خبرگزاری مهر - گروه سلامت: آسم و آلرژی از شایع‌ترین مشکلات سلامت در جوامع امروزی هستند که نه‌تنها کودکان، بلکه بزرگسالان را نیز درگیر می‌کنند؛ همچنین تغییرات آب‌وهوایی، آلودگی هوا، سبک زندگی شهری و افزایش عوامل آلرژی در محیط، موجب شده بروز این بیماری‌ها در سال‌های اخیر روندی افزایشی داشته باشد.
بنابر این تشخیص زود هنگام، استفاده صحیح از داروها و رعایت توصیه‌های پیشگیرانه می‌تواند نقش مهمی در کنترل علائم و جلوگیری از تشدید این بیماری‌ها ایفا کند.
در همین راستا خبرنگار مهر با منصوره شریعت فوق تخصص ایمونولوژی و آلرژی بالینی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگویی داشته است.
به چه دلیل آسم و آلرژی در دهه‌های اخیر روند افزایشی داشته است؟
شریعت: در سال‌های اخیر، آمار ابتلاء به بیماری‌های تنفسی از جمله آسم و آلرژی نسبت به یک یا دو دهه گذشته روندی افزایشی داشته است. اگرچه زمینه‌های ژنتیکی در بروز این بیماری‌ها نقش دارند؛ همچنین محیط و سبک زندگی شهری مهم‌ترین عوامل افزایش شیوع آسم و آلرژی محسوب می‌شوند.
تغییر الگوهای زندگی مدرن، افزایش شهرنشینی، زندگی در آپارتمان‌های کوچک با تهویه نامناسب و قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا و آلاینده‌های محیطی از جمله دلایل اصلی رشد بیماری‌های آلرژیک است، بنابر این حتی در منازل نیز، تهویه مناسب اتاق‌ها رعایت شود تا از تشدید علائم آلرژی پیشگیری گردد.
سیگار در دوران بارداری چه تأثیری روی جنین می‌گذارد؟
شریعت: یکی از جدی‌ترین عوامل خطر، مصرف دخانیات است، قرار گرفتن مادر باردار در معرض دود سیگار چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم احتمال ابتلای نوزاد به آسم را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد. به همین دلیل، ترک سیگار توسط والدین و پرهیز از حضور در محیط‌های آلوده به دود، اقدامی کلیدی برای پیشگیری از ابتلای کودکان به آلرژی و بیماری‌های تنفسی است.
همچنین نوع زایمان بر ابتلای کودکان به آلرژی تأثیر دارد و در زایمان طبیعی، نوزاد هنگام عبور از کانال زایمانی در معرض میکروب‌های مفیدی قرار می‌گیرد که به تکامل سیستم ایمنی او کمک می‌کنند. اما در زایمان سزارین، این تماس طبیعی حذف می‌شود و احتمال بروز آلرژی در کودک افزایش می‌یابد.
آیا مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها منجر به آلرژی می‌شود؟
شریعت: مصرف غیرضروری آنتی‌بیوتیک، چه در دوران بارداری و چه در سال‌های ابتدایی زندگی کودک، یکی دیگر از عوامل مؤثر بر بروز آلرژی است. آنتی‌بیوتیک‌ها با از بین بردن باکتری‌های مفید روده، روند تکامل سیستم ایمنی را مختل کرده و زمینه ابتلاء به بیماری‌های آلرژیک را فراهم می‌کنند. مصرف این دارو تنها در موارد ضروری و تحت نظر پزشک انجام شود.
زندگی بیش از حد بهداشتی می‌تواند احتمال بروز آلرژی را افزایش دهد. کاهش مواجهه بدن با میکروب‌های طبیعی، سبب ضعف در تکامل سیستم ایمنی شده و کودکان را در برابر بیماری‌های آلرژیک آسیب‌پذیرتر می‌سازد.
