خبرگزاری مهر-گروه استانها: در سال‌های اخیر استان ایلام با تغییرات اقلیمی و نوسانات بارندگی مواجه بوده که این شرایط تأثیر مستقیمی بر وضعیت منابع آبی و حجم ذخایر سدهای منطقه گذاشته است؛ بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که سطح پرشدگی سدهای استان به حدود ۶۰ درصد رسیده که این رقم در نگاه نخست ممکن است نشانه‌ای از ثبات نسبی باشد، اما در مقایسه با ظرفیت‌های واقعی و نیازهای آبی منطقه وضعیت چندان مطلوب تلقی نمی‌شود.
سدها به عنوان زیرساخت‌های کلیدی در تأمین آب شرب کشاورزی و صنعت نقش تعیین‌کننده‌ای دارند و سطح پرشدگی آن‌ها شاخصی مهم در ارزیابی پایداری منابع آبی و میزان آمادگی در برابر خشکسالی محسوب می‌شود؛ از این رو کاهش تدریجی حجم ذخایر و رسیدن به سطحی میانه می‌تواند زنگ خطری برای آینده‌ای نه‌چندان دور باشد که در آن تأمین آب با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهد شد.
با توجه به موقعیت جغرافیایی استان ایلام و وابستگی قابل توجه به ذخایر سطحی و زیرزمینی، حفظ سطح پرشدگی سدها و جلوگیری از افت ناگهانی در حجم ذخایر آبی نیازمند مدیریت هوشمندانه و هماهنگی میان نهادهای مسئول است و در این مسیر توجه به الگوهای بارندگی بهره‌برداری اصولی و اقدامات حفاظتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.
بررسی روند تغییرات پرشدگی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که نوسانات بارندگی و تغییرات دمایی نقش مؤثری در کاهش حجم ذخایر ایفا کرده‌اند و در برخی موارد نیز عوامل انسانی مانند برداشت‌های بی‌رویه و ضعف در نگهداری سازه‌ها موجب تشدید این وضعیت شده‌اند که این موضوع ضرورت بازنگری در سیاست‌های بهره‌برداری و حفاظت از منابع آبی را دوچندان می‌سازد.
در چنین شرایطی که منابع آبی با فشارهای طبیعی و انسانی مواجه هستند، توجه به وضعیت سدها و تحلیل دقیق سطح پرشدگی آن‌ها می‌تواند نقش مؤثری در تدوین راهبردهای مدیریتی و پیشگیری از تشدید بحران ایفا کند، از این رو لازم است با نگاهی جامع و مبتنی بر داده‌های دقیق به بررسی ابعاد مختلف این پدیده پرداخته شود تا بتوان از بروز آسیب‌های گسترده‌تر جلوگیری کرد.
ارزیابی سطح پرشدگی سدهای ایلام
کارشناس منابع آبی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: بررسی وضعیت پرشدگی سدهای استان ایلام در شرایط فعلی نشان می‌دهد که سطح ذخایر آبی در محدوده‌ای قرار دارد که نمی‌توان آن را بحرانی دانست، اما در عین حال نمی‌توان با اطمینان از پایداری آن سخن گفت، چرا که تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی‌های مؤثر در سال‌های اخیر روندی نگران‌کننده را رقم زده‌اند که در صورت بی‌توجهی می‌تواند به افت شدید منابع منجر شود.
زیبا فکوری افزود: پرشدگی ۶۰ درصدی در سدهای استان اگرچه در مقایسه با برخی مناطق کشور وضعیت بهتری را نشان می‌دهد، اما این عدد به تنهایی نمی‌تواند شاخصی برای ارزیابی مطلوبیت باشد؛ چرا که ظرفیت واقعی سدها، میزان رسوب‌گذاری و حجم قابل بهره‌برداری عواملی هستند که باید در تحلیل نهایی لحاظ شوند و در بسیاری موارد مشاهده شده است که حجم اعلام‌شده با واقعیت‌های عملیاتی فاصله دارد.
فکوری تصریح کرد: در این میان نقش مدیریت بهره‌برداری از منابع آبی بیش از پیش اهمیت یافته است و لازم است نهادهای مسئول با تدوین برنامه‌های دقیق و مبتنی بر داده‌های به‌روز نسبت به کنترل ورودی و خروجی سدها اقدام کنند تا ضمن حفظ سطح پرشدگی از بروز بحران در دوره‌های کم‌آبی جلوگیری شود؛ همچنین استفاده از فناوری‌های نوین در پایش لحظه‌ای وضعیت مخازن می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های سریع و مؤثر کمک کند.
