وزیر اقتصاد در حالی به تازگی از عدد کسری بودجه ۸۰۰ هزار میلیارد تومانی رونمایی کرده است که به اعتقاد اقتصاددانان، کسری بودجه حتی تا رقم یک هزار و ۵۰۰ همت نیز برآورد می‌شود. این میزان کسری بودجه، شکاف شدید میان درآمد و مخارج دولت را نشان می‌دهد که در نهایت آثار نگران‌کننده‌ای روی وضع نقدینگی و تورم خواهد داشت و اقتصاد ایران را درگیر چالش‌های متعدد می‌کند.
در این شرایط، حالا کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی درباره تبعات کسری بودجه ۸۰۰ هزار میلیارد تومانی و احتمال ایجاد تورم بالا هشدار می‌دهند؛ تا جایی که سعید اسلامی بیدگلی، کارشناس اقتصادی در یادداشتی در فضای مجازی نوشته است: قرار است کسری بودجه ۸۰۰ هزار میلیارد تومانی که به باور من بیش از این رقم است، با انتشار اوراق جبران شود. آیا این اوراق در بازار به فروش خواهد رسید و اثر آن بر نرخ‌ها چگونه خواهد بود. گزارشی در مورد این سوالات منتشر شده؟
وی در عین حال هشدار داده است: لوپ ابرتورمی از رگ گردن به ما نزدیک‌تر است
شکاف میان درآمد و هزینه‌ها شدید است
در همین خصوص وحید شقاقی، اقتصاددان در گفت‌وگو با خبرگزاری خبرآنلاین درباره کسری بودجه ۸۰۰ هزار میلیارد تومانی و آثار و تبعات آن می‌گوید: به نظر من عددی که آقای مدنی‌زاده اعلام کردند، سناریوی خوشبینانه یا کف کسری بودجه سال ۱۴۰۴است. یعنی در سناریو بدبینانه عدد کسری بودجه بالای یک هزار و ۵۰۰ همت است.
وی می‌افزاید: از قبل هم قابل پیش‌بینی بود، زیرا دولت و مجلس طرف درآمد را خوشبینانه تنظیم می‌کنند، یعنی درآمدها غیرواقعی و بیش برآوردی در نظر گرفته می‌شود، ولی در طرف هزینه‌ها عملا هم کم‌برآوردی صورت می‌گیرد و هم هزینه‌ها در طول سال بنا به دلایل مختلف افزایش پیدا می‌کند.
این اقتصاددان تصریح می‌کند: اتفاقات مختلفی در طول سال می‌افتد که دولت ناچار می‌شود به نحوی هزینه‌های غیرمتقربه خود را هم پوشش دهد. حتی اگر فرض کنیم که دولت بر هزینه‌های خود نیز اضافه نکند، در آن زمان هزینه‌ها عملا واقعی بسته می‌شود، ولی درآمدها خوشبینانه و غیرواقعی تنظیم می‌شود.
شقاقی عنوان می‌کند: این عدم توازن و تعادل موجب می‌شود که ما همیشه کسری داشته باشیم؛ به خصوص در زمانی که شرایط اقتصاد به هم می‌خورد؛ مثل سال ۱۴۰۴. یعنی در سال ۱۴۰۴ هزینه‌های غیرمترقبه زیادی اتفاق افتاد؛ مثل هزینه‌های مرتبط با دوره ۱۲ روزه جنگ.
وی با بیان اینکه ناترازی‌هایی هم که ایجاد می‌شود، درآمدهای دولت را کاهش می‌دهد، متذکر می‌شود: در حوزه نفت نیز عددها را خوشبینانه در نظر می‌گیریم، در حالی که به واسطه تشدید تحریم‌ها، عملا کاهش حجم صادرات را داریم.
این اقتصاددان یادآور می‌شود: می‌خواهم بگویم این عدم توازن باعث می‌شود که کسری بودجه افزایش پیدا کند. بودجه‌های ما هم به دلیل اینکه بودجه‌های عملیاتی و برنامه‌محور نیستند، خروجی ملموسی ندارند. دیدیم در صحبت‌های اخیر رهبری و آقای پزشکیان نیز همین مورد بود که برخی دستگاه‌ها، بودجه‌هایی می‌گیرند که بود و نبودشان خیلی تاثیرگذار در خدمات‌دهی به مردم نیست.
