خبرگزاری مهر، گروه استان ها- سکینه اسمی: مسجد جامع ارومیه یکی از آثار کهن و قدیمی شهر تاریخی ارومیه است که در خیابان اقبال این شهر قرار دارد، این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر محسوب می‌شود.
برخی از محققین معتقدند این بنا ابتدا آتشکده بود و بعد از تسلط مسلمین ویران شد و سپس در قرن هفتم ه. ق بر روی آن مسجدی ساخته شد. به اعتقاد این گروه از محققین سبک تزئینات، گچ بری‌ها، ستون بندی‌ها و طاق‌های مسجد عیناً شبیه به سبک معماری سلجوقیان است.
تاریخ تجدید بنای این مسجد معلوم نیست، اما محراب آن در تاریخ ۶۷۶ هجری قمری ساخته شده است، این مسجد به همراه سایر اجزا بافت قدیمی شهر به ویژه بازار و راسته‌های آن بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است، مسجد جامع با دو در ورودی که از صحن بزرگ آن منشعب می‌شود، به بازار راه دارد.
مسجد تاریخی جامع ارومیه یکی از بناهای سده هفتم (ه. ق) است که در سال‌های اخیر به دلیل کم توجهی و ساخت و سازهای غیرمجاز دستخوش تغییراتی شده و امروز نیازمند مرمت و حفاظت جدی با اعتبارات ویژه است.
از خصوصیت‌های بارز این مسجد شباهت قسمت قدیمی آن با کاخ ساسانی دامغان است و بنابر روایتی، این بنا پیش از این معبدی در دوره ساسانی بوده است، هسته نخستین مسجد جامع ارومیه، شبستان گنبد داری در وسط است که ساختمان آن به دوران سلجوقیان و قرن ششم هجری قمری تعلق دارد و ۴۰ ستون متصل به این شبستان گنبددار مربوط به دوران ایلخانی هستند.
محراب مسجد جامع بزرگترین محراب گچ بری دنیا
گنبد این مسجد متعلق به دوره سلجوقی و هم‌دوره با بنای تاریخی «سه گنبد» در ارومیه است؛ یعنی حدود ۸۰۰ سال قدمت دارد. ارتفاع این گنبد از کف تا سقف ۱۸ متر است. این مسجد نه‌تنها از نظر گنبد، بلکه از نظر محراب نیز اثری منحصربه‌فرد به شمار می‌آید؛ چرا که در داخل آن محرابی متعلق به دوران ایلخانی قرار دارد که به‌عنوان نخستین محراب ایلخانی جهان شناخته می‌شود. این محراب توسط شرف‌شاه تبریزی، معمار نامدار آن دوره، طراحی شده و دارای ۸ متر ارتفاع و ۵.۵ تر عرض است.
یکی از زیباترین بخش‌های مسجد جامع ارومیه، محراب آن است. این محراب بزرگ و گچ‌بری‌شده در ضلع جنوبی گنبدخانه و در محل محراب قدیمی به‌صورت برجسته و الحاقی ساخته شده است. محراب مسجد جامع ارومیه در کنار محراب اولجایتو از نفیس‌ترین محراب‌های ایران به شمار می‌آید و در زمره پرکارترین، بزرگترین و قدیمی‌ترین محراب‌های گچ‌بری دوران ایلخانی قرار دارد.
این اثر ارزشمند در سال ۶۷۶ هجری قمری به دست هنرمند برجسته، عبدالمؤمن بن شرف‌شاه تبریزی، خلق شده است. خطوط به‌کاررفته در کتیبه‌های محراب شامل خط کوفی و ثلث بوده و متن آن‌ها از آیات قرآن کریم، احادیث پیامبر اسلام (ص) و نام سازنده محراب برگرفته شده است.
یکی از بخش‌های چشمگیر محراب، توری‌های گچی آن است که از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین وجوه هنری در هنر گچ‌بری محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد هدف شرف‌شاه تبریزی از خلق این توری‌های ظریف، نشان دادن بقایای محراب قدیمی‌تر با استفاده از هنر دست بوده است.
از دیگر شواهد وجود محرابی قدیمی‌تر در این بنا، خط نسخ به‌کاررفته در کتیبه‌های دور گنبدخانه و حاشیه محراب است. افزون بر این، رسم‌الخط‌های مختلفی از دوره‌های تاریخی گوناگون همچون صفویه و قاجاریه در این مسجد به یادگار مانده است.
موانع پیش پای ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه
مسجد تاریخی جامع ارومیه در سال های اخیر در دست مرمت و بازسازی بوده تا به عنوان اثری کم نظیر تاریخی به ثبت جهانی برسد اما وجود برخی موانع از جمله وجود مدرسه حوزه علمیه در داخل مسجد در هفته های اخیر ثبت جهانی این اثر را دچار چالش کرده بود.