عوامل مؤثر در افزایش آسم و آلرژی چیست؟
شریعت: در دهه‌های اخیر، تغییر سبک زندگی و افزایش مواجهه با آلاینده‌های محیطی باعث رشد چشمگیر آمار مبتلایان به آسم و آلرژی شده است. سدهای حفاظتی دستگاه تنفس و گوارش که نقش مهمی در ایمنی بدن دارند، در اثر تماس مداوم با مواد شیمیایی موجود در هوا تضعیف می‌شوند.
تأثیر آلاینده‌های شیمیایی بر آسم چگونه است؟
شریعت: گازهایی مانند اوزون و دی‌اکسیدسولفور که در اثر ترافیک و آلودگی‌های شهری تولید می‌شوند، محرک‌های جدی حملات آسم هستند. همچنین دود سیگار چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم از مهم‌ترین عوامل تحریک دستگاه تنفسی محسوب می‌شود و می‌تواند در کوتاه‌مدت موجب سرفه، تنگی نفس و حمله آسم گردد.
آیا حیوانات خانگی می‌توانند منجر به ایجاد آلرژی شوند؟
شریعت: وجود حیوانات خانگی مانند گربه، سگ یا پرندگان نیز می‌تواند در طول زمان به بروز آلرژی در کودکان یا بزرگسالان منجر شود. تجمع تدریجی آلرژن‌ها در محیط خانه سبب تولید آنتی‌بادی در بدن و در نهایت بروز علائم بالینی نظیر آلرژی بینی یا آسم می‌شود.
خانواده‌هایی که کودک مبتلا به آسم دارند، تا حد امکان تماس با حیوانات خانگی را محدود کنند. همچنین باید از وسایل خواب حساسیت‌زا مانند بالش‌های پر یا لحاف‌های پشمی پرهیز شود. زیرا این وسایل علاوه بر ایجاد واکنش آلرژیک، محیط مناسبی برای رشد مایت‌ها و قارچ‌ها هستند. شست‌وشوی مرتب ملحفه‌ها و پتوها با آب گرم هر ده روز یک‌بار می‌تواند به کاهش آلرژن‌ها کمک کند.
آسم چگونه درمان می‌شود؟
شریعت: آسم برخلاف بیماری‌های گذرا، نیازمند مدیریت بلندمدت است. هر فردی که یک بار دچار حمله آسم شود، باید بداند که این بیماری قابلیت تکرار دارد و تنها با رعایت اصول پیشگیری و مصرف داروهای استاندارد می‌توان آن را کنترل کرد. خوشبختانه با رعایت این دستورالعمل‌ها، بیماران مبتلا به آسم می‌توانند زندگی عادی و بدون محدودیت داشته باشند.
بیماران مبتلا به آسم و آلرژی باید علاوه بر استفاده از داروهای تجویزی، به حذف عوامل آلرژن محیطی در خانه نیز توجه ویژه داشته باشند. گرد و غبار، مایت‌ها، حیوانات خانگی، دود سیگار و رطوبت بالا از جمله محرک‌هایی هستند که علائم آلرژی را تشدید می‌کنند.
گرد و غبار در ایجاد آلرژی چه نقشی دارد؟
شریعت: وسایل پرزدار مانند عروسک‌های بزرگ، فرش دستباف و بالش‌های پر محیطی مناسب برای رشد مایت‌ها فراهم می‌کنند. تجمع این آلرژن‌ها در اتاق خواب کودکان می‌تواند باعث بروز حملات آلرژیک شود.
اتاق کودکان مبتلا به آسم خلوت باشد، از جاروبرقی به صورت مرتب استفاده شود و پرده‌ها حداقل دو بار در هفته گردگیری شوند. همچنین شست‌وشوی رختخواب با آب گرم هر ۱۰ روز یک‌بار، میزان مایت‌ها را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
آب‌وهوای مرطوب، مانند مناطق شمالی ایران، شرایط مساعدی برای رشد قارچ‌ها و مایت‌ها ایجاد می‌کند و به همین دلیل میزان آلرژی در این مناطق بالاتر است و استفاده مداوم از دستگاه‌های بخور در خانه می‌تواند رشد مایت‌ها را افزایش دهد. تنظیم رطوبت و تهویه مناسب از راهکارهای مهم در کاهش آلرژن‌های خانگی است.
