ایران یکی از اعضای مؤسس سازمان کشور‌های صادرکننده نفت (اوپک) است و نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری این سازمان در دهه ۱۹۶۰ میلادی داشته است. کشور ما به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان در آن زمان، تلاش کرد تا با همکاری کشور‌های نفت‌خیز دیگر، قیمت‌ها و تولید نفت را به شکل مؤثرتری مدیریت کند. ایران به‌عنوان یکی از اولین کشور‌هایی که خواستار وحدت بین کشور‌های تولیدکننده نفت بود، در مذاکرات اولیه نقش کلیدی ایفا کرد و از دیدگاه‌های خود برای ایجاد ثبات در بازار جهانی نفت حمایت کرد.

زمینه‌های شکل‌گیری اوپک و نقش ایران

در دهه ۱۹۶۰، کشور‌های صادرکننده نفت با چالش‌های جدی رو‌به‌رو بودند؛ قیمت نفت تحت کنترل شرکت‌های بزرگ نفتی چندملیتی قرار داشت و تصمیم‌گیری‌ها عمدتاً به نفع شرکت‌های خارجی بود. ایران به‌عنوان یکی از کشور‌های اصلی تولیدکننده نفت، به‌ویژه پس از ملی شدن صنعت نفت در دهه ۱۹۵۰ و تجربه تحولات سیاسی داخلی، به دنبال حفظ منافع ملی خود و افزایش نفوذ در بازار جهانی نفت بود. دولت ایران در آن زمان با همکاری عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا، زمینه‌های اولیه تشکیل یک سازمان مشترک را فراهم کرد. این پنج کشور در سپتامبر ۱۹۶۰ در بغداد گرد هم آمدند و اساسنامه اوپک را تدوین کردند.

مشارکت ایران در نشست‌های اولیه اوپک

ایران در اولین نشست رسمی اوپک که در بغداد برگزار شد، نقش محوری داشت. هیئت ایرانی با ارائه پیشنهاداتی درباره هماهنگی تولید و تعیین قیمت نفت، توانست دیدگاه‌های کشور‌های مؤسس را به هم نزدیک کند. نمایندگان ایران بر این نکته تأکید داشتند که هماهنگی بین کشور‌های صادرکننده نفت نه تنها می‌تواند به تثبیت بازار کمک کند، بلکه منافع اقتصادی کشور‌های تولیدکننده را نیز افزایش می‌دهد. حضور ایران به‌عنوان یک کشور بزرگ تولیدکننده نفت و تجربه‌های قبلی در ملی کردن نفت، به دیگر اعضا اعتماد و اعتبار می‌بخشید و نقش ایران را در تصمیم‌گیری‌های اولیه برجسته می‌کرد.

تأثیر ایران بر سیاست‌های اولیه اوپک

ایران در سال‌های نخستین فعالیت اوپک تلاش کرد تا سیاست‌های قیمتی و تولیدی سازمان را با واقعیت‌های اقتصادی و سیاسی منطقه هماهنگ کند. تهران به دنبال این بود که اوپک بتواند در برابر فشار شرکت‌های نفتی بزرگ، موضعی قوی اتخاذ کند و از منابع نفتی کشور‌های عضو محافظت نماید. ایران همچنین بر اهمیت همکاری میان اعضا و اجتناب از رقابت مخرب تأکید داشت و بر پایه تجربه‌های داخلی خود، به تدوین سیاست‌هایی کمک کرد که تا حد امکان منافع بلندمدت کشور‌های تولیدکننده را تضمین می‌کرد.

ایران و توسعه اوپک در دهه‌های بعد

با گذشت زمان، نقش ایران در اوپک همچنان پررنگ باقی ماند. ایران علاوه بر اینکه یکی از اعضای اصلی تصمیم‌گیری در نشست‌های اوپک بود، به گسترش نفوذ سازمان در عرصه بین‌المللی نیز کمک کرد. سیاست‌های ایران در زمینه هماهنگی تولید و قیمت‌گذاری نفت، به اوپک امکان داد که به مرور زمان به یک نهاد مؤثر در بازار جهانی تبدیل شود. همچنین ایران با تکیه بر منابع نفتی گسترده خود، به ایجاد ثبات نسبی در عرضه نفت کمک کرد و حضور فعال خود را در مذاکرات جهانی حفظ نمود.

نقش ایران در تأسیس اوپک فراتر از عضویت رسمی بود؛ این کشور به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران، زمینه‌های همکاری بین کشور‌های تولیدکننده نفت را فراهم کرد و دیدگاه‌های خود را برای تثبیت بازار و افزایش قدرت چانه‌زنی اعضا به کار گرفت. مشارکت ایران در تدوین سیاست‌های اولیه، حضور فعال در نشست‌ها و تلاش برای هماهنگی بین اعضا، باعث شد اوپک به‌سرعت به یک سازمان تأثیرگذار در بازار جهانی نفت تبدیل شود. بدون حمایت و نقش فعال ایران، تشکیل اوپک با چالش‌های جدی مواجه می‌شد و توانایی این سازمان در مدیریت بازار نفت به شکل کنونی، امکان‌پذیر نبود.

منبع: اقتصاد 24