرفکننده پرداخت شده است. در شرایط فعلی، بسیاری از کالاهای دیگر مانند گوشت، برنج و نیز با این مشکل روبهرو هستند؛ درحالیکه قیمت جهانی انواع بهترین گوشت یخزده کیلویی حدود ۳ تا ۳٫۵ دلار است، در ایران با قیمت کیلویی بیش از ۵۰۰هزار تومان عرضه میشود. توجه کنیم که اگر در هر کالایی چند نرخ داشته باشیم، بازار درنهایت تنها یک نرخ را میپذیرد؛ چه برای خودرو، چه برای ارز یا ذرت، قیمت نهایی براساس نرخ آزاد بازار تعیین میشود. پیشنهاد مشخص این است که دولت بهجای تزریق حجم انبوه ارز ترجیحی به بخشهای خاص، همان منابع را بهصورت مستقیم در اختیار مردم قرار دهد تا بازار بتواند براساس مکانیسم واقعی خود عمل کند.
ابزار اصلاح؛ تکنرخی شدن ارز
صدرالدین نیاورانی، نایبرئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران: ما بهبود اوضاع ارزی کشور را در گرو تکنرخی شدن واقعی ارز میدانیم؛ اقدامی که از رانت جلوگیری میکند و امکان پرداخت یارانه بهصورت مستقیم و شفاف به مصرفکننده را فراهم میآورد. درآمدهای ارزی دولت، مانند پول فروش نفت که برای نیازهای اساسی کشور هزینه میشود، نباید با قیمتی پایینتر از ارزش واقعی بهدست سودجویان بیفتد.
متأسفانه وجود نرخهای چندگانه ارز، برخلاف روال متعارف در جهان، باعث شده حتی فعالان درستکار نیز نتوانند به فعالیت خود ادامه دهند. این سیستم ناهمگون، صادرات را نیز تضعیف میکند؛ زیرا دولت انتظار دارد کالا با نرخی بالاتر (مثلا دلار ۱۲۰هزارتومانی) از بازار داخلی خریداری شود، درحالیکه درآمدهای صادراتی با نرخ پایینتری (مثلا ۹۰ هزار تومان) تسعیر میشود. چنین شرایطی برای هیچ صادرکنندهای قابلتحمل نیست. تنها با استقرار نظام تکنرخی ارز است که منطق اقتصادی حاکم میشود و کشور میتواند در فضای رقابتی جهانی، به درآمد ارزی پایدار و عادلانه دست یابد.
توسعه بازارهای توافقی ارز
حسین محمودی خراسانی، عضو هیأت نمایندگان اتاق ایران: تعیین نرخ توافقی در تالار دوم ارزی موجب رونق تجارت میشود و بهبود شرایط اقتصاد کلان کشور را بهدنبال خواهد داشت، ازاینرو میتوان تدبیر بانک مرکزی برای رونق اقتصادی را ارزشمند دانست.
شرکتهای تولیدی صادراتمحور استقبال زیادی از راهاندازی تالار دوم داشتهاند، چراکه این سازوکار میتواند به افزایش صادرات کشور منجر شود. هرچند تالار دوم ارزی میتواند با توجه به کارکرد خود تاحدی از نوسانات نرخ ارز جلوگیری کند اما ثبات بازار ارز تنها با این ابزار حاصل نمیشود و لازم است سایر متغیرهای اقتصادی نیز در راستای تقویت این ثبات عمل کنند.
حامیان اقتصاد بازار مسبب گرانیها هستند
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین: اقتصاد کشور گرفتار تصمیمگیریهای محدود و بسته از سوی گروههای خاصی شده است؛ تیمهایی مشخص که هر زمان به اهرمهای کلیدی تصمیمگیری دست پیدا میکنند با فشار بر دکمه گرانسازی همهچیز را گران میکنند و اسم آن را «اقتصاد بازار» میگذارند. درحالیکه واقعا مشخص نیست این چه نوع بازاری است که امروز شاهد آن هستیم.
نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که در ۲ دهه اخیر که دچار کمبود منابع بودهایم، همواره در پایان سال میلادی و بهویژه درماه دسامبر با کمبود منابع ارزی مواجه شدهایم و موضوع سابقه تاریخی دارد. زمانی که دلار ۱۰۰۰ یا ۱۲۰۰ تومان بود، در این مقاطع به ۱۳۰۰ یا ۱۴۰۰ تومان میرسید یا زمانی که ۳۵۰۰تومان بود، تا حدود ۳۹۰۰تومان افزایش مییافت. اما امروز مسئله این است که ارزش ریال آنقدر کاهش یافته که نوسانات یک تا ۲ درصدی به افزایش چند تومانی نرخ ارز منجر میشود.
افزایش عرضه ارز پتروشیمیها
رضا پدیدار، نایبرئیس فدراسیون صنعت نفت ایران: افزایش عرضه ارز پتروشیمیها یکی از عوامل مؤثر در کاهش التهابات بازار ارز است. تقویت بازار رسمی میتواند نقش مهمی در بازگرداندن ثبات نسبی به نرخ ارز ایفا کند.
