بورس با رشد خود در سایه مکانیسم ماشه نشان داد که عوامل بنیادی گرچه در رشد دادن این بازار اثر کمرنگی دارند، اما در حفظ کف‌های قیمتی همچنان نقش مهمی بازی می‌کنند. با این حال بورس سبز هفته دوم مهرماه پایان سرخی داشت. پایانی که برخی از تحلیلگران آن را طبیعی دانسته و برخی بر این باورند که بی‌اعتمادی همچنان در بورس قربانی می‌گیرد.

رشد صنایع در سایه گزارش‌های شهریور

 کامل ابراهیمیان، تحلیلگر ارشد بازار سرمایه با اشاره به اینکه در ابتدای هفته، اخبار منفی از شورای امنیت در خصوص مکانیسم ماشه، ترس را بر بازار حاکم کرد، گفت: «این یک واکنش طبیعی و روانی بود. اما نباید فراموش کنیم که بازار ماه‌هاست تحت فشار همین ریسک‌ها قرار دارد و به سطوح ارزندگی تاریخی رسیده است.»  وی ادامه داد: «در واقع، قیمت‌ها به قدری پایین آمده بودند که حجم عظیمی از اخبار منفی را پیشاپیش هضم کرده بودند. به زبان ساده، بازار به نقطه «اشباع فروش» رسیده بود و خریداران استراتژیک، این سطوح قیمتی را یک فرصت خرید جذاب دیدند و مانع از ریزش بیشتر شدند. انتشار خبر عرضه دلار صادرکنندگان در بازار دوم نیما با نرخی بالاتر از قیمت دستوری، موجی از اقبال به صنایع صادرات‌محور ایجاد کرد.»  این تحلیلگر افزود: «اگرچه آن خبر تکذیب شد، اما یک امیدواری کلیدی را در بازار زنده کرد. این امید که سیاستگذار اقتصادی در حال درک ناکارآمدی سیاست ارز دستوری نیمایی است. شکاف بیش از ۵۰ درصدی میان نرخ نیما و بازار آزاد، به مثابه یک مالیات سنگین و پنهان بر دوش شرکت‌های صادرات‌محور است و سودآوری آنها را به شدت تحلیل می‌برد.»   ابراهیمیان گفت: «بازار با واکنش مثبت به آن شایعه، این پیام را به سیاستگذاران ارسال کرد که «کلید آزادسازی ارزش واقعی در بورس، در اصلاح سیاست ارزی نهفته است.» جالب‌تر اینکه، این خوش‌بینی با انتشار گزارش‌های ماهانه شهریور تقویت شد؛ جایی که دیدیم برخی شرکت‌ها موفق شده‌اند محصولات خود را با نرخ‌های تسعیر نزدیک‌تر به بازار آزاد بفروشند.

این سیگنال‌ها، هرچند غیررسمی احتمال یک گشایش تدریجی را در ذهن سرمایه‌گذاران تقویت کرده است.»  وی با بیان اینکه گزارش‌های عملکرد ماهانه شهریور، مهم‌ترین پشتوانه بنیادین برای رشد اخیر بازار بودند، گفت: «اکثر شرکت‌ها فراتر از انتظارات ظاهر شدند. با وجود تمام چالش‌ها، از قطعی برق تابستان گرفته تا ریسک‌های تحریمی، شرکت‌ها رشد درآمدی اسمی بسیار قدرتمندی را به ثبت رسانده‌اند. وقتی می‌بینیم صنایعی مانند سنگ آهن، سیمان و نیروگاهی به ترتیب رشدهای ۶۶، ۷۴ و ۷۰ درصدی در درآمد 6 ماهه خود ثبت کرده‌اند و حتی غول‌های پتروشیمی و فلزات اساسی نیز رشدهای بالای ۴۰ درصد داشته‌اند میانگین رشد کل صنایع به مثبت 37 درصد رسید که نشانه‌ای از پایداری توان عملیاتی شرکت‌ها در شرایط دشوار بوده است.»  این تحلیلگر خاطرنشان کرد که همزمان با انتشار گزارش‌های قوی، ارزش معاملات خرد به بیش از ۱۴ همت رسید که بالاترین سطح در دو ماه اخیر است. این رشد، نشانه‌ای از افزایش اعتماد و بازگشت بخشی از نقدینگی به بورس بود. ابراهیمیان بیان کرد: «با وجود تحرک مثبت، بازار همچنان با موانع جدی از جمله ریسک‌های ژئوپلیتیک، نرخ بهره بالا، شکاف بیش از ۵۰ درصدی نیما با بازار آزاد و قیمت‌گذاری دستوری دولت مواجه است که مورد توجه سرمایه‌گذاران است. 

