عصر ایران ؛ علی نجومی ــ خیابان 125 تهران یا همان ایرانشهر که البته دوست داران هنر با آن به خوبی آشنا هستند چون خانه هنرمندان ایران و پارک هنرمندان تهران در حاشیه این خیابان قرار دارد .  اما در نزدیکی تقاطع این خیابان و خیابان انقلاب اسلامی مسجدی قرار دارد که شهرتش از خانه هنرمندان کمتر نیست: « مسجد جلیلی»  که به جرات می توان گفت نامش با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 عجین است. 

اما بگذارید کمی به عقب تر بروم و قصه ساخت این مسجد را برایتان تعریف کنم:

تا پیش از ساخت مسجد جلیلی، باغی‌بزرگ‌ متعلق‌ به‌ حاجی‌ مهدی‌ جلیلی‌ فرشچی در جنوب خیابان ایرانