به گزارش خبرنگار مهر، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان مجاهدین خلق در ظاهر از نهضت مردمی و رهبری امام خمینی(ره) اعلام حمایت کرد. اما اختلاف‌های عمیق ایدئولوژیک که از سال‌های پیش از انقلاب و در جریان مبارزات زندان‌ها میان نیروهای انقلابی و اعضای این سازمان وجود داشت، همچنان پابرجا ماند. سازمان مجاهدین خلق اسلام فقاهتی و مرجعیتی را برنمی‌تابید و با روش مبارزه مردمی و بیدارگرانه امام خمینی زاویه داشت.
این اختلاف دیدگاه‌ها در سال‌های ۵۰ تا ۵۷ در زندان‌ها آشکارتر شد و در ماجرای فتوای نجاست مارکسیست‌ها به اوج رسید. با پیروزی انقلاب، سازمان با وجود اعلام وفاداری ظاهری، به دلیل نپذیرفتن نتایج رفراندوم قانون اساسی، نتوانست در ساختار سیاسی جدید جایگاهی پایدار بیابد. از همان آغاز، تشکیلات نفوذی خود را در نهادهای مختلف انقلاب فعال کرد تا در صورت بروز تغییر شرایط، به مسیر جداگانه‌ای حرکت کند.
در همان ماه‌های ابتدایی انقلاب، ماجرای ارتباط محمدرضا سعادتی، از اعضای بلندپایه سازمان، با وابسته نظامی شوروی، سرشت اطلاعاتی این تشکیلات را آشکار کرد. این پرونده در اردیبهشت ۱۳۵۸ ضربه سنگینی به اعتبار سیاسی سازمان زد، اما آن‌ها با حاشیه‌سازی و فضاسازی رسانه‌ای کوشیدند تا حساسیت‌ها را کم‌رنگ جلوه دهند.
بحران هویت نیروهای چریکی در دوران پس از انقلاب
با سقوط رژیم پهلوی، سازمان‌هایی که بر مبنای مبارزه مسلحانه شکل گرفته بودند، با بحران هویت روبه‌رو شدند. مجاهدین خلق، همانند چریک‌های فدایی خلق، تشکیلاتی مخفی و چریکی بودند که فلسفه وجودی‌شان بر مبارزه مسلحانه علیه حکومت پیشین استوار بود. پیروزی انقلاب و تشکیل نظام جدید مبتنی بر ولایت فقیه، آن‌ها را در موقعیت دوگانه‌ای قرار داد: از یک سو تلاش برای حفظ سلاح و ساختار زیرزمینی، و از سوی دیگر ادعای فعالیت سیاسی در نظام جدید.
این دوگانگی در ماه‌های نخست پس از انقلاب به روشنی خود را نشان داد. امام خمینی در سخنرانی‌های خود بارها تأکید کرد که گروه‌ها باید سلاح‌های خود را تحویل دهند و در چارچوب فعالیت سیاسی قانونی عمل کنند. اما سازمان مجاهدین خلق با توجیهات مختلف از این اقدام سر باز زد و به تدریج مسیر تقابل با نظام را برگزید.
زمینه‌های شکل‌گیری تصمیم دانشجویان
در فضای ملتهب پاییز ۱۳۵۸، ورود محمدرضا پهلوی به آمریکا به عنوان بیمار، موجی از واکنش‌ها را در میان مردم و نیروهای انقلابی برانگیخت. بسیاری این اقدام را مقدمه حمایت سیاسی آمریکا از شاه و احتمال بازگشت او به صحنه سیاست ایران می‌دانستند. مطالبه عمومی محاکمه شاه و نگرانی از مداخلات آمریکا باعث شد گروه‌های مختلف دانشجویی و انقلابی در اندیشه اقدام اعتراضی باشند.
انجمن‌های اسلامی دانشجویان چند دانشگاه تهران در این مقطع تصمیم گرفتند سفارت آمریکا را به عنوان نماد حضور و نفوذ واشنگتن در ایران، برای مدت کوتاهی تصرف کنند. طرح اولیه دانشجویان، برگزاری یک تحصن سه‌روزه بود تا اعتراض خود را به اطلاع رسانه‌های داخلی و خارجی برسانند. اما با پیام حمایت‌آمیز امام خمینی از اقدام آن‌ها، مسیر این حرکت به کلی تغییر کرد و تسخیر لانه جاسوسی به نماد ایستادگی مردم ایران در برابر دخالت‌های خارجی تبدیل شد.
اسناد به‌دست‌آمده از سفارت آمریکا نشان داد که این سفارتخانه فراتر از یک مرکز دیپلماتیک، به‌عنوان ایستگاه اصلی سازمان سیا در ایران فعالیت می‌کرده است. ساختمان سفارت از چهار بخش اصلی تشکیل می‌شد: بخش سیاسی وابسته به وزارت خارجه، بخش مستشاری نظامی، رایزنی مطبوعاتی، و بخش اطلاعاتی (ایستگاه سیا).
بررسی اسناد افشاشده نشان داد که بخش اطلاعاتی نه‌تنها در حال جمع‌آوری داده‌های امنیتی از داخل کشور بوده، بلکه در فرایند سیاسی جمهوری اسلامی نیز مداخله مستقیم داشته است. سازمان سیا در داخل کشور با برخی جریان‌های موسوم به میانه‌رو مانند جبهه ملی و گروه‌های وابسته ارتباط گرفته بود تا جریانی موازی با نیروهای انقلابی ایجاد کند. هم‌زمان، در خارج از کشور نیز با رجال سیاسی و نظامی دوره پهلوی در تماس بود تا اپوزیسیونی منسجم علیه نظام نوپای ایران شکل دهد.
