همشهری آنلاین - مریم سرخوش: این روش درمانی جدید شاید در نگاه اول غافلگیرکننده و حتی ناخوشایند باشد، اما امروز به یکی از جدی‌ترین امیدهای پزشکی تبدیل شده است؛ «پیوند مدفوع» روشی نوین برای نجات بیماران مبتلا به عفونت‌های مقاوم که در معدود کشورهای دنیا انجام می‌شود. حالا چند سالی است که ایرانی‌ها هم در جمع کشورهای پیشرو این حوزه قرار گرفته‌اند. چندین بیمار هم با مقاومت بالای آنتی‌بیوتیکی و ریسک ابتلا به بیماری‌های خطرناک، بهبودی کامل بدون گزارش عارضه جدی یا عفونت داشته‌اند. دکتر عباس یادگار، متخصص باکتری‌شناسی پزشکی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در تور بازدید اصحاب رسانه‌ از پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به نکات جالبی درباره این خدمت نوین پزشکی اشاره می‌کند که در ادامه می‌خوانید.

به گفته رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله از آب و غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در مرکز دو رسالت اصلی دنبال می‌شود؛ اول تحقیقات در حوزه میکروب‌شناسی و بالینی بیماری‌های دستگاه گوارش شامل سرطان دستگاه گوارش، روده بزرگ، معده و دوم به عنوان آزمایشگاه مرجع بیماری‌های منتقله از آب و غذا در کشور. به این معنا که در هر نقطه از کشور طغیانی رخ دهد که ناشی از مواد غذایی یا آب آلوده باشد، نمونه‌های بالینی و محیطی با هماهنگی وزارت بهداشت به آزمایشگاه ارسال می‌شود و در بخش‌های مختلف باکتری شناسی، ویروس‌شناسی و انگل‌شناسی به دنبال عامل بیماری‌زا خواهیم بود.

کمک به تجویزهای بهتر

یادگار با بیان این که روی میکروب‌های دستگاه گوارش تحقیقات انجام می‌دهیم، ادامه داد: برای مثال میکروب معده (هلیکوباکتر پیلوری) که نقش اصلی در سرطان معده دارد و به عنوان اصلی‌ترین ریسک فاکتور این سرطان شناخته می‌شود. در آزمایشگاه اختصاصی برای شناسایی تشخیص و از همه مهم‌تر ارزیابی مقاومت آنتی بیوتیکی این میکروب‌ها فعالیت داریم. اینجا تنها آزمایشگاهی است که حساسیت آنتی‌بیوتیکی میکروب را ارزیابی می‌کند و پاسخ به پزشک معالج بیمار ارائه می‌شود تا با توجه به الگوی حساسیت بتواند درمان بهتری را برای میکروب تجویز کند. هلیکوباکتر پیلوری در کشور ما مقاومت بالایی دارد و عامل خطر اصلی زخم‌های معده و سرطان است. به همین دلیل درمان موفق آن بسیار اهمیت دارد.

پیوند مدفوع چگونه عمل می‌کند؟

او به یک دستاورد مهم در این حوزه هم اشاره کرد و گفت: یکی از پروژه‌های مهمی که ما از حدود ۲۰۱۲ میلادی شروع کردیم بحث «پیوند مدفوع» یا به اصطلاح اف‌ام‌تی است. درباره عملکرد و کاربرد دقیق پیوند مدفوع این که همه انسان‌ها از بدو تولد با میکروب‌ها در تعامل هستند یعنی در اندام‌های مختلف بدن از جمله دستگاه گوارش، روده، معده و سایر قسمت‌ها شامل حفره دهانی و... میکروب‌های مختلف از بدو تولد با ما زندگی می‌کنند و ساکنان طبیعی دستگاه گوارش هستند.

به گفته این متخصص باکتری‌شناسی پزشکی اساساً بدون این میکروب‌ها هیچ انسانی زنده نمی‌ماند چون فواید بسیار مفیدی برای بدن دارند و در توضیح بیشتر گفت: این میکروب‌ها می‌توانند در هضم غذا، تولید ویتامین‌ها، تقویت سیستم ایمنی، متابولیزه کردن مواد غذایی، رشد و نمو در کنار سلول‌ها انسان نقش حیاتی ایفا می‌کنند. در برخی شرایط ممکن است فرد میکروب‌های مفید دستگاه گوارش را از دست بدهد، به عنوان مثال فردی که مصرف بالای آنتی‌بیوتیک دارد، یا مبتلا به یک بیماری زمینه‌ای است یا شرایطی پیش آمده که این میکروب‌های مفید دچار تغییر تنوع یا کاهش جمعیت شده و به نوعی بالانس میکروبی از بین رفته است.

یادگار تاکید کرد: این شرایط می‌تواند فرد را در معرض بیماری‌های مختلفی از جمله نورولوژیک، عفونی، دیابت، سندروم روده تحریک‌پذیر، بیماری التهابی روده بزرگ و بسیاری از حتی سرطان‌های دستگاه گوارش و خونی قرار دهد.