با ورود استاندار آذربایجان غربی و بازدید هفته گذشته وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دستور انتقال این مدرسه به جای دیگر و تسریع در روند مرمت واحیای این بنای تاریخی موانع پیش پای ثبت جهانی این اثر رفع شده و امیدها برای موانع ثبت جهانی این اثر زنده شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی در خصوص آخرین وضعیت ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه گفت: موانع پیش پای ثبت جهانی این مسجد برطرف شده و مدرسه حوزه علمیه نیز از داخل مسجد به مکانی مناسب منتقل می شود.
صفری در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص انتشار اخباری پیرامون خروج مسجد جامع ارومیه از فهرست ثبت جهانی عنوان کرد: مسجد جامع ارومیه هم‌اکنون در فهرست آثار در مسیر ثبت جهانی قرار دارد و تکمیل مراحل اجرایی و رفع موانع حریم منظری و فضایی، می‌تواند زمینه‌ساز ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو باشد.
وی اضافه کرد: مکان لازم برای مستقر شدن مدرسه علوم دینی فراهم شده و تلاش براین است تا به مکانی بهتر منتقل شود زیرا ثبت جهانی هر اثر تاریخی نیازمند تایید کارشناسان میراث فرهنگی و یونسکو است.
۲۰ میلیارد تومان برای مرمت مسجد جامع ارومیه هزینه شد؛ آغاز آزادسازی حریم
صفری با بیان اینکه ۹۵ درصد موارد مورد تایید و نیز اشکالات مدنظر برطرف شده است، افزود: تاکنون برای مرمت و بازسازی این مسجد تاریخی ۲۰ میلیارد تومان اعتبار هزینه شده و کارهای مرمت و بازسازی با سرعت در حال انجام است.
وی با بیان اینکه گنبد مسجد به صورت کامل مرمت و بازسازی شده است، ادامه داد: علاوه بر مرمت گنبد، فاز دوم مرمت در حجره‌های ضلع شرقی این مسجد در حال تکمیل بوده و ساماندهی مسجد برای ثبت جهانی بسیار ضروری و فوری است که باید همه دست اندرکاران استان در این خصوص ورود جدی داشته باشند تا فرصت تاریخی جهانی شدن شهر ارومیه با این بنای فاخر از دست نرود.
صفری با اشاره به مکاتبه استاندار آذربایجان‌غربی با وزارت میراث‌فرهنگی و اعلام آمادگی کامل استان برای رفع الحاقات اضافی از صحن مسجد جامع ارومیه، تصریح کرد: با برطرف شدن این الحاقات، مسیر ثبت جهانی این اثر تاریخی هموارتر می‌شود.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی از آغاز عملیات آزادسازی عرصه مسجد جامع ارومیه خبر داد و گفت: این اقدام گامی مهم در مسیر ثبت جهانی این اثر تاریخی در فهرست یونسکو و پیوستن ارومیه به جمع شهرهای تاریخی جهان است.
ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه حرکتی راهبردی برای ارتقای برند گردشگری کشور است
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی طی هفته گذشته در بازدید از این اثر تاریخی گفت: ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه حرکتی راهبردی برای گسترش دیپلماسی فرهنگی و معرفی هویت تاریخی و تمدنی ایران در سطح جهانی است.
سیدرضا صالحی امیری گفت: ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه تنها یک پروژه مرمتی نیست، بلکه حرکتی راهبردی برای ارتقای برند گردشگری کشور، گسترش دیپلماسی فرهنگی و معرفی هویت تاریخی و تمدنی ایران در سطح جهانی است.
وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، گفت: ثبت‌جهانی مسجد جامع ارومیه نه‌تنها نقطه عطفی در معرفی میراث فاخر این استان خواهد بود، بلکه بستر شکل‌گیری بزرگترین مجموعه فرهنگی شمال‌غرب کشور و مقصدی راهبردی برای گردشگران داخلی و خارجی خواهد شد.
مسجد جامع ارومیه با قدمتی بیش از هزار سال یکی از آثار تاریخی بی‌بدیل آذربایجان‌غربی محسوب می‌شود. این مسجد یکی از آثار کهن و قدیمی ارومیه بوده و در خیابان اقبال این شهر تاریخی قرار دارد.
تاریخ تجدید بنای این مسجد معلوم نیست اما محراب آن در تاریخ ۶۷۶ هـجری قمری ساخته شده است؛ این اثر تاریخی به همراه سایر اجزای بافت قدیمی شهر به ویژه بازار و راسته‌های آن بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
هزار مسجد در کشور نامزد قرارگیری در لیست یونسکو بودند که مسجد جامع ارومیه جزو ۳۴ مسجد نهایی است.
آذربایجان غربی بیش از یک هزار و ۸۰۰ اثر تاریخی ثبت شده ملی و جهانی دارد که از این میان قره کلیسای چالدران، آیین مذهبی قره کلیسای چالدران، تخت سلیمان تکاب، کاروان سرای شاه عباسی خوی و کلیسای زور زور ماکو در فهرست آثار جهانی قرار دارند.
