کارشناسان شبکه معتقدند که این وضعیت حاکی از عقب‌ماندگی شبکه‌های ثابت، محدودیت دسترسی به فیبر نوری و اتکای روزافزون مردم به اینترنت موبایل است؛ موضوعی که کارشناسان معتقدند کیفیت، پایداری و قابلیت اعتماد شبکه اینترنت کشور را تحت فشار قرار داده است.
گزارش‌های رسمی حاکی از آن است که طی سال‌های گذشته ضریب نفوذ اینترنت ثابت در ایران در مقایسه با اینترنت همراه، به شکلی فاحشی پایین‌تر باقی مانده است که می‌تواند نشان‌دهنده محدودیت دسترسی گسترده به شبکه‌های کابلی و فیبر نوری در کشور باشد. به‌رغم رشد سریع اینترنت سیار و افزایش تمایل کاربران به خدمات آنلاین، اکنون اینترنت ثابت عمدتا با چالش‌هایی مانند هزینه بالای راه‌اندازی، کندی توسعه زیرساخت‌ها و دسترسی محدود در مناطق شهری و روستایی مواجه است. گزارشی که مرکز آمار ایران در مقایسه سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۴ منتشر کرده نیز نشان‌دهنده همین موضوع است.
بر اساس این گزارش رشد کاربران پهن‌باند سیار بسیار چشم‌گیر بوده است. تعداد مشترکین اینترنت پهن‌باند سیار از حدود ۵۳میلیون نفر در سال ۱۳۹۶ به حدود ۱۲۱میلیون ۵۳۱ نفر در سال ۱۴۰۳ و ۱۲۱میلیون و ۲۴۸ هزار و ۴۷۰ نفر در بهار ۱۴۰۴ رسیده است. ضریب نفوذ این سرویس نیز از ۶۲.۶۶درصد در سال ۱۳۹۶ به ۱۳۹.۷۱درصد در سال ۱۴۰۳ و ۱۴۰.۰۷درصد در بهار ۱۴۰۴ افزایش یافته است.
در مقابل، اما اینترنت پهن‌باند ثابت رشد کندتری داشته است. تعداد مشترکین این سرویس از ۹میلیون و ۷۸۵ هزار و ۵۴۱ نفر در سال ۱۳۹۶ به ۱۱میلیون و ۱۶۳ هزار و ۶۸۰ نفر در سال ۱۴۰۳ و ۱۱میلیون و ۲۶۹ هزار و ۵۷ نفر در بهار ۱۴۰۴ رسیده است. ضریب نفوذ اینترنت ثابت نیز در همین دوره تنها از ۱۲.۲۴درصد به ۱۲.۹۹درصد در سال ۱۴۰۳ و ۱۳.۰۲درصد در بهار ۱۴۰۴ افزایش یافته است.
از سوی دیگر تعداد کل مشترکین پهن‌باند ثابت و سیار از حدود ۷۸میلیون نفر در سال ۱۳۹۶ به بیش از ۱۵۳میلیون نفر در بهار ۱۴۰۴ رسیده است. سهم اصلی این رشد به اینترنت پهن‌باند سیار تعلق دارد که از حدود ۵۳میلیون مشترک در ۱۳۹۶ به بیش از ۱۲۳میلیون مشترک افزایش یافته است، درحالی‌که اینترنت پهن‌باند ثابت رشد کندتری داشته و از حدود ۲۵میلیون مشترک به بیش از ۳۰میلیون مشترک رسیده است.
سعید سوزنگر، کارشناس شبکه، در خصوص پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت ثابت در ایران به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت ثابت در ایران و در مقابل نفوذ بالای اینترنت سیار، نشان‌دهنده یک وضعیت ساختاری است. به نظر می‌رسد دلیل اصلی این امر آن است که شبکه‌های ثابت در کشور به درستی گسترش نیافته‌اند و همزمان با فناوری‌های جهانی پیش نرفته‌ایم اما نتوانستیم به شکل موثر به آنها دست پیدا کنیم.
