ندا جعفری، مدیر کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران، کارشناس ارشد کیهان‌شناسی و عضو حرفه‌ای انجمن نجوم ایران، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره دنباله‌دار ۳ آی / اطلس (3I/ATLAS) و شایعات مطرح شده در فضای مجازی درباره این دنباله‌دار گفت: دنباله‌دارها از شگفت‌انگیزترین و زیباترین اجرام آسمانی هستند. این اجرام توده‌هایی از یخ، غبار و سنگ به شمار می‌آیند که عمدتاً در بخش‌های بیرونی منظومه شمسی شکل گرفته‌اند. زمانی که به خورشید نزدیک می‌شوند، گرمای خورشید موجب بخار شدن یخ‌های آن‌ها شده و در نتیجه بخار و غبار حاصل، دمی درخشان را در اطراف هسته این اجرام تشکیل می‌دهد. این دم در واقع همان چیزی است که از سطح زمین به‌صورت نوار درخشان نور مشاهده می‌شود.
منشأ و مدار دنباله‌دارها
مدیر کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران افزود: بیشتر دنباله‌دارها مدارهایی بیضوی و کشیده دارند و معمولاً از نواحی بسیار دور منظومه‌ی شمسی، یعنی از منطقه‌ای موسوم به ابر اورت، منشأ می‌گیرند. پس از نزدیک شدن به خورشید، دوباره در مدار خود به نواحی دوردست منظومه شمسی باز می‌گردند. برخی از این دنباله‌دارها دارای دوره‌های تناوبی‌اند و هر چند سال یک‌بار به نزدیکی خورشید برمی‌گرداند و در آسمان ظاهر می‌شوند.
اهمیت علمی دنباله‌دارها
به گفته این کارشناس ارشد کیهان‌شناسی، اهمیت دنباله‌دارها تنها به جنبه‌ی رصدی و زیبایی آن‌ها محدود نمی‌شود. ترکیب شیمیایی دنباله‌دارها می‌تواند سرنخ‌هایی از مواد اولیه‌ای که زمین و سایر سیارات از آن‌ها تشکیل شده‌اند، در اختیار اخترشناسان قرار دهد. بررسی این اجرام رازهای بسیاری از تاریخ و ترکیب کیهان را آشکار می‌کند.
دنباله‌دارهای شناخته‌شده اخیر
جعفری با اشاره به برخی از دنباله‌دارهای اخیر از جمله دنباله‌دار لمون و دنباله‌دار سوان گفت این اجرام نمونه‌هایی از دنباله‌دارهای معمولی هستند، اما دنباله‌دار ۳ آی / اطلس ساختاری متفاوت دارد.
کشف ۳ آی / اطلس در پروژه اطلس
وی توضیح داد: دنباله‌دار ۳ آی / اطلس را در دهم تیرماه ۱۴۰۱، یکی از تلسکوپ‌های پیشرفته‌ی پروژه‌ی ATLAS کشف کرد. پروژه‌ی اطلس که نام آن مخفف عبارت انگلیسی «Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System» به معنای «سامانه‌ی هشدار سریع برخورد سیارک‌ها با زمین» است، با هدف ردیابی اجرام نزدیک به زمین فعالیت می‌کند. یکی از تلسکوپ‌های این پروژه در کشور شیلی مستقر است و دنباله‌دار ۳ آی / اطلس نیز از طریق همین تلسکوپ شناسایی شد.
دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای با مدار باز
به گفته جعفری، بررسی مسیر و سرعت حرکت این جرم آسمانی نشان داده است که ۳ آی / اطلس از بیرون منظومه‌ی شمسی وارد شده و برخلاف دنباله‌دارهای معمولی، مدار آن یک بیضی بسته نیست بلکه به شکل هذلولی یا هایپربولیک بوده و باز است. این ویژگی بدان معناست که این دنباله‌دار تحت تأثیر گرانش خورشید گرفتار نمی‌شود و پس از عبور از نزدیکی خورشید، برای همیشه منظومه‌ی شمسی را ترک خواهد کرد. از همین رو این‌گونه اجرام را دنباله‌دارهای میان‌ستاره‌ای یا به تعبیر علمی‌تر، اجرام «اینترستلار» می‌نامند.
سومین مهمان میان‌ستاره‌ای منظومه شمسی
مدیر کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران در ادامه یادآور شد: ۳ آی / اطلس سومین جرم شناخته‌شده‌ای است که از فضای میان‌ستاره‌ای وارد منظومه‌ی شمسی شده است. پیش از آن، در سال ۲۰۱۷ جرم معروف اوموآموا و در سال ۲۰۱۹ دنباله‌دار بوریسوف به عنوان دو جرم میان‌ستاره‌ای دیگر شناسایی شده بودند. به این ترتیب، ۳ آی / اطلس را می‌توان سومین مهمان میان‌ستاره‌ای دانست که با عبوری کوتاه اما چشمگیر از نزدیکی خورشید، راه خود را به سوی فضای بی‌پایان ادامه می‌دهد.