او با بیان این که پیوند میکروب‌های مدفوع از یک فرد دهنده سالم انجام می‌شود، عنوان کرد: نمونه‌های این فرد در آزمایشگاه و در مراحل مختلف تبدیل به شیرابه (سوسپانسیون) می‌شود و با کمک پزشک متخصص گوارش از طریق روش کلونوسکوپی وارد دستگاه گوارش فرد بیمار یا گیرنده پیوند می‌شود.

برای کدام بیماران انجام می‌شود؟

به گفته عضو هیأت علمی پژوهشگاه گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در حال حاضر پیوند مدفوع برای یک عفونت بسیار مقاوم به آنتی‌بیوتیک و شایع به ویژه در بیمارستان‌ها انجام می‌شود. این باکتری بی‌هوازی (کلستریدیوم دیفیسیل) می‌تواند در روده انسان‌ها وجود داشته و تولید سموم فرد را بیمار کند. از علائم شاخص این عفونت هم اسهال شدید است که کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.

او با تاکید بر این که این میکروب مقاومت آنتی‌بیوتیک و شیوع بالایی در کشور ما دارد، عنوان کرد یک مطالعه ۱۴ سال نشان داد که شیوع این عفونت در کشور حدود ۱۶ است و بیمار به درمان‌های طبیعی و آنتی بیوتیک‌ها جواب نمی‌دهد. در این شرایط فرد به عنوان کاندیدای دریافت پیوند مدفوع معروف می‌شود. با ورود میکروبیوم سالم به دستگاه گوارش جلوی رشد و تولید سم میکروب گرفته می‌شود.

یادگار ادامه داد: در حال حاضر پیوند مدفوع برای بیماران RCDI (عفونت شایع کلستریدیوئید دیفیسیل) در آزمایشگاه ما انجام می‌شود. دلیلش هم این است که در حال حاضر سازمان غذا داروی آمریکا (اف‌دی‌ای) انجام پیوند مدفوع را برای این عفونت تایید کرده است. برای سایر بیماری‌ها از جمله سندرم روده تحریک‌پذیر، سرطان دستگاه گوارش، خون و... هنوز تاییدهای صادر نشده است. اما کارآزمایی‌های بالینی بزرگی در این باره در حال انجام است.

درمان ۳۵ بیمار

به گفته این متخصص در ایران هم این پیوند برای بیمار RCDI در حال انجام است و هیچ عوارض جانبی هم گزارش نشده است. البته تب خفیف، درد شکمی از عوارض شایع در همه پیوندهای مدفوع در دنیاست که درباره بیماران ما هم گزارش می‌شود. این خدمت برای ۳۵ بیمار انجام شده و هیچ گونه عفونتی نداشتیم. برخی بیماران همزمان با بیماری التهاب روده بزرگ (IBD) هم درگیر بودند و پیوند مدفوع به کاهش علائم بالینی این بیماری هم کمک کرد.

یادگار با بیان این که مقالات بسیار خوبی در ژورنال‌های معتبر چاپ کردیم و در کنگره‌های داخلی و مجامع بین‌المللی حضور داریم تا این ظرفیت ویژه را معرفی کنیم، عنوان کرد: ما تنها کشور منطقه هستیم که چنین ظرفیتی را در حوزه پزشکی ایجاد کرده‌ایم. البته در کشور ترکیه کارهای کوچکی آغاز شده اما از نظر کارآزمایی‌های بالینی و انتشار مقالات عقب‌تر از ما هستند. در کل دنیا هم مراکز محدودی هستند که پیوند مدفوع را انجام می‌دهند، اما این روش علمی در حال گسترش است و در حال آگاهی جوامع نسبت به این دستاورد هستند.

توجه جهانی به پیوند مدفوع

او تاکید کرد: البته شاید از نظر برخی مسائلی به لحاظ عرفی و مذهبی مطرح باشد اما تمام کشورها به سرعت به این سمت حرکت می‌کنند و در حال فراگیر شدن است و جوامع پزشکی دنیا حتی برای درمان اختلالات سایکولوژیک مثل افسردگی، اضطراب، بیماری‌های نورولوژیک مثل آلزایمر، ام‌اس و پارکینسون و حتی اتیسم در کودکان هم از پیوند مدفوع صحبت می‌کنند. ایران هم جزو معدود کشورهایی است که تحقیقات مختلفی را درباره میکروبیوم انسان انجام می‌دهد که عمده آنها در حوزه بیماری‌های دستگاه گوارش است.

به گفته یادگار، یکی از موسسات تحقیقات کنسر در آمریکا در مطالعاتش در استفاده از پیوند مدفوع در برخی سرطان‌ها مثل خون نتایج خوبی گرفته است. درباره سرطان پوستی هم مقالات خوبی در مجله ساینس منتشر شده و نشان می‌دهد که استفاده از پیوند مدفوع توانسته به درمان‌های ایمونوتراپی سرطان کمک کند و آسیب‌های ایمونوتراپی درباره میکروب‌های مفید بدن را کاهش دهند من مطمئنم آینده درمان‌های مبتنی بر میکروبیوم انسان جایگاه خودش را پیدا خواهد کرد و در این باره بیشتر خواهید شنید.

البته این متخصص باکتری‌شناسی پزشکی تاکید کرد: این درمان قرار نیست جایگزین روش‌های آنتی‌بیوتیک تراپی شود اما به عنوان یک درمان مکمل بسیار کمک‌کننده است.