در نتیجه مردم به سمت اینترنت موبایل و همراه روی آورده‌اند. برای مثال اکنون در کشورهای دیگر ضریب نفوذ اینترنت ثابت بالاتر است و سال‌هاست از تکنولوژی‌هایی مانند فیبر نوری استفاده می‌کنند، درحالی‌که در ایران در سال ۲۰۲۵ هنوز سرویس‌های ADSL و VDSL در حال ارائه هستند و شبکه فیبر نوری توسعه‌نیافته است.» به‌عنوان مثال نفوذ اینترنت فیبر نوری در ترکیه در ژوئن ۲۰۲۴، در حدود ۳۲.۸ درصد از کل پهنای باند این کشور بود که نسبت به ۲۸.۱ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. این بدان معناست که فیبر نوری در آن زمان کمی بیش از یک‌سوم از کل اتصالات پهنای باند در این کشور را تشکیل می‌داد. این در حالی است که کاربران اینترنت فیبر نوری در ایران در سال ۱۴۰۳، زیر ۱۰ درصد بوده است.
سوزنگر معتقد است که این موضوع ناشی از این است که سرمایه‌گذاری لازم در شبکه ثابت انجام نشده است. سیاستگذاران گذشته برای توسعه زیرساخت‌های ثابت اهمیت کافی قائل نبوده‌اند و نمی‌خواستند اقدام موثری انجام دهند. اثر این سیاست‌ها ماندگار شده و مردم برای دسترسی به سرعت‌های بالاتر و نیازهای بیشتر از اینترنت همراه استفاده می‌کنند. اینترنت همراه هرچند گران‌تر است، پاسخگوی نیازهای حجیم کاربران نیست و شبکه‌های مشابه در دنیا چنین خدمات نامحدودی ارائه نمی‌دهند.
کارشناسان معتقدند فشار بیش از حد روی اینترنت همراه باعث کاهش کیفیت خدمات شده است. سوزنگر در این باره نیز توضیح می‌دهد: «این وضعیت باعث شده است که شبکه موبایل که ظرفیت محدودی دارد به دلیل افزایش تعداد مشترکان در ارائه خدمات پایدار و قابل اعتماد با مشکل مواجه شود. به عنوان مثال وقتی چند کاربر همزمان به یک آنتن BTS متصل شوند، سرعت سرویس کاهش پیدا می‌کند و شبکه توان پاسخگویی به دانلودهای سنگین یا استفاده‌های مشابه اینترنت ثابت را ندارد. همچنین مشکلات سیگنال در داخل ساختمان‌ها و طبقات پایین باعث کاهش کیفیت و اعتماد به شبکه موبایل می‌شود.»
این کارشناس شبکه معتقد است که همچنین شبکه موبایل برای استفاده‌های روزمره مانند ارسال پیام، استفاده از اپلیکیشن‌های سبک یا سرویس‌هایی مانند تاکسی‌های اینترنتی مناسب است و برای خدمات سنگین و پایدار اینترنت مانند پخش ویدئوهای طولانی یا دانلودهای سنگین طراحی نشده است. این در حالی است که توسعه شبکه ثابت بر پایه فیبر نوری امکان ارائه سرعت بالا، پایداری و سوئیچ آسان به سرعت‌های بالاتر مانند ۱۰ گیگ را فراهم می‌کند، امری که شبکه موبایل در شرایط فعلی قادر به ارائه آن نیست.
او همچنین می‌گوید: «توسعه شبکه موبایل مبتنی بر فناوری‌هایی مانند ۵G نیز بدون توسعه همزمان شبکه ثابت امکان‌پذیر نیست. برای بهره‌برداری کامل از ۵G، نیاز است که همه دکل‌ها تجهیز شده و زیرساخت‌های فیبر نوری کافی فراهم شود. اما در حال حاضر توسعه شبکه ثابت و موبایل به صورت همزمان و متوازن انجام نشده است. نتیجه این سیاستگذاری‌ها این است که شبکه ثابت در ایران حدود ۳۰ سال از شبکه موبایل عقب است و این عقب‌ماندگی پیامدهای گسترده‌ای بر کیفیت، پایداری و قابلیت اعتماد اینترنت کشور دارد.»