یکی از اسناد مربوط به ۷ آبان ۱۳۵۸ نشان می‌دهد که مسئول ایستگاه سیا در تهران، روند پیشرفت پروژه خود برای سامان‌دهی نیروهای داخلی و خارجی مخالف انقلاب را گزارش داده و منتظر «پایان دوره نقاهت ارتش ایران» برای آغاز اقدامات عملی بوده است. افشای چنین اسنادی، ابعاد نفوذ و مداخله مستقیم آمریکا را برای افکار عمومی روشن ساخت.
نفوذ سازمان مجاهدین خلق در جمع دانشجویان
با گذشت زمان، برخی اسناد و روایت‌ها نشان دادند که معدودی از اعضای سازمان مجاهدین خلق توانسته بودند در میان گروه‌های دانشجویی نفوذ کنند و خود را در جریان تصمیم‌گیری و اجرای عملیات تسخیر سفارت جا دهند. فرایند گزینش دانشجویان پیرو خط امام به‌صورت درون‌گروهی و شناسایی شخصی انجام شده بود، اما به دلیل گستردگی فعالیت تشکیلاتی سازمان مجاهدین در دانشگاه‌ها، چند نفر از اعضای وابسته به این سازمان در این جمع حضور یافتند.
بر اساس گفته‌های کارشناسان و راویان این رویداد، تعداد این نفوذی‌ها بسیار محدود بود و به چهار نفر نیز نمی‌رسید. معروف‌ترین چهره در میان آن‌ها عباس زریباف بود که بعدها با افشای اسناد جعلی علیه شهید آیت‌الله بهشتی نقش‌آفرینی کرد.
جعل اسناد علیه چهره‌های انقلاب
یکی از اسناد جعلی که در هفته‌نامه «مجاهد» وابسته به سازمان منتشر شد، مربوط به دیدار شهید بهشتی با دیپلمات‌های آمریکایی بود. این سند که بخش‌هایی از گزارش رسمی سفارت آمریکا را به‌صورت ناقص و تحریف‌شده بازتاب می‌داد، برای القای این ادعا منتشر شد که شهید بهشتی با آمریکا ارتباط داشته است.
شهید بهشتی در همان زمان در سخنرانی‌های عمومی خود به صراحت توضیح داد که این دیدار بنا بر درخواست آمریکایی‌ها و با اطلاع شورای انقلاب انجام شده تا سوءتفاهم‌ها درباره سیاست‌های ایران برطرف شود. اما فضای ملتهب آن روزها و تبلیغات سازمان مجاهدین خلق، زمینه‌ساز تخریب شخصیت‌های انقلابی شد. این اقدام بخشی از پروژه نفوذ سازمان در جریان انقلاب بود که هدفش ایجاد تفرقه و بی‌اعتمادی میان مردم و رهبران انقلاب عنوان شده است.
روایت داستانی از دل تاریخ معاصر
رمان «عملیات لوتوس» بر بستر همین وقایع تاریخی شکل گرفته است. نویسنده در این اثر داستانی، دو شخصیت زن به نام‌های «اکرم» و «فرنگیس» را به عنوان مأموران نفوذی سازمان مجاهدین خلق معرفی می‌کند که در دوازدهم آبان ۱۳۵۸ مأموریت می‌یابند در جمع دانشجویان نفوذ کرده و اطلاعاتی را به خارج منتقل کنند. روایت کتاب از زاویه دید این دو زن پیش می‌رود و در دل رویدادهای واقعی، به درگیری درونی شخصیت‌ها میان تعهد تشکیلاتی و حس انسانی‌شان می‌پردازد.
این اثر کوشیده است بخشی از زوایای کمتر روایت‌شده ماجرای تسخیر سفارت را از منظر نیروهای نفوذی بازنمایی کند و هم‌زمان فضای پرالتهاب سیاسی آن دوران را در قالب داستانی پرکشش بازآفرینی نماید.
یکی از نکات قابل توجه در این رمان، فصل‌بندی کوتاه و هدفمند آن است. هر فصل با عنوانی معنادار آغاز می‌شود که به پیشبرد روایت و حفظ ریتم داستان کمک می‌کند. نویسنده با انتخاب زاویه دید محدود و روایت درونی، توانسته است بخشی از اضطراب، ترس و تردید شخصیت‌های نفوذی را به خواننده منتقل کند.
به دلیل موضوع تاریخی و محتوای سیاسی اثر، «عملیات لوتوس» بیشتر برای مخاطبان بزرگسال و علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران و جریان‌های سیاسی دهه پنجاه و شصت جذاب خواهد بود.
در عین حال، استفاده از دو شخصیت زن به عنوان محور روایت، به جذابیت داستان افزوده و بُعد انسانی آن را پررنگ کرده است. نویسنده توانسته میان مستندات تاریخی و تخیل ادبی توازن برقرار کند و تصویری نزدیک به واقع از آن دوران ارائه دهد.
«عملیات لوتوس» تلاشی است برای بازخوانی دوباره یکی از مهم‌ترین رخدادهای تاریخ معاصر ایران از زاویه‌ای متفاوت. کتاب نشان می‌دهد که در کنار شور و خروش دانشجویان در روزهای آبان ۵۸، جریان‌های نفوذی نیز در پی بهره‌برداری از فضای انقلابی آن روزها بوده‌اند.
این رمان با بهره‌گیری از روایت مستند و مستدل، یادآور می‌شود که ماجرای تسخیر لانه جاسوسی صرفاً یک اقدام دانشجویی نبود، بلکه عرصه‌ای بود که در آن چهره‌های پنهان نفوذ و جاسوسی نیز آشکار شدند.
کتاب «عملیات لوتوس» نوشته شیما جوادی در انتشارات چاپ و نشر بین‌الملل به چاپ رسیده است.