استفاده از اسپری تنفسی چقدر می‌تواند در درمان آسم تأثیر داشته باشد؟
شریعت: یکی از نکات کلیدی در مدیریت آسم، استفاده صحیح از اسپری‌های تنفسی است. اسپری‌ها، به دلیل اثر مستقیم بر دستگاه تنفس و بینی، بهترین و کم‌عارضه‌ترین روش درمانی برای بیماران مبتلا به آلرژی و آسم محسوب می‌شوند.
برخلاف تصور برخی خانواده‌ها، اسپری‌های استنشاقی حاوی کورتون‌های ضعیف هستند که جذب سیستمیک ندارند و تنها در محل التهاب تنفسی اثر می‌گذارند. این داروها در صورت استفاده مداوم طی سه ماه، باعث کاهش التهاب قفسه سینه و پیشگیری از حملات آسم می‌شوند.
پرهیز از آلرژن‌ها نخستین گام در کنترل آلرژی است. دوری از حیوانات خانگی، عدم نگهداری پرندگان در خانه یا بالکن، حذف وسایل حساسیت‌زا و پرهیز از قرار گرفتن در معرض دود سیگار از مهم‌ترین نکات پیشگیرانه به شمار می‌رود.
یکی از چالش‌های مهم در درمان آسم و آلرژی، مقاومت خانواده‌ها در برابر استفاده از اسپری‌های استنشاقی است. بسیاری از والدین تصور می‌کنند این داروها اعتیادآور هستند یا کودکشان باید برای همیشه از آن‌ها استفاده کند. اما این باور کاملاً نادرست است.
اسپری‌ها هیچ‌گونه خاصیت اعتیادآوری ندارند و تنها زمانی تجویز می‌شوند که بیمار علائم فعال آسم داشته باشد. مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک انجام شود و پس از کنترل بیماری، امکان قطع آن‌ها وجود دارد.
آسم کودکان را چگونه درمان کنیم؟
شریعت: بسیاری از کودکان مبتلا به آسم با افزایش سن و رشد راه‌های هوایی، بهبود قابل توجهی پیدا می‌کنند. حتی کودکانی که چند سال تحت درمان با اسپری بوده‌اند، پس از کنترل علائم، بدون نیاز به دارو زندگی عادی خود را ادامه داده‌اند.
خانواده‌ها برای کنترل مؤثر بیماری، به جای نگرانی از مصرف طولانی‌مدت دارو، بر رعایت دقیق دستور پزشک تمرکز کنند. استفاده منظم و صحیح از اسپری‌ها یکی از مطمئن‌ترین و بی‌عارضه‌ترین روش‌های درمان آسم است و می‌تواند از حملات شدید و عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کند.
علت ایجاد آلرژی در فصل پاییز چیست؟
شریعت: بیماری‌های تنفسی در پاییز را فصل آتشفشان آسم می‌نامند؛ چرا که در این فصل علائم آسم و آلرژی به‌ویژه در کودکان شدت می‌گیرد و میزان مراجعه بیماران به مراکز درمانی افزایش می‌یابد.
در حالی که در فصل بهار بیشتر علائم آلرژی به شکل حساسیت بینی ناشی از گرده گیاهان دیده می‌شود، در پاییز شرایط متفاوت است. از نیمه شهریور با سردتر شدن هوا، راه‌های هوایی بیماران تحریک می‌شود. همزمان با بازگشایی مدارس و افزایش تجمعات دانش‌آموزان، شیوع ویروس‌های تنفسی نیز بالا می‌رود و همین عامل یکی از شایع‌ترین دلایل بروز حملات آسم است.