صنعت پتروشیمی کشور برای توسعه صادرات و مدیریت بهینه ارز، نیازمند تسهیلگری مؤثر در حوزه صادرات و واردات ارز است. توسعه صادرات محصولات پتروشیمی، بهویژه به کشورهایی که ایران با آنها موافقتنامههای تجاری دارد ضروری است و تسریع در این روند میتواند نقش مهمی در افزایش ارزآوری و تقویت چرخه تولید کشور داشته باشد.
کنترل انتظارات تورمی گران شدن بنزین
حسین امیری، کارشناس اقتصادی: عوامل غیراقتصادی تأثیر قابلملاحظهای بر نوسانات بازار ارز داشتهاند، ازجمله اخبار مربوط به تنشهای سیاسی، تحولات منطقهای، درگیریهای نظامی و مسائل سیاسی که معمولا انتظارات تورمی را تشدید میکنند و به افزایش قیمت ارز منجر میشوند. همچنین انتظارات تورمی ناشی از برخی خبرهای داخلی مانند سهنرخی شدن بنزین یکی دیگر از عوامل مؤثر بر رفتار بازار است. هنگامی که جامعه تصور کند قیمتها در حال افزایش است، تقاضای احتیاطی برای ارز هم بالا میرود.
اگر بانک مرکزی و دولت با بهرهگیری از ابزارهای سیاستی خود بتوانند انتظارات تورمی را بهدرستی مدیریت کنند و آرامش روانی را به بازار بازگردانند، رشد غیرمنطقی نرخ دلار هم متوقف خواهد شد.
هماهنگی دستگاههای اقتصادی کشور
ایرج ندیمی، کارشناس مسائل اقتصادی: عوامل مختلفی بهطور طبیعی باعث افزایش تقاضا برای دلار شده و در نتیجه قیمت ارز را در مسیر صعودی قرار داده است. اثرگذاری این نوع تقاضا در دورههای زمانی خاص اهمیت بیشتری پیدا میکند و باید در سیاستگذاریها مورد توجه قرار گیرد. بازار ارز ایران نسبت به تحولات خارجی حساس است و هر تصمیمگیری یا موضعگیری بینالمللی میتواند بازتاب خود را بر قیمت دلار نشان دهد.
نرخ تورم سالانه حدود ۴۰ درصد نیز میتواند یکی از عوامل زمینهساز نگرانیهای جامعه نسبت به آینده اقتصاد باشد که این مسئله در هفتههای اخیر بر افزایش نرخ دلار تأثیر گذاشته است.
در چنین شرایطی، هماهنگی دستگاههای اقتصادی کشور اهمیت ویژهای دارد و همه بخشها باید همسو و کاملا مقید به بودجه مصوب حرکت کنند تا از ارسال سیگنالهای متناقض به بازار جلوگیری شود.
افزایش اختیارات بانک مرکزی
مهراد عباد، عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران: در حداقل ۱۰ سال گذشته ارزش پول ملی بیش از اقتصاد، تحتتأثیر اتفاقات سیاسی جهان قرار داشته است.
در روزهای اخیر اتفاق ویژهای در عرصه بینالمللی برای ایران رخ نداده، اما مسائل سیاسی و وضعیت نه جنگ، نه صلح، خود یک سیگنال منفی برای بازار محسوب میشود و در کنار ناترازی انرژی و محدودیتهای ساختاری زمینهساز افزایش قیمتها شده ست.
نباید بازار غیررسمی از کنترل خارج شود. باید ساختار نظارتی شفافی بر این بازار حاکم شود تا از التهاب و نوسانات شدید جلوگیری کرد. واردات ۱۰۰ تن طلا در سال گذشته، یکی از ابزارهای ثباتبخش است. بدون شک طلا میتواند ابزار ثباتبخش باشد که بخش مهمی از این واردات توسط بخش خصوصی انجام شده است.
نقش بازارساز در ایجاد ثبات، زمانی مؤثر خواهد بود که با استقلال و اقتدار کافی بر بازار غیررسمی نظارت واقعی داشته باشد و مشخص شود چه گروههایی نرخهای غیررسمی را تعیین میکنند؛ از کانالهای تلگرامی گرفته تا برخی صرافان فعال در امارات.
مهار رشد افسارگسیخته نقدینگی
محمدرضا نجفیمنش، عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران: افزایش نرخ ارز نتیجه دخالتهای نادرست اقتصادی و رشد بیضابطه نقدینگی است. تا زمانی که حجم نقدینگی بدون افزایش متناسب با تولید و کالا بالا میرود، افزایش قیمتها در همه بازارها اجتنابناپذیر خواهد بود. اگر بخواهیم ریشه واقعی افزایش نرخها را بررسی کنیم باید به سیاستهای اقتصادی و بهویژه رشد شدید نقدینگی در کشور توجه کنیم. افزایش نقدینگی بهصورت مستقیم باعث افزایش قیمت همه کالاها، ازجمله ارز میشود. وقتی حجم نقدینگی افزایش پیدا میکند اما میزان تولید و حجم کالا در اقتصاد بالا نمیرود، نتیجهای جز افزایش قیمتها ندارد. این یک قاعده شناخته شده اقتصادی است که بیش از یک قرن پیش مطرح شده؛ اگر نقدینگی بالا برود و عرضه کالا افزایش نیابد قیمتها بهطور طبیعی افزایش پیدا میکنند.
