خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب- زهرا اسکندری: سردار شهید مهدی زین‌الدین از برجسته‌ترین فرماندهان دوران دفاع مقدس است که نقش مؤثری در طراحی و هدایت عملیات‌های مهم جبهه جنوب، از جمله آزادسازی جزایر مجنون داشت. وی در ۱۸مهر سال ۱۳۳۸ در تهران متولد شد و از دوران کودکی با استعداد و نبوغی کم‌نظیر شناخته می‌شد. تحصیلات ابتدایی را به‌صورت متفرقه گذراند و با وجود سن کم، توانست قرآن را بدون معلم فراگیرد. او پس از دریافت دیپلم، با کسب رتبه چهارم کنکور سراسری در رشته علوم تجربی، در دانشگاه شیراز در رشته پزشکی پذیرفته شد، اما از ادامه تحصیل انصراف داد و به فعالیت در مغازه پدرش پرداخت.
مدتی بعد، دعوت‌نامه‌ای از فرانسه برای ادامه تحصیل دریافت کرد. با این حال، پس از اطلاع از توصیه امام خمینی(ره) مبنی بر بازگشت جوانان ایرانی از خارج برای خدمت به کشور، از عزیمت به خارج منصرف شد و مسیر زندگی خود را در خدمت به انقلاب و مردم انتخاب کرد.
با اوج‌گیری مبارزات مردمی علیه رژیم پهلوی، زین‌الدین همراه خانواده خود در آبان ۱۳۵۷ به قم مهاجرت کرد و فعالیت‌های سیاسی خود را در این شهر پی گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از نخستین نیروهایی بود که به نهاد جهاد سازندگی پیوست و سپس با تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مسئولیت‌های مختلفی را در این نهاد برعهده گرفت. در مدت کوتاهی، با شایستگی و دقت در کار، به‌عنوان مسئول واحد اطلاعات سپاه قم منصوب شد و در شناسایی و مقابله با تهدیدهای امنیتی فعالیت داشت.
با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، زین‌الدین به جبهه‌های جنوب اعزام شد و مسئولیت‌های متعددی در حوزه اطلاعات و عملیات برعهده گرفت. او ابتدا به‌عنوان مسئول شناسایی یگان‌ها و سپس مسئول اطلاعات عملیات سپاه دزفول منصوب شد و پس از مدتی، هدایت عملیات در محورهای سوسنگرد را بر عهده گرفت. توانایی و هوش نظامی او در شناسایی دقیق مواضع دشمن و طراحی نقشه‌های عملیاتی، موجب شد تا در مدت کوتاهی به یکی از چهره‌های شاخص سپاه پاسداران در حوزه فرماندهی بدل شود.
زین‌الدین در عملیات‌های متعددی از جمله فتح‌المبین، بیت‌المقدس و رمضان نقش مؤثری ایفا کرد. او در عملیات بیت‌المقدس به‌عنوان مسئول اطلاعات عملیات قرارگاه نصر، مأموریت‌های حساسی را برعهده داشت و در آزادسازی خرمشهر نقش کلیدی ایفا کرد. پس از آن، در عملیات رمضان با درخشش در هدایت نیروها، به فرماندهی تیپ ۱۷ علیبنابیطالب(ع) قم منصوب شد. این تیپ تحت هدایت او به یکی از یگان‌های مانوری و خط‌شکن جبهه‌ها تبدیل شد و در ادامه به لشکر ارتقا یافت.
لشکر ۱۷ علیبنابیطالب(ع) در عملیات‌های مختلف از جمله محرم، والفجر مقدماتی، والفجر ۳ و والفجر ۴ نقش تعیین‌کننده‌ای داشت و در بسیاری از نبردها با موفقیت مأموریت‌های خود را انجام داد. مدیریت میدانی، روحیه خستگی‌ناپذیر و اعتماد رزمندگان به فرمانده جوانشان، این لشکر را به یکی از یگان‌های موفق سپاه تبدیل کرده بود.
پس از سلسله عملیات‌های والفجر، بحث آزادسازی جزایر مجنون مطرح شد و مهدی زین‌الدین به‌عنوان یکی از طراحان اصلی عملیات خیبر نقش ویژه‌ای در برنامه‌ریزی و هدایت آن ایفا کرد. نبرد خیبر با هدف تصرف مناطق حساس در هورالهویزه آغاز شد و با رشادت رزمندگان ایرانی به نتیجه رسید. در این عملیات، نیروهای تحت فرماندهی زین‌الدین موفق شدند با عبور از آب و نیزارهای هور، جزایر مجنون را آزاد کنند. دشمن که از شکست خود در برابر فرمانده جوان ۲۳ ساله غافلگیر شده بود، او را با لقب «خیبرشکن» می‌خواند.