ویروس‌های ساده‌ای مانند عامل سرماخوردگی در افراد سالم تنها موجب چند روز آبریزش بینی و سرفه خفیف می‌شوند، اما در کودکان مبتلا به آسم یا آلرژی تنفسی، همین عفونت می‌تواند به سرعت منجر به درگیری ریه‌ها، تنگی نفس، سرفه‌های شدید و حتی بستری شدن شود. خانواده‌ها معمولاً گزارش می‌دهند که سرماخوردگی کودک به ریه‌اش می‌ریزد؛ این موضوع ناشی از حساسیت بالای راه‌های هوایی در این بیماران است.
خانواده‌هایی که فرزندشان سال گذشته در پاییز دچار حمله آسم شده است، باید از نیمه شهریور مصرف داروها و اسپری‌های استنشاقی را حتی در صورت نبود علائم آغاز کنند. ادامه مصرف دارو در تابستان یا شروع دوباره آن در ابتدای پاییز، بسته به شدت بیماری توسط پزشک تعیین می‌شود و می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از حملات خطرناک داشته باشد.
استفاده از اسپری‌های تنفسی زیر نظر پزشک به هیچ عنوان اعتیادآور نیست و مهم‌ترین راهکار کنترل آسم در کودکان و نوجوانان محسوب می‌شود. رعایت این نکته به‌ویژه با شروع فصل پاییز و افزایش موارد ابتلاء به عفونت‌های ویروسی، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.
برای کنترل آسم در کودکان و بزرگسالان چه نکاتی را توصیه می‌کنید؟
شریعت: با شروع فصل پاییز، بسته شدن محیط‌های آموزشی، سرد شدن هوا و افزایش تجمعات، شرایطی فراهم می‌شود که ویروس‌های تنفسی راحت‌تر منتقل شوند. این عوامل در کنار هوای سرد، زمینه تشدید علائم آسم در افراد مستعد را فراهم می‌کند. به همین دلیل پاییز همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فصل‌های پرخطر برای بیماران آسمی شناخته می‌شود.
در فصل پاییز استفاده از ماسک نیز می‌تواند به کنترل آسم کمک کند. ماسک علاوه بر جلوگیری از ورود ویروس‌ها، باعث گرم‌تر شدن هوای تنفسی شده و از تحریک راه‌های هوایی توسط هوای سرد پیشگیری می‌کند. همچنین با توجه به افزایش آلودگی هوا در این فصل، ماسک می‌تواند از تماس مستقیم بیماران با آلاینده‌ها جلوگیری کند.
کودکان و بزرگسالانی که سابقه آسم دارند، نباید مصرف اسپری‌های کورتونی یا سایر اسپری‌های تجویز شده توسط پزشک را خودسرانه قطع کنند. این داروها، که قدرت متفاوتی دارند، موجب آرامش قفسه سینه و جلوگیری از حملات شدید می‌شوند. پزشکان معمولاً برای بیماران «طرح عملی یا اکشن پلن» تهیه می‌کنند تا خانواده‌ها در صورت بروز علائم، بدانند چه داروهایی و در چه زمانی باید استفاده شوند. این آگاهی به خانواده‌ها اعتماد به نفس می‌دهد و کمک می‌کند بیماری به‌طور کامل تحت کنترل قرار گیرد.
همچنین بیماران مبتلا به آسم، به‌ویژه کودکان، بهتر است که از ۱۵ شهریور مصرف اسپری‌های استنشاقی را طبق نظر پزشک آغاز کنند. این اقدام نقش محافظتی دارد و مانع از بروز علائم آسم در مواجهه با ویروس‌های تنفسی یا هوای سرد می‌شود.
اگر کودکی یک‌بار دچار حمله آسم شده باشد، احتمال تکرار آن وجود دارد و خانواده‌ها نباید تصور کنند مشکل برای همیشه برطرف شده است. اما در صورت پایبندی به مصرف دارو و رعایت توصیه‌های پزشکی، احتمال وقوع مجدد حملات آسم بسیار کاهش می‌یابد و حتی ممکن است دیگر شاهد بازگشت علائم نباشند.