این کارشناس ادامه داد: از سوی دیگر توجه به وضعیت سازه‌ای سدها نیز نباید مغفول بماند، چرا که فرسایش دیواره‌ها ضعف در تجهیزات کنترلی و عدم انجام تعمیرات دوره‌ای می‌تواند ظرفیت ذخیره‌سازی را کاهش داده و در مواقع حساس عملکرد سد را با اختلال مواجه سازد؛ بنابراین انجام مطالعات فنی و بازبینی مستمر باید به عنوان اولویت در دستور کار قرار گیرد.
وی در نهایت باید تأکید کرد: حفظ پایداری منابع آبی استان ایلام نیازمند نگاهی چندبعدی و هماهنگ میان دستگاه‌های اجرایی کارشناسان حوزه آب و جوامع محلی است و تنها در سایه همکاری و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان از ظرفیت موجود به شکلی اصولی بهره‌برداری کرد و از ورود به مرحله بحران جلوگیری کرد.
چالش‌های پرشدگی و مسیرهای مدیریت پایدار
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان ایلام، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: با آغاز فصل پاییز و کاهش نسبی دمای هوا وضعیت سدهای استان ایلام در شرایطی قرار دارد که میانگین پرشدگی مخازن حدود ۶۰ درصد گزارش شده و این میزان با توجه به کاهش بارندگی‌های مؤثر در سال‌های اخیر و افزایش تبخیر در ماه‌های گرم، نه تنها نمی‌تواند نشانه‌ای از پایداری منابع آبی باشد، بلکه باید به عنوان یک هشدار برای مدیریت دقیق‌تر تلقی شود.
صادق علیمرادی افزود: در حال حاضر سد دویرج با پرشدگی کمتر از ۵۰ درصد در موقعیتی قرار دارد که تأمین آب کشاورزی و صنعت شهرستان دهلران را با چالش مواجه کرده و با توجه به آغاز فصل زراعی و نیاز آبی مزارع منطقه افت سطح ذخیره می‌تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی به همراه داشته باشد، به‌ویژه در شرایطی که منابع زیرزمینی نیز تحت فشار قرار دارند.
علیمرادی تصریح کرد: در مقابل سد گلال با پرشدگی بیش از ۸۰ درصد نقش مهمی در تأمین آب پتروشیمی ایلام ایفا می‌کند اما با توجه به نوسانات اقلیمی و احتمال کاهش بارش‌های پاییزی لازم است که بهره‌برداری از این سد با دقت بیشتری انجام شود و کنترل ورودی و خروجی‌ها به‌صورت لحظه‌ای پایش شود تا از بروز بحران در ماه‌های آینده جلوگیری شود.
وی در پایان گفت: اقدامات مدیریتی شامل استفاده از سامانه‌های هوشمند برای پایش وضعیت مخازن، اطلاع‌رسانی عمومی درباره ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آب و هماهنگی با دستگاه‌های اجرایی برای تدوین برنامه‌های اضطراری در دوره‌های کم‌آبی است؛ همچنین بازنگری در سیاست‌های بهره‌برداری و انجام تعمیرات دوره‌ای سازه‌های آبی از جمله راهکارهایی است که در دستور کار قرار گرفته تا ظرفیت مؤثر سدها حفظ شود و تأمین آب پایدار در فصل پاییز تضمین شود.
مطابق پیش بینی‌های انجام شده توسط هواشناسی استان ایلام بارش‌ها در اوایل پاییز نرمال پیش بینی نشده و شاهد افزایش بارندگی و بارندگی چشمگیر طی ایام پاییز در استان ایلام نخواهیم بود. طبق اعلام هواشناسی بارش‌ها در استان ایلام تا اواخر پاییز نرمال می‌شود.
با توجه به میانگین پرشدگی سدهای استان ایلام در آغاز فصل پاییز و در نظر گرفتن نوسانات اقلیمی و کاهش بارندگی‌های مؤثر در سال‌های اخیر نمی‌توان وضعیت فعلی را نشانه‌ای از پایداری منابع آبی تلقی کرد بلکه لازم است با نگاه دقیق‌تری به ظرفیت‌های موجود و مخاطرات پیش‌رو برنامه‌ریزی شود.