شقاقی بیان می‌کند: پس خلاصه بحث من این است که همیشه در اقتصاد ایران، طرف هزینه‌ها واقع‌بینانه بسته شده، اما بنا به اتفاقات مختلفی مثل کاهش درآمدهای نفتی و تشدید ناترازی‌های اقتصادی، بر هزینه‌ها افزوده می‌شود. در مقابل برعکس در طرف درآمد، درآمد را بیش‌برآورد می‌کنیم و درآمدها غیرواقعی دیده می‌شود و با کاهش درآمدهای نفتی و نیز درآمدهای مالیاتی و یا واگذاری‌ها روبه‌رو می‌شویم.
وی تاکید می‌کند: به طور طبیعی وقتی دو طرف درآمد و هزینه با یکدیگر همخوانی ندارد، کسری بودجه ایجاد می‌شود. به خصوص در سال‌های اخیر ناترازی‌های اقتصاد کلان، شرایط را برای دولت هم بدتر کرده است که هم به افت درآمدهای مالیاتی منجر شده و هم هزینه‌های غیرمترقبه افزایش یافته که در نهایت کسری‌های بودجه شدت پیدا کرده است.
دولت با انتشار اوراق می‌تواند کسری بودجه را پوشش دهد؟
این اقتصاددان در ادامه در پاسخ به این سوال که دولت به طور معمول با انتشار اوراق تلاش می‌کند که کسری بودجه را پوشش دهد. الان هم چنین امکانی را دارد؟ می‌گوید: ببینید، اوراق ابزار خوبی است، ولی مشکل اصلی ما این است که هم‌اکنون اوراق، خریدار ندارد، یعنی دولت ناچار است که نرخ را بالا ببرد تا اوراق خریدار داشته باشد و نیز در اقتصاد باید یک کششی وجود داشته باشد.
شقاقی می‌افزاید: ما در اقتصاد در حال حاضر این کشش فروش بیش از حد اوراق را نداریم و ارزش معاملات بازار سرمایه به شدت پایین آمده است. در عین حال، بانک‌ها نیز با ناترازی بالایی روبه‌رو هستند و تمایلی ندارند که اوراق را با نرخ‌های دولت خریداری کنند؛ این در حالی است که دولت فشار زیادی به شبکه بانکی برای خرید اوراق می‌آورد، ولی شما می‌دانید که همین مساله می‌تواند شرایط بانک‌ها را بحرانی‌تر کند.
وی تصریح می‌کند: بر این اساس، اوراق در شرایط رکود اقتصادی ایران و نیز در شرایطی که عمدتا گرایش به بازار طلا به دلیل نااطمینانی‌ها بیشتر شده است، کشش لازم را برای پوشش این حجم از کسری‌های بودجه ندارد. در حد معمول شاید بتوانیم به بانک‌ها فشار بیاوریم، ولی بیش از حد نمی‌شود به بانک‌ها و شبکه بانکی فشار وارد کرد.
ابرتورم در راه است؟
این اقتصاددان در پاسخ به این سوال که برخی معقدند که با این کسری بودجه، ابرتورم در راه است. شما هم چنین نگاهی را دارید؟ می‌گوید: ببینید، من یک گزارشی تحت عنوان تورم سه رقمی آماده کرده بودم. تورمی که در حالت خوشبینانه برای امسال اعلام می‌شود، ۴۵ درصد است، ولی نیمه دوم سال برای کشور سخت خواهد بود، زیرا آمارها حکایت از یک رکود بسیار سنگین در اقتصاد ایران دارد؛ هم در بخش مسکن رکود بی‌سابقه‌ای داریم و هم بسیاری از کسب‌وکارها در حالت معطل و تعلیق قرار گرفتند، یعنی نمی‌توانند تصمیم بگیرند.
شقاقی می‌افراید: در نیمه دوم سال رکود سنگینی را خواهیم داشت. از طرف دیگر، کسری‌های بودجه در حال تشدید است و نااطمینانی‌ها شدت می‌گیرد. قیمت دلار بازار غیررسمی نیز در همین مدت اخیر بیش از ۱۲، ۱۳ هزار تومان افزایش پیدا کرده است.