ظرفیت بازدهی مثبت حداقل دوماهه

برزو حق‌شناس، تحلیلگر ارشد بازار سرمایه درباره شرایط اخیر بازار سرمایه اظهار کرد: «در یک ماه گذشته بازار سرمایه به‌طور عمده تحت تاثیر نگرانی‌ها از بازگشت تحریم‌ها و فعال شدن مکانیسم ماشه قرار داشت. همین مساله فشار زیادی بر بازار وارد کرد و منجر به افت مداوم شاخص‌ها شد. در واقع، بخش زیادی از این ریسک‌ها در بازار پیش‌خور شده بود.»  وی ادامه داد: «با آغاز هفته و همزمان با فعال شدن رسمی تحریم‌ها، اثرات روانی آن بر بازار عملا تخلیه شد. در همین شرایط و با حمایت پررنگ سیاستگذار، بازار توانست معاملات خود را با روندی مثبت و رشد قابل‌توجه آغاز کند. به جز روز سه‌شنبه که عرضه‌ها افزایش یافت، در مجموع هفته‌ای نسبتا مطلوب را شاهد بودیم.

البته پایان هفته با افزایش عرضه‌ها و بازگشت بخشی از نمادها به محدوده منفی، نگرانی‌هایی میان سهامداران ایجاد شد که این امر طبیعی است. پس از چند روز رشد، برخی سرمایه‌گذاران و نوسان‌گیران دست به عرضه می‌زنند و بازار را با نوسان روبه‌رو می‌کنند.»  این تحلیلگر بازار سرمایه افزود: «اگر در حوزه ریسک‌های سیستماتیک شاهد افزایش جدیدی نباشیم، فشار فروش در روزهای ابتدایی هفته آینده – شنبه و یکشنبه – ممکن است ادامه داشته باشد، اما به‌نظر می‌رسد این وضعیت جمع شود و بازار دوباره مسیر متعادلی در پیش گیرد. به‌طور کلی، در صورت ثبات شرایط سیاسی و اقتصادی، بازار سهام ظرفیت آن را دارد که طی یکی، دو ماه آینده بازدهی مناسبی را نصیب سرمایه‌گذاران کند.»  حق‌شناس در توضیح عوامل بنیادی نیز گفت: «علت اصلی چنین روندی را باید در شرایط تورمی و جابه‌جایی نقدینگی بین بازارها جست‌وجو کرد. 

بورس همچنان در تعلیق

ابراهیم سماوی، تحلیلگر ارشد بازار سرمایه به بررسی وضعیت اخیر بورس پرداخت و اظهار کرد: «بازار سرمایه در هفته جاری را می‌توان آینه‌ای از واقعیت اقتصاد ایران دانست؛ ترکیبی از امید، تردید و بی‌اعتمادی. معاملات شنبه با حجم پایین آغاز شد. هرچند انتظار می‌رفت با نهایی شدن موضوع مکانیسم ماشه شاهد ریزش‌های سنگین‌تری باشیم، اما در روزهای یکشنبه و دوشنبه بازار تا حدی جان گرفت. این روند را باید در ارتباط با تحولات بازارهای موازی نیز تحلیل کرد.» 

وی ادامه داد: «رشد بازار سرمایه در ایران عمدتا ناشی از رشد اسمی است و نه لزوما انعکاسی از رشد بخش واقعی اقتصاد. در کشورهای توسعه‌یافته که تورم تک‌رقمی و کمتر از پنج درصد دارند، رشد بورس معمولا همسو با تولید ناخالص داخلی و عملکرد واقعی اقتصاد است.

اما در ایران افزایش اسمی فروش شرکت‌ها، سود خالص و ارزش دارایی‌های ثابت – از تجهیزات گرفته تا املاک و ساختمان‌ها – عامل اصلی رشد شاخص کل به‌شمار می‌رود. مقایسه میانگین رشد بورس در دهه اخیر با رشد نرخ ارز نیز این موضوع را تایید می‌کند.»  این تحلیلگر بازار سرمایه درباره شرایط پایان هفته نیز گفت: «در آخرین روز معاملاتی، بسیاری از نمادها در محدوده منفی قرار داشتند و بیش از نیمی از بازار با افت تا منفی سه درصد معامله شد.

این وضعیت نشان‌دهنده تداوم فضای بی‌اعتمادی و تردید در میان سهامداران است. طی روزهای اخیر خروج پول از صندوق‌های سهامی و حتی درآمد ثابت شدت گرفت، درحالی‌که ورود نقدینگی به صندوق‌های مبتنی بر طلا افزایش یافت. این موضوع حاکی از آن است که سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند دارایی‌های امن دلاری را انتخاب کنند. همچنین گمانه‌زنی‌ها درباره تشدید درگیری‌های منطقه‌ای، به‌ویژه در همسایگی افغانستان، بر این احتیاط سرمایه‌گذاران افزوده است.»