دکتر مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت، در کارگاه آموزشی این ستاد، بر بحران جمعیت و لزوم اتخاذ سیاست‌های مؤثر برای افزایش نرخ باروری تأکید کرد. وی با اشاره به پیمایش‌ها مبنی بر تمایل ۸۷ درصدی جوانان ۱۸ تا ۳۵ ساله به داشتن حداکثر دو فرزند، ضرورت هم‌راستایی سیاست‌ها با واقعیت‌های جامعه و تسهیل ازدواج و فرزندآوری را برجسته ساخت.
به گزارش ایسنا، دستجردی به دغدغه‌های مقام معظم رهبری و ریاست‌جمهوری در زمینه بحران جمعیت اشاره کرد و بیان داشت که رهبر انقلاب بر لزوم رفع موانع تولید مثل و جلوگیری از تداوم روند کاهش ولادت تأکید کرده‌اند. همچنین، رئیس‌جمهور نیز بر اهمیت هماهنگی دستگاه‌ها با ستاد ملی جمعیت برای رفع چالش جمعیتی تأکید نموده است.
دبیر ستاد ملی جمعیت اجرای قانون جوانی جمعیت را نیازمند باور و عزم جدی مدیران دانست و سیاست‌های کلی جمعیت مصوب سال ۱۳۹۳ را یادآور شد که هدف‌گذاری رسیدن به نرخ باروری بالای ۲.۱ فرزند (سطح جایگزینی) را دنبال می‌کند. وی همچنین سلامت مادران، کودکان و خانواده‌ها را رکن اصلی تحقق این هدف برشمرد.
وحید دستجردی نرخ باروری را تنها یک شاخص جمعیتی ندانست، بلکه آن را شامل شاخص سلامت جامعه نیز معرفی کرد. وی معتقد است پایداری رشد باروری بدون افزایش کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی در دوران پیش از بارداری، حین بارداری و پس از زایمان امکان‌پذیر نخواهد بود.
از عواملی که مستقیماً بر کاهش فرزندآوری تأثیر می‌گذارند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تأخیر در ازدواج تأخیر در فرزندآوری اول افزایش مشکلات ناباروری ناامنی‌های روانی و اقتصادی
بر این اساس، عدالت در سلامت، ارتقاء شبکه بهداشت، دسترسی همگانی به تغذیه سالم، کاهش هزینه‌های درمانی و ارتقای خدمات بیمه‌ای از محورهایی هستند که می‌توانند تصمیم خانواده‌ها برای فرزندآوری را تحت تأثیر قرار دهند.
دستجردی تأکید کرد که حوزه سلامت باید نقش محوری در مداخلات جمعیتی ایفا کند، چرا که کاهش جمعیت در دهه‌های گذشته با محوریت این حوزه اتفاق افتاده و امروز نیز به دلیل گستردگی وظایف و ارتباط مستقیم با خانواده‌ها، باید مسئولیت بزرگی در افزایش نرخ باروری بر عهده بگیرد.
شبکه بهداشت کشور به عنوان یک ظرفیت بی‌بدیل، فرصتی طلایی برای ارائه خدمات مشاوره، آموزش و ترغیب به فرزندآوری به زنان در حساس‌ترین دوران باروری است. با این حال، وی از عدم برخورد مناسب با زنان، به‌ویژه در دوران بارداری، در مراکز بهداشتی ابراز نگرانی کرد و این مسئله را نیازمند اصلاح فوری دانست. تجربه کشورهای اروپایی نشان می‌دهد که برخورد مناسب و حمایت‌گرایانه از زنان باردار، فرایند فرزندآوری را به تجربه‌ای شیرین تبدیل می‌کند.
دبیر ستاد ملی جمعیت بر ضرورت استفاده از ظرفیت‌های آموزش و پرورش در فرهنگ‌سازی ازدواج و فرزندآوری تأکید کرد. وی با اشاره به جمعیت قابل توجه دختران و پسران زیر ۲۰ سال که ازدواج نکرده‌اند، پیشنهاد بازنگری محتوای درسی مدارس برای آموزش علمی و همچنین نقش تربیتی در پذیرش مسئولیت‌های خانوادگی را مطرح نمود.