منشأ میان‌ستاره‌ای و ابعاد چشمگیر
جعفری با اشاره به مسیر حرکت و سرعت این جرم گفت: تحلیل‌های انجام‌شده نشان می‌دهد ۳ آی / اطلس جزو دنباله‌دارهای معمولی منظومه‌ی شمسی نیست، بلکه از فضای میان‌ستاره‌ای وارد شده است. دومین عامل اهمیت آن، اندازه‌ی قابل‌توجه این جرم است که برآوردها نشان می‌دهد قطری بین ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر دارد؛ در نتیجه بسیار بزرگ‌تر از دو جرم میان‌ستاره‌ای پیشین، یعنی اوموآموا و بوریسوف است.
فرصتی برای مطالعه ترکیب شیمیایی سامانه‌های ستاره‌ای
به گفته‌ی این کارشناس ارشد کیهان‌شناسی، این دنباله‌دار فرصتی کم‌نظیر برای اخترشناسان فراهم کرده تا ترکیب شیمیایی مواد اولیه موجود در سامانه‌های ستاره‌ای دیگر را بررسی کنند. مطالعه‌ی نور بازتابی یا طیف مواد خروجی از این جرم می‌تواند سرنخ‌هایی درباره‌ی چگونگی پیدایش سیارات و تفاوت مواد سازنده‌ی آن‌ها در بخش‌های مختلف کهکشان و کیهان در اختیار دانشمندان قرار دهد.
دنباله داری بدون تهدید برای زمین
وی در ادامه تأکید کرد: دنباله‌دار ۳ آی / اطلس هیچ تهدیدی برای زمین محسوب نمی‌شود. نزدیک‌ترین فاصله آن از سیاره‌ی زمین حدود ۲۷۰ میلیون کیلومتر است که حتی از مدار مریخ نیز دورتر است.
او افزود: این دنباله‌دار اخیراً به نزدیک‌ترین فاصله‌ی خود از خورشید رسیده و پس از طی مسیر خود، دوباره به فضای میان‌ستاره‌ای بازمی‌گردد.
شرایط رصد و مشاهده دنباله دار
مدیر کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران درباره‌ی امکان مشاهده‌ی این دنباله‌دار گفت: ۳ آی / اطلس با چشم غیرمسلح قابل دیدن نیست. هرچند نسبت به دو جرم میان‌ستاره‌ای پیشین درخشان‌تر است، اما میزان روشنایی آن پایین بوده و تنها با تلسکوپ‌های حرفه‌ای می‌توان آن را رصد و از آن عکاسی کرد.
شایعات و خرافات درباره دنباله‌دار
وی در ادامه به شایعات منتشرشده در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: دلیل گسترش گسترده‌ی اخبار مربوط به این دنباله‌دار، انتشار مطالب غیرعلمی و خرافی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است. در برخی منابع ادعا شده که این دنباله‌دار مانند ستاره‌ای سبز در آسمان شب می‌درخشد یا نشانه‌ای از پایان جهان است، در حالی که چنین گفته‌هایی فاقد هر گونه پشتوانه علمی هستند.
جعفری به یکی دیگر از شایعات مطرح شده اشاره کرد و گفت: همچنین سرعت بالا و شکل غیر کروی این دنباله‌دار سبب شد در برخی وبسایت‌ها آن را سفینه‌ای تلقی کنند که از سوی موجودات هوشمند فرازمینی راهی زمین شده است که البته این موضوع نیز با توجه به اینکه هنوز هیچ نشانه‌ای از وجود حیات فرازمینی در منظومه شمسی و ورای آن به دست نیامده است، از اساس مردود است.
جعفری تأکید کرد: هیچ مدرک علمی وجود ندارد که نشان دهد دنباله‌دارها تأثیری بر زمین یا حیات انسان دارند؛ آن‌ها صرفاً پدیده‌هایی طبیعی و زیبا هستند که اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی تاریخ و سن کیهان در خود دارند.
افزایش کشف اجرام میان‌ستاره‌ای؛ نتیجه پیشرفت فناوری
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در سال‌های اخیر تعداد اجرام میان‌ستاره‌ای افزایش یافته است، توضیح داد: از سال ۲۰۱۷ تاکنون چند جرم از این نوع شناسایی شده‌اند، اما این به معنای زیاد شدن آن‌ها نیست. به گفته‌ی جعفری، ما اکنون به لطف ابزارها و تلسکوپ‌های بسیار پیشرفته توانایی بیشتری برای رصد و شناسایی چنین اجرامی پیدا کرده‌ایم.
مدیر کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران با اشاره به نتایج یک پژوهش در سال ۲۰۲۰ اظهار کرد: بر اساس این بررسی‌ها احتمال دارد سالانه حدود هفت جرم میان‌ستاره‌ای از نزدیکی منظومه‌ی شمسی عبور کنند. تنها تفاوت امروز با گذشته این است که پیش‌تر ابزار لازم برای ردیابی و مشاهده‌ی آن‌ها در دسترس نبود.
جعفری در پایان خاطرنشان کرد: دنباله‌دارها و به‌ویژه ۳ آی / اطلس پدیده‌هایی علمی و طبیعی هستند که بار دیگر یادآوری می‌کنند منظومه شمسی ما تنها نیست. هر از گاهی، مسافران میان‌ستاره‌ای از دوردست‌های کهکشان به دیدار ما می‌آیند تا به دانشمندان کمک کنند گوشه‌ای از رازهای پیدایش و تحول کیهان را آشکار کنند.
