عصر ایران؛ سروش بامداد- عکس دربارۀ این خبر جالب و شاید بی‌سابقه است: چندی است که کسب و کارهای نیوزیلندی طرحی را با عنوان «پرداخت پس از مرگ» به اجرا گذاشته‌اند و مشخصا یک پیتزا فروشی مشهور به نام «هل» یا «هل پیتزا» آن را عملیاتی کرده است.
در این طرح مشتری پیتزا سفارش می‌دهد اما پرداخت وجه آن بی‌هیچ مبلغ اضافی بعد از مرگ و از محل میراث او انجام خواهد شد. هر چند هیچ توضیح بیشتری ارایه نشده اما چند حدس را می‌توان طرح کرد تا همان مکث بر این عکس باشد:
1. یکی از دلایلی که آدم‌ها از خرج کردن پول می ترساند این است که وقتی نیاز داشته باشند آن را در اختیار نداشته باشند. کارکرد بیمه اصلا همین رفع نگرانی است. یعنی پولی به من بده و نگران هزینه‌های پرداخت خسارت یا بیمارستان نباش. سود شرکت بیمه هم در این است که همه اشخاص واقعا نیازمند نخواهند بود و بیشتر نگران وقوع آن‌اند. مثلا 70 نفر برای هزینه جراحی عمل قلب پول می دهند ولی چه بسا تنها یک نفر واقعا این عمل را انجام دهد. شرکت بیمه هم حق بیمه 20 نفر را به بیمارستان می‌پردازد و بقیه سود خود اوست!
حالا تصور کنید زوجی کهن‌سال که صاحب‌خانه هم هستند هوس غذای رستوران می‌کنند. این دو مستمری قابل توجهی ندارند که صرف هزینه‌هایی از این دست کنند. همچنین اگر فرزندان‌شان متوجه شوند ولخرجی می‌کنند مانع یا خود متوقع می‌شوند. مهم‌تر این که می‌ترسند به دارو و درمان نیاز پیدا کنند و ترجیح می‌دهند اندوخته‌ای برای روز مبادا داشته باشند. از طرف دیگر نمی‌توانند خانه خود را بفروشند و با پول آن به گشت و گذار و رستوران بروند.
در این طرح اما فکر همه جا شده. قراردادی با آنان بسته‌اند که تا پایان عمر هر چه می خواهند پیتزا سفارش دهند و میل کنند و چون پولی نمی‌پردازند نگران نیستند. بلافاصله اما بعد از درگذشت آنان طبعا مالی توقیف و بدهی پرداخت می‌شود! مثل این که شخص چکی در دست طبل کاری داشته باشد که از محل ارث تأمین شود.
2. سال ها قبل دوستی که پس از سال‌ها به ایران بازگشته بود با این که وضع مردم خیلی هم بد نیست چرا کم به تفریح و رستوران می‌روند؟
پاسخ دادم: چون در اولویت نمی‌دانند. ترجیح می‌دهند این پول ها را صرف آموزش فرزندان یا سرمایه گذاری برای آینده کنند و کم کم به این شیوه عادت می کنند. به بیان دیگر از حال لذت نمی برند چون نگران آینده اند. (البته این پاسخ مربوط به روزگار دلار هزار تومانی در دوران خاتمی وسال ها یپرپول اوایل احمدی نژاد بود. حالا جواب روشن است. چون کافی است شخص مستاجر باشد. معلوم است که اجاره بها اولویت دارد.)
آن دوست گفت: کار حکومت تولید ترس نیست. برطرف کردن ترس است. در کشوری که من زندگی می کنم مردم پول دار نیستند. اما ترس از آینده ندارند. چون یا کار دارند یا نه. اگر دارند که قطعا بالای خط فقر حقوق می گیرند و اگر ندارند دولت تأمین می کند تا سر کار بروند.
3. بنای این طرح غلبه بر ترس است. ترس از فقر و بیماری مجال لذت بردن از حال را از آدمیان گرفته است. با این طرح فردی که مالی غیر منقول و با ارزش دارد اما نمی‌خواهد بفروشد در واقع بخشی از آن را فروخته و بقیه را به ارث گذاشته است.
4. سعدی علیه الرحمه می‌فرماید: چو بر خاکم بخواهی بوسه دادن/ رُخم را بوسه دِه، کاکنون همان‌ایم. یعنی تویی که می‌خواهی بعد از مرگ من بر گور من حاضر شوی و قبر مرا ببوسی، همین حالا که زنده ام بیا و مرا ببوس. منِ زنده همان‌ام!
در این طرح هم پیتزایی را که وراث می‌خواهند در عزا و سال‌های بعد از محل ماترک و مرده‌ریگ مرحوم و مرحومه میل کنند خود صاحبان مال، میل می‌کنند. با این تفاوت که پیران نگران‌اند که محتاج فرزندان و بستگان شوند و برای هزینه‌کرد برنامه دارند و در کشوری با اقتصاد ما اگر خانه شان را بفروشند و با پول آن به گشت و گذار بپردازند همه در عقل آنان شک می‌کنند.
این راهکار اما هم فال است و هم تماشا. موجودی بانک و اموال غیر منقول سر جای خودشان است و پیتزا هم میل می‌کنند یا سفر هم می‌روند. البته پس از مرگ وراث با برگه ای رو به رو خواهند شد که در واقع صورت حساب خدا بیامرز یا خدا بیامرزهاست.
درست است که غافل‌گیر می‌شوند اما قبل از طرح‌هایی از این دست هم از این غافل‌گیری‌ها کم نبوده. کما این که یکی از بستگان پیش از مرگ دو دانگ یا یک سوم ملک خود را به نام یک انجمن خیریه ثبت کرده بود اگرچه می‌توانست در وصیت نامه هم بیاورد و وارثان بعدتر متوجه شدند.
تفاوت این طرح در این است که شخص به لحاظ مادی و در این فقره هم در حیات لذت می‌برد.
باید ببینیم این ایده چگونه وارد ایران و با قوانین ما منطبق می‌شود. عجالتا شخص می‌تواند مثلا یک قرارداد با یک آژانس مسافرتی ببندد و آن را ضمیمۀ وصیت‌نامه کند و به آژانس وکالت دهد پس از مرگ با ارایه اسناد مربوط به سفر مطالبات خود را از وارثان مطالبه کند و به اجرا گذارد.
هر چند مشکلات خاص خود را هم دارد. زیرا با این تورم قیمت‌ها رو به افزایش است و اگر خدا بیامرزی 10 سال پیش 100 تا پیتزا خورده باشد صاحب پیتزا فروشی چگونه پول آن پیتزاها را به قیمت 10 سال پیش از وراث مرحوم بگیرد در حالی که قیمت پیتزا 10 برابر و بهای ملک او 100 برابر شده و او دنبال پول 10 سال قبل به همان قیمت باشد؟! یا به کارگر خود سر ماه بگوید صبر کن 10 سال بعد که این مشتریان مردند پول تو را بدهم!
روشن است که ابعاد تبلیغاتی می چربد و قطعا با شمار محدودی چنین قرار و مداری می گذارند.