دستجردی به تجربه موفق کشورهایی مانند فرانسه، سوئد و نروژ اشاره کرد که توانستند سیاست‌های فرزندآوری خود را با خدمات سلامت، مشاوره روانشناسی و حمایت‌های اجتماعی پیوند دهند. وی در مقابل، عدم توفیق کشورهایی مانند کره جنوبی را به دلیل عدم همراهی سیاست‌های جمعیتی با خدمات بهداشتی، سلامتی و روانی دانست.
مشاوره‌های اجتماعی و روانشناسی، فرهنگ خانواده، باورهای مذهبی، نقش سالمندان در هدایت خانواده و ایجاد امید اجتماعی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تصمیم نسل جوان برای ازدواج و فرزندآوری هستند. مسائل اقتصادی و اجتماعی نیز بر این تصمیم تأثیرگذارند و ایجاد امید اجتماعی وظیفه همه دستگاه‌هاست.
سقط جنین به عنوان یک چالش جدی در جامعه اسلامی ایران مطرح شد. دستجردی با استناد به آموزه‌های قرآنی، بر لزوم تقویت فرهنگ حمایت از فرزندآوری و رفع مشکلات اقتصادی و اجتماعی تأکید کرد. وی همچنین به آمار نگران‌کننده سقط‌های خودبه‌خودی و عمدی اشاره کرد و خطرات روش‌های غیرپزشکی و غیرقانونی را برشمرد.
راهکارهای پیشنهادی برای کاهش سقط:
تقویت آموزه‌های فکری و اعتقادی با همکاری علما و روحانیون. ارائه سیاست‌گذاری ترکیبی شامل حمایت اجتماعی، سلامت روان، مشاوره و حمایت اقتصادی. بررسی دقیق و علمی آمار سقط و تفکیک موارد خودبه‌خودی از عمدی.
روندهای کاهش موالید در دیگر کشورها نیز پیامدهای ژئوپلیتیک و اقتصادی درازمدت دارد. برای مقابله با روند کنونی در داخل کشور، ترکیبی از اقدامات فرهنگی، آموزشی، مشاوره‌ای و تقویت خدمات سلامت مادر و کودک ضروری است.
با اشاره به تجربه کشورهایی مانند روسیه که با برنامه‌های تشویقی مانند «سرمایه مادری» روند فرزندآوری را بهبود دادند، بر ضرورت اولویت‌بندی سیاست‌ها و تمرکز بر ازدواج و فرزندآوری در ایران تأکید شد. موضوع جمعیت یک مسئله چندوجهی است و نیازمند برنامه‌ریزی در ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است.
نرخ فعلی باروری در کشور به حدود ۱.۴۴ رسیده که فاصله زیادی با سطح جایگزینی (۲.۱) دارد. در صورت کاهش نرخ باروری به کمتر از ۱.۳، کشور با خطرات جدی مواجه خواهد شد. سیاست‌گذاران باید تمرکز بیشتری را بر فرزندان اول و دوم بگذارند، زیرا ۷۳ درصد موالید کشور مربوط به این دسته است.
ازدواج به عنوان مقدمه فرزندآوری، نیازمند رفع موانع آن است. رونق اقتصادی، دسترس‌پذیر شدن هزینه‌های زندگی و ایجاد جذابیت برای ازدواج از جمله ضرورت‌هاست. مشاوره‌های ازدواج نیز نقش مهمی در افزایش تمایل نسل جوان به فرزندآوری دارد.
طرح “کارت امید مادر” به عنوان یکی از برنامه‌های حمایتی که هزینه‌های دو سال اول زندگی کودک را پوشش می‌دهد، معرفی شد. تأکید بر لزوم پیش‌بینی این حمایت‌ها در بودجه کشور به صورت پایدار و دائمی، گامی مهم در جهت کمک به خانواده‌ها خواهد بود.
دبیر ستاد ملی جمعیت ابراز امیدواری کرد که با اولویت‌گذاری درست، حمایت دستگاه‌ها و عنایات الهی، ابتدا روند کاهش جمعیت متوقف و در نهایت نرخ باروری کشور به بالای سطح جایگزینی برسد.
