به گزارش تابناک به نقل از جماران؛ تمام یوز‌های آسیایی تنها در ۶ میلیون هکتار از عرصه‌های طبیعی ایران زندگی می‌کنند. ۶ زیستگاه فعال یوزپلنگ آسیایی به یک زیستگاه یعنی پارک ملی توران محدود شده و در این زیستگاه هم فقط ۲۶ یوزپلنگ آزاد زندگی می‌کنند. ۶ یوز ایرانی هم در شرایط حفاظت شده و اسارت زندگی می‌کنند تا شاید تکثیر آنها در قفس و حفاظت از تنها زیستگاه باقی مانده، جمعیت یوز آسیایی را از خطر انقراض قطعی نجات دهد.
بررسی سوابق تاریخی نشاشترن می‌دهد که ایرانیان طی یک صد سال گذشته میزبانان خوبی برای گربه سانان بزرگ دنیا نبوده‌اند. در کمتر از یک قرن نسل ببر مازندران و شیر ایرانی را از کره زمین حذف کرده‌اند و تنها تصاویر فاتحانه با لاشه‌های این دو گربه‌سان بزرگ، برای زمین باقی مانده است. نفس یوز آسیایی، سریع‌ترین گربه‌سان دنیا را هم به شماره انداخته‌ایم و هیچ بعید نیست که تا پنج سال آینده و با پایان یافتن قدرت باروری همین اندک یوز باقی مانده در زیستگاه توران، برای همیشه نسل سومین گربه‌سان بزرگ کشور هم منقرض شود و ما بمانیم و طرح‌هایی بر روی کاغذ، برای احیای نسل یوزپلنگ آسیایی!
شترها، رقبای اصلی یوزپلنگ‌ها
سعید یوسف‌پور مدیر کل محیط زیست استان سمنان خشکسالی، کاهش طعمه‌های یوز، حضور شتر در نقاط حساس و چرای دام در برخی نقاط، وجود سگ گله همراه دام و همچنین رقبای گوشتخوار این سریع‌ترین دونده شامل پلنگ و کفتار راه راه و ... در زیستگاه یوز را مهمترین چالش‌های حفظ نسل یوزپلنگ آسیایی می‌داند.
گفته می‌شود در گذشته طرح‌هایی برای بهبود وضعیت معیشت جامعه محلی تعریف شده است. قرار بود این طرح‌ها با افزایش سطح درآمد جامعه محلی وابستگی آنها را به عرصه کم کند، اما مردم به جای کاهش ارتباط با عرصه‌های طبیعی، درآمد اضافی را تبدیل به شتر کرده‌اند و این شترها در منطقه حفاظت شده توران، مشغول چرا هستند. از آنجا که جمعیت شترها بیشتر از ظرفیت زیستی این منطقه حفاظت شده است، روند تخریب عرصه‌های طبیعی شدت گرفته و طعمه یوزها در رقابتی نابرابر و به دلیل کمبود علوفه، به تدریج حذف شده‌اند. تا جایی که سازمان محیط زیست مجبور به انتقال طعمه یوز از سایر زیستگاه‌ها به توران شده است.
مجید عجمی مسئول پارک ملی توران در این رابطه می‌گوید: ما پروژه انتقال جبیر به توران را در دستور کار داریم. خشکسالی پی در پی کمبود طعمه مخصوصا گونه جبیر در توران را به همراه داشته است. جدیدا از پارک ملی کویر ۱۷ فرد به این منطقه منتقل شده است. ما این افراد را ابتدا در محیط کنترل شده نگهداری کرده و بعد در زیستگاه رهاسازی می‌کنیم.
به گفته عجمی در پروژه انتقال جبیر قرار است ۳۰ فرد به توران منتقل شوند. تا به حال دو مرحله انتقال انجام شده و در یک مرحله هشت فرد و در مرحله دوم ۹ جبیر به توران منتقل شده‌اند.
تقابل بر سر آبشخور‌ها
کمبود نیروی حفاظتی یکی از مهمترین چالش‌های سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از عرصه‌های پارک ملی توران است و به دلیل کمبود نیروی نظارتی، جمعیت شترها روز به روز در این منطقه حفاظت شده در حال افزایش است و مشکلات عدیده‌ای برای تنها زیستگاه فعال باقیمانده یوزپلنگ، ایجاد شده است.
مسئول پارک ملی توران می‌گوید که شترها بخش عمده آب موجود در آبشخور‌ها را مصرف می‌کنند و این مسئله به چالشی جدی برای جمعیت حیات وحش منطقه تبدیل شده است.
او ادامه می‌دهد: برای حل مشکل چرای شتر در منطقه، شتر همیاران جدید را به ساختار خود اضافه کرده‌ایم. بیشتر کار این همیاران به جمع‌آوری شتر‌های سرگردان داخل منطقه محدود می‌شود.
عجمی توضیح می‌دهد: یکی از اقداماتی که در منطقه انجام شده است، آن است که در محدوده آبشخور‌ها خندق حفر کرده‌ایم تا شترها نتوانند از آبشخور‌های حیات وحش استفاده کنند.