روحیه قاطع، توکل به خدا، دقت در برنامه‌ریزی و رفتار متواضعانه با رزمندگان از ویژگی‌های شخصیتی شهید زین‌الدین بود. هم‌رزمانش نقل کرده‌اند که او همواره در خط مقدم حضور داشت و پیش از صدور هر فرمان، خود شخصاً از نزدیک شرایط منطقه را بررسی می‌کرد. این شیوه فرماندهی سبب شده بود تا رزمندگان با اطمینان و انگیزه بالا در عملیات‌ها شرکت کنند.
سرانجام، این فرمانده جوان و شجاع در ۲۷ آبان سال ۱۳۶۳، در حالی که تنها ۲۵ سال داشت، به همراه برادرش مجید زین‌الدین در مسیر کرمانشاه به سردشت و در منطقه تپه ساروین، هنگام انجام مأموریت، با گروهک‌های ضدانقلاب درگیر شد و به شهادت رسید.
شهید مهدی زین‌الدین از جمله چهره‌هایی است که مسیر فرماندهی در جنگ را با تکیه بر تعهد، دانش و روحیه جهادی پیمود و نام او در تاریخ دفاع مقدس به عنوان الگویی از مدیریت جوان، خلاقیت نظامی و ایمان راسخ ثبت شد. یاد و خاطره او امروز نه‌تنها در بین هم‌رزمانش، بلکه در میان نسل‌های پس از جنگ نیز به عنوان نمادی از مسئولیت‌پذیری و رشادت ماندگار است.
بازتاب زندگی شهید زین‌الدین در آثار مکتوب
در سال‌های پس از شهادت سردار مهدی زین‌الدین، آثار متعددی در قالب کتاب، مستند و فیلم برای بازنمایی زندگی، اندیشه و نقش او در دوران دفاع مقدس منتشر شده است؛ آثاری که هر یک از زاویه‌ای متفاوت به شخصیت این فرمانده جوان پرداخته‌اند.
در میان این آثار کتاب «تنها زیر باران» نوشته مهدی قربانی از انتشارات حماسه یاران، یکی از روایت‌های شاخص از حیات و اندیشه این فرمانده جوان به شمار می‌رود. این اثر با تمرکز بر جزئیات کمتر شنیده‌شده از زندگی شهید زین‌الدین، تلاش کرده تصویری انسانی، نزدیک و واقع‌گرایانه از او ارائه دهد.
کتاب «تنها زیر باران» با محوریت روایت زندگی فرمانده لشکر ۱۷ علیبنابیطالب(ع)، خواننده را به لحظات تلخ و شیرین دوران نوجوانی، فعالیت‌های انقلابی در خرم‌آباد و حضور در جهاد سازندگی قم می‌برد؛ مقاطعی از زندگی شهید زین‌الدین که تاکنون کمتر در آثار مشابه مورد توجه قرار گرفته است. نویسنده در این کتاب، علاوه بر بازخوانی سال‌های آغازین جنگ و همکاری او با شهید حسن باقری در جبهه‌های سوسنگرد و دزفول، به سیر رشد و بلوغ فکری و نظامی او نیز پرداخته است.
ساختار اثر بر پایه روایت تاریخی تنظیم شده و از تولد تا شهادت شهید زین‌الدین را در توالی زمانی منظم دنبال می‌کند. هر بخش کتاب با تکیه بر خاطرات مستند، روایت‌هایی از نزدیکان و همرزمان او را بازتاب می‌دهد و هیچ‌یک از خاطرات از مسیر زمانی زندگی وی جدا نشده است.
از ویژگی‌های قابل‌توجه کتاب، انعکاس جنبه‌های کمتر دیده‌شده از زندگی شخصی این فرمانده است؛ از جمله بخش‌هایی که به زندگی مشترک شهید زین‌الدین اختصاص دارد و روح لطیف و متواضع او را در کنار چهره نظامی‌اش نشان می‌دهد. نثر ساده و روان کتاب نیز سبب شده تا مطالعه آن برای مخاطبان عام و به‌ویژه نسل جوان جذاب و تأثیرگذار باشد.
کتاب دیگر با محوریت زندگی و خاطرات شهید مهدی زین‌الدین، اثر دیگری است با عنوان «تو که آن بالا نشستی» نوشته احمد جبل‌عاملی که توسط انتشارات روایت فتح منتشر شده است. این کتاب با بهره‌گیری از روایت‌های نزدیکان، دوستان و همرزمان شهید، تصویری نزدیک و صمیمی از زندگی فردی و روحیه معنوی این فرمانده سپاه پاسداران ارائه می‌دهد.
اثر «تو که آن بالا نشستی» با رویکردی مستند، مجموعه‌ای از خاطرات کوتاه و روایت‌های شخصی را گردآورده که هر یک از زاویه‌ای متفاوت، به ابعاد اخلاقی، خانوادگی و نظامی زین‌الدین پرداخته‌اند. لحن روایت‌ها ساده، صادقانه و برگرفته از تجربه‌های مستقیم افرادی است که او را از نزدیک می‌شناختند و در مقاطع مختلف زندگی، از دوران نوجوانی تا سال‌های حضور در جبهه، با او همراه بوده‌اند.
انتشارات روایت فتح در قالب این مجموعه، تلاش کرده تا چهره‌ای انسانی از فرماندهان دوران دفاع مقدس ترسیم کند؛ چهره‌هایی که فراتر از نقش نظامی، دارای وجوهی از صمیمیت، مهربانی و باور دینی عمیق بودند. کتاب «تو که آن بالا نشستی» نیز در همین مسیر حرکت می‌کند و با گردآوری خاطراتی از زبان نزدیکان شهید زین‌الدین، مخاطب را با جنبه‌های کمتر روایت‌شده‌ای از زندگی او روبه‌رو می‌سازد.
بازآفرینی زندگی شهید زین‌الدین در قاب سینما
فیلم سینمایی «مجنون» به کارگردانی مهدی شامحمدی و تهیه‌کنندگی عباس نادران، محصول سال ۱۴۰۲ سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که روایتی سینمایی از بخشی از زندگی سردار شهید مهدی زین‌الدین و برادرش مجید زین‌الدین را به تصویر می‌کشد. این اثر برای نخستین‌بار در چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و مورد توجه مخاطبان و منتقدان حوزه سینمای دفاع مقدس قرار گرفت.
«مجنون» با محوریت وقایع عملیات خیبر در دوران جنگ ایران و عراق ساخته شده و داستان آن به هدایت لشکر ۱۷ علیبنابیطالب(ع) در جزیره مجنون می‌پردازد؛ عملیاتی که نام آن در تاریخ دفاع مقدس با رشادت‌های مهدی زین‌الدین گره خورده است. در این فیلم، سجاد بابایی نقش شهید مهدی زین‌الدین را ایفا کرده و تلاش شده تا با دقت تاریخی و استناد به واقعیت‌های میدانی، چهره‌ای دقیق از این فرمانده جوان بازآفرینی شود.
بر اساس گفته‌های عوامل تولید، فرآیند پژوهش و مستندسازی فیلم در چند مرحله و طی سال‌های ۱۳۹۳، ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰ انجام شده است. منابع تحقیق شامل اسناد نظامی، مصاحبه‌های قدیمی و تازه با همرزمان، و اطلاعات میدانی مربوط به دوران جنگ بوده است. به گفته سازندگان، در هر نوبت پژوهش، داده‌ها با جزئیات بیشتری بررسی شده و دقت تاریخی اثر افزایش یافته است.
فیلم «مجنون» بر پایه رویدادهای حقیقی ساخته شده و به‌طور کامل از واقعیت عملیات خیبر و شخصیت‌های واقعی الهام گرفته است. تمامی افراد حاضر در روایت، از جمله نیروهای لشکر، فرماندهان و خانواده‌ها، بر اساس مستندات تاریخی بازسازی شده‌اند و هیچ عنصر تخیلی در فیلمنامه دخیل نبوده است. این دقت پژوهشی سبب شده تا اثر، تصویری مستندگونه از یکی از مقاطع مهم جنگ تحمیلی ارائه دهد و به بازنمایی نقش برجسته زین‌الدین در طراحی و اجرای عملیات بپردازد.
«مجنون» در کنار آثار مکتوب منتشرشده درباره این شهید، گامی تازه در معرفی چهره‌ای واقعی از فرماندهان نسل نخست سپاه پاسداران محسوب می‌شود. فیلم با بهره‌گیری از زبان سینما، تلاش دارد تا نسل جدید را با مفاهیم ایثار، مدیریت جوان و روحیه خستگی‌ناپذیر رزمندگان در سال‌های دفاع مقدس آشنا کند.
اکران این فیلم در سالروز ولادت شهید زین‌الدین بر روی پرده نقره‌ای سینما آغاز شد.
