به گزارش همشهری آنلاین، تقریباً هر راننده‌ای در طول استفاده از خودرو با مشکلاتی مثل افت شتاب، افزایش مصرف سوخت یا بوی غیرعادی از اگزوز روبه‌رو شده است. این نشانه‌ها گاهی به سادگی به خستگی موتور یا کیفیت پایین سوخت نسبت داده می‌شوند، اما یکی از عوامل مهم در بروز این وضعیت‌ها خرابی کاتالیزور خودرو است. این قطعه در سیستم اگزوز وظیفه‌ای حیاتی بر عهده دارد و از انتشار مستقیم گازهای سمی به هوا جلوگیری می‌کند. بی‌توجهی به علائم خرابی کاتالیزور خودرو، علاوه بر آسیب به موتور، می‌تواند به آلودگی بیشتر هوا و حتی رد شدن خودرو در تست معاینه فنی و منجر شود.
کاتالیزور چیست و چرا اهمیت دارد؟
کاتالیزور یا مبدل کاتالیستی بخشی از سیستم اگزوز است که در مسیر خروج دود موتور نصب می‌شود. این قطعه با داشتن ساختار شبکه‌ای سرامیکی یا فلزی که با فلزات گران‌بهایی مثل پلاتین، پالادیوم و رودیوم پوشانده شده، واکنش‌های شیمیایی خاصی را انجام می‌دهد تا گازهای سمی مانند مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن و هیدروکربن‌های نسوخته را به گازهای کم‌ضررتر مثل دی‌اکسید کربن و بخار آب تبدیل کند. در واقع بدون وجود این قطعه، هر خودرو حجم زیادی از آلاینده‌ها را مستقیم به محیط آزاد می‌کرد. بنابراین خرابی کاتالیزور خودرو نه تنها یک مشکل مکانیکی، بلکه یک تهدید زیست‌محیطی محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید: ۵ نشانه رایجی که بیانگر خرابی سیستم برقی خودرو است
دلایل خرابی کاتالیزور
خرابی کاتالیزور خودرو معمولاً به مرور زمان اتفاق می‌افتد، اما برخی عوامل می‌توانند سرعت آن را افزایش دهند:
- سوخت بی‌کیفیت یا آلوده: استفاده از بنزین حاوی سرب یا گوگرد بالا رسوبات زیادی در کاتالیزور ایجاد می‌کند.
- احتراق ناقص در موتور: خرابی شمع‌ها، کوئل یا سیستم جرقه‌زنی باعث ورود سوخت نسوخته به اگزوز و آسیب به شبکه داخلی کاتالیزور می‌شود.
- نشتی روغن یا مایع خنک‌کننده به داخل سیلندر: ورود این مواد باعث گرفتگی و مسدود شدن مجاری کاتالیزور می‌شود.
- تصادف یا ضربه به زیر خودرو: کاتالیزور قطعه‌ای حساس است و ضربه مستقیم می‌تواند ساختار داخلی آن را خرد کند.
بیشتر بخوانید: چه کنیم مصرف سوخت خودرو کم شود؟ + دلایل افزایش مصرف سوخت
نشانه‌های خرابی کاتالیزور در خودرو
علائم خرابی کاتالیزور همیشه یکسان نیست، اما برخی نشانه‌ها بیشتر از بقیه جلب توجه می‌کنند:
- کاهش توان و شتاب خودرو: اگر خودرو هنگام سبقت یا بالا رفتن از سربالایی قدرت کافی ندارد، احتمال گرفتگی کاتالیزور وجود دارد.
- افزایش مصرف سوخت: موتور برای جبران اختلال در خروج دود مجبور به مصرف بیشتر سوخت می‌شود.
- روشن شدن چراغ چک موتور: یکی از شایع‌ترین نشانه‌ها، روشن شدن چراغ چک موتور به دلیل خطای حسگر اکسیژن یا کاتالیزور است.
- بوی تخم مرغ گندیده: خرابی کاتالیزور باعث انتشار بوی گوگردی ناخوشایند از اگزوز می‌شود.
- صدای تق‌تق یا لق‌لق از زیر خودرو: در صورت شکستن ساختار داخلی کاتالیزور، هنگام حرکت صداهای غیرعادی شنیده می‌شود.
- رد نشدن در تست آلایندگی: اگر خودرو نتواند استانداردهای معاینه فنی را پاس کند، احتمالاً مشکل از کاتالیزور است.
بیشتر بخوانید: افزایش طول عمر سیستم ترمز خودرو با این راهکارهای ساده
روش‌های ساده برای تشخیص خرابی کاتالیزور
رانندگان می‌توانند با دقت در رفتار خودرو برخی نشانه‌ها را بدون تجهیزات تخصصی متوجه شوند. اگر خودرو هنگام فشردن پدال گاز سنگین حرکت می‌کند یا به اصطلاح خفه می‌کند، احتمال خرابی کاتالیزور خودرو یا گرفتگی آن وجود دارد. همچنین بوی غیرعادی از اگزوز یا تغییر رنگ دود آن به خاکستری تیره می‌تواند هشداردهنده باشد. گوش دادن به صدای غیرطبیعی از بخش زیرین خودرو، به‌خصوص هنگام استارت زدن یا شتاب‌گیری، نیز می‌تواند نشانه شکستگی کاتالیزور باشد.
راه‌حل‌ها و اقدامات پیشنهادی
اولین اقدام در مواجهه با نشانه‌های جدی خرابی کاتالیزور، توقف رانندگی طولانی‌مدت و مراجعه به تعمیرگاه است. ادامه رانندگی با کاتالیزور مسدود، باعث افزایش فشار روی موتور و آسیب به قطعاتی مثل سوپاپ‌ها و مانیفولد خروجی می‌شود.
در تعمیرگاه معمولاً از دستگاه دیاگ برای بررسی خطاها استفاده می‌شود. در بسیاری از موارد، اگر خرابی جزئی باشد، شست‌وشو و احیای کاتالیزور می‌تواند به بازگشت نسبی عملکرد آن کمک کند. اما اگر شبکه داخلی به شدت آسیب دیده یا خرد شده باشد، تنها راه تعویض کامل کاتالیزور است.
برای پیشگیری از بروز چنین مشکلاتی، استفاده از سوخت باکیفیت و دارای استاندارد، سرویس دوره‌ای منظم موتور، تعویض به‌موقع شمع‌ها و بررسی وضعیت واشر سرسیلندر اهمیت فراوانی دارد. رعایت این نکات می‌تواند عمر کاتالیزور را تا چندین سال افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: مزایا و معایب استفاده از گاز نیتروژن در خودرو
چه زمانی مراجعه به مکانیک ضروری است؟
اگر چراغ چک به‌صورت مداوم روشن بماند، صدای غیرعادی از اگزوز شنیده شود، یا خودرو نتواند تست آلایندگی را پاس کند، مراجعه سریع به تعمیرگاه الزامی است. تأخیر در این کار ممکن است باعث آسیب به موتور و افزایش هزینه‌ها شود.
سخن پایانی
کاتالیزور سالم به‌معنای کاهش آلایندگی، عملکرد بهینه موتور و رانندگی آرام‌تر است. توجه به نشانه‌های خرابی و اقدام به‌موقع، هم به حفظ سلامت خودرو کمک می‌کند و هم نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا دارد.