وی تصریح می‌کند: ناترازی‌های اقتصاد کلان نیز اثرات خود را به تدریج بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت. مجموعه این عوامل اگر مهار نشود، تورم را حتی می‌تواند برای سال بعد به حد سه رقمی هم برساند. امسال ولی فکر کنم تورم خوشبینانه ۴۵ درصد خواهد بود و تورم بدبینانه ۵۵ تا ۶۰ درصد است. مسیر ناترازی‌های اقتصاد کلان، ناترازی آب، صندوق‌های بازنشستگی، ناترازی بودجه‌ای، ناترازی بانکی، ناترازی انرژی و در کل مجموعه ناترازی‌ها می‌تواند برای سال ۱۴۰۵ و ۱۴۰۶ تورم را سه رقمی و ۱۰۰ درصد کند.
این اقتصاددان تاکید می‌کند: اگر این ناترازی‌ها را نتوانیم کنترل کنیم، شرایط تورمی سخت‌تر خواهد بود. بخشی از تورم نیز ناشی از تشدید کسری‌های بودجه بر اقتصاد است.
شقاقی در پاسخ به این پرسش که فکر می‌کنید این درک در مسوولان ایجاد شده که چنین خطری اقتصاد ما را تهدید می‌کند؟ می‌گوید: ببینید، ایران ما مثل مادری مریض است و چند بیماری اساسی دارد که حالا یکی از آن‌ها، ناترازی‌ها است و نیز شبه‌دولتی‌ها و اقتصاد رانتی نفتی است. یک موضوع هم فسادها و عدم حضور بخش خصوصی در اقتصاد است.
وی می‌افزاید: ایران ما با این بیماری‌ها روبه‌رو است و هر روز هم این بیماری‌ها تشدید می‌شود، ولی ما تصمیم به جراحی نمی‌گیریم. این بیمار ما نیازمند جراحی در چند بخش است، ولی به هر دلیلی این جراحی را به تعویق می‌اندازد. هر چقدر این جراحی دیرتر انجام شود، شرایط نیز بدتر خواهد شد.
این اقتصاددان تاکید می‌کند: یعنی اگر ما نتوانیم به اصلاحات ساختاری و نهادی تصمیم بگیریم، شرایط بدتر خواهد شد. هر روز این ناترازی‌ها شدت می‌گیرد. امسال روزی دو ساعت خاموشی را داشتیم و اگر دیر بجنبیم، سال بعد به دلیل فرسودگی زیرساخت‌های اقتصاد ایران، خاموشی‌ها ۴ ساعت می‌شود. امسال با هر زحمتی بود، بحران آب را در تابستان پشت سر گذاشتیم، ولی در ذهن شما باشد که برای سال بعد شرایط بحران آب و فرونشست زمین، سخت‌تر و جدی‌تر خواهد شد.
وی متذکر می‌شود: هنوز بحران صندوق‌های بازنشستگی گریبان ما را نگرفته، ولی می‌دانیم چند سال آینده آن هم افزوده خواهد شد.
این اقتصاددان با بیان اینکه این‌ها در کنار تحریم‌هایی که حاکم شده و حتی ممکن است مکانیسم ماشه نیز فعال شود، افق پیشرو را نگران‌کننده می‌کند، می‌گوید: ما در جراحی اقتصاد تعلل داریم می‌کنیم و بنا به دلایل مختلف زمان را از دست می‌دهیم. یکی از دلایل این است که ذینفعان زیادی وجود دارند که از جراحی مانع می‌شوند، چون این جراحی‌ها نیازمند شفافیت و عبور از اقتصاد رانتی غیرنفتی است.
شقاقی خاطرنشان می‌کند: در اقتصاد غیرشفاف رانتی نفتی، منافع کلانی نصیب یک گروه می‌شود و این‌ها حاضر نیستند از منافع خودشان کنار روند. یک بخشی تحت عنوان شبه‌دولتی در اقتصاد ایران بروز کردند که آفت برای اقتصاد ایران شده‌اند.