البته این پایان ماجرا نیست و این آمارها که مرکز آمار ایران منتشر کرده است نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا بهار ۱۴۰۴ تعداد مشترکین تلفن همراه در ایران نیز رشد چشم‌گیری داشته است. این تعداد از حدود ۸۸میلیون مشترک در سال ۱۳۹۶ به حدود ۱۶۳میلیون مشترک در سال ۱۴۰۳ و حدود ۱۶۴میلیون مشترک در بهار ۱۴۰۴ رسیده است.
با توجه به اینکه برخی افراد بیش از یک خط تلفن همراه دارند، ضریب نفوذ تلفن همراه در بهار ۱۴۰۴ به ۱۸۹.۶۸درصد رسیده و نشان‌دهنده وجود بیش از یک دستگاه موبایل یا داشتن همزمان چند خط برای هر نفر است. این در حالی است که ضریب نفوذ تلفن ثابت در ایران طی سال‌های اخیر تقریبا ثابت و پایین باقی مانده و در حدود ۱۲ تا ۱۳ درصد است. این یعنی تنها حدود یک هشتم جمعیت کشور دارای خط تلفن ثابت هستند و بیشتر مردم برای ارتباطات خود به تلفن همراه متکی‌اند. کارشناسان این اتفاق را نیز ناشی از عدم پایداری اینترنت همراه در ایران می‌دانند. آنها معتقدند مشترکان از سیم‌کارت‌ها و تلفن همراه‌های مختلفی استفاده می‌کنند تا در نهایت بتوانند آنلاین بمانند.
این در حالی است که بر اساس آمارها به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری روی اینترنت ثابت و فیبر نوری در دیگر کشورهای منطقه یک قدم جلوتر است. برای مثال اگرچه در ترکیه نرخ نفوذ اینترنت ثابت مشخصی در سال ۲۰۲۴ در دسترس نیست، اما DataHub اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) سبد اینترنت پرسرعت ثابت ترکیه را در سال ۲۰۲۴، معادل ۱.۶۱ درصد از درآمد ناخالص ملی سرانه ذکر کرده است. داده‌های مربوط به استفاده کلی از اینترنت نشان می‌دهد که ۸۸.۸ درصد از افراد (گروه سنی ۱۶ تا ۷۴ سال) در سال ۲۰۲۴ از اینترنت استفاده می‌کنند که نسبت به ۸۷.۱ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش اندکی داشته است و نشان‌دهنده رشد پذیرش عمومی اینترنت است. طبق گزارش DataReportal، در سال ۲۰۲۴ ترکیه نرخ نفوذ تلفن همراه ۹۳.۸ درصد را بر اساس ۸۰.۶۹میلیون اتصال فعال تلفن همراه داشته است.
باید یادآور شد که در حال حاضر ضریب نفوذ پایین اینترنت ثابت نشان‌دهنده محدودیت‌های ساختاری و ناکافی بودن سرمایه‌گذاری در توسعه شبکه‌های ثابت کشور است. این عقب‌ماندگی باعث شده کاربران برای دسترسی به سرعت‌های بالاتر و خدمات حجیم اینترنت به شبکه موبایل متکی باشند هرچند کیفیت و پایداری آن محدود است.به‌طور کلی وضعیت موجود حاکی از نیاز به توسعه همزمان و متوازن شبکه‌های ثابت و موبایل است تا بتوان از ظرفیت کامل فناوری‌های نوین مانند ۵G بهره‌برداری کرد. بدون توجه به تقویت شبکه ثابت، فشار بر اینترنت سیار ادامه خواهد داشت و مشکلات کیفیت، پوشش و رضایت کاربران باقی می‌ماند.