او ادامه می‌دهد: البته حفر خندق دردسر‌هایی هم داشت. گاهی خندق پر می‌شد یا خود ساربان خندق را پر می‌کرد تا شترها از آبشخور‌های حیات وحش استفاده کنند. جدیدا یک حصاری دور آبشخور‌ها کشیده‌ایم که حیات وحش مثل آهو و پلنگ و ... از آن رد می‌شود، اما شتر نمی‌تواند از آن عبور کند. ما این کار را کردیم که حداقل دسترسی شتر به منابع آبی که حیات وحش استفاده می‌کند، محدود شود.
به گفته عجمی، تعداد شتر‌های موجود در منطقه زیاد است و بالغ بر ۱۰ هزار شتر است. این شترها در محدوده پارک ملی نبوده و بیرون از پارک ملی و داخل منطقه حفاظت شده هستند.
راهکار مسئول پارک ملی توران برای ساماندهی شتر‌های مازاد منطقه این است که منابع طبیعی به این شترها که نه پروانه چرا دارند و نه مجوز فعالیت، یک مرتع جایگزین بدهد تا آنها از منطقه حفاظت شده و زیستگاه‌های تحت نظر سازمان محیط زیست خارج شوند و چرخ زندگی جامعه محلی هم که به این شترها گره خورده، بچرخد؛ اما آیا عرصه‌های طبیعی کشور جایی برای فعالیت جمعیت مازاد شتر دارد؟
نیمی از ظرفیت شتر موجود در ایران مازاد است
ترحم بهزاد مدیرکل دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و مدیر کل سابق دفتر مراتع این سازمان به جماران می‌گوید: نیمی از جمعیت شتر کشور مازاد است.
او ادامه می‌دهد: در کل کشور بر اساس آخرین آمار ۱۸۹ هزار نفر شتر داریم که نزدیک به ۹۲ هزار نفرش باید در عرصه باقی بماند و بیش از ۵۰ درصد آن مازاد است.
بهزاد توضیح می‌دهد: در ۲۱ استان کشور شتر داریم. در مراتع ۱۰ استان اصلا شتری وجود ندارد و زمانی که من مسئولیت داشتم هیچ مجوزی برای ورود شتر به مراتع در استان‌های فاقد جمعیت این علفخوار، صادر نشد.
تشدید بیابان‌زایی با چرای شتر
اگرچه کارشناسان محیط زیست صرفا نگران مصرف منابع آب توسط شترها بودند، اما تبعات حضور شتر به خصوص جمعیت مازاد در طبیعت، چیزی فراتر از مصرف آب آبشخورهاست.
ابوالقاسم حسین‌پور مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گفت‌و‌گو با جماران، درباره تبعات حضور شتر مازاد در طبیعت بیان می‌کند: در مناطق بیابانی شتر اگر در حد مجاز باشد، بهره‌برداری مجاز آسیبی به پوشش گیاهی مراتع و خاک این اکوسیستم نمی‌زند، اما اگر مازاد بر آن به صورت غیر مجاز ورود داشته باشند، قطعا یکی از عوامل تخریب سرزمین، تخریب مرتع و تخریب خاک است که منجر به تشدید گرد و غبار و مسایل مرتبط با بیابان‌زایی و این قضایا می‌شود.
او اضافه می‌کند: به همین خاطر در اکوسیستم حساس بیابانی باید به بحث جمعیت مازاد شتر بیشتر حساس باشیم. شتر که جزء دام سنگین حساب می‌شود، از نظر شکل تردد و مسایل دیگر می‌تواند به بافت خاک آسیب برساند و پوشش گیاهی را دچار مشکل کند.
امکان همکاری برای کنترل جمعیت شتر
حسین‌پور درباره ساماندهی جمعیت شتر مازاد در منطقه حفاظت شده توران می‌گوید: ضوابط مناطق حفاظت شده و مسئولیت حفاظت از این مناطق با سازمان حفاظت محیط زیست است. دامی که قبل از اعلام منطقه حفاظت شده پروانه چرای مجاز داشته باشد، به رسمیت شناخته می‌شود، زیرا دولت این حقوق عرفی را پذیرفته است. اگر دام در این چارچوب به چرا بپردازد، کلا آسیبی به منطقه نمی‌زند.
او یادآور می‌شود: ورود دام جدید به مناطق حفاظت شده غیر مجاز است و مسئولیت حفاظت از این محدوده‌ها هم با خود سازمان حفاظت محیط زیست است. زیرا مسئولیت حفاظتی این محدوده به محیط زیست منتقل شده است. ما معمولا در مناطق حفاظت شده مجوز جدیدی برای پروانه چرای دام نمی‌دهیم و هر دامی اضافه شود، غیر مجاز است و باید با آن برخورد شود. این برخورد باید توسط خود محیط زیست انجام شود.
مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور توضیح می‌دهد: مدیریت این مناطق دست محیط زیست است. پاسگاه حفاظتی و محیط بانی دارند و باید از عرصه حفاظت کنند. قطعا شتر‌های اضافه شده به توران غیرمجاز محسوب می‌شوند و محیط زیست می‌تواند با آنها برخورد قانونی کند.
او ادامه می‌دهد:البته هرجا که لازم بود همکاران ما به کمک محیط زیست می‌آیند. همان‌طور که در آتش‌سوزی‌ها در برخی مواقع جلوتر از محیط زیست اقدام کرده‌ایم یا دوشادوش محیط زیست به وظایف صیانتی‌شان کمک کرده‌ایم، در این رابطه هم در صورت نیاز همکاری لازم انجام خواهد شد.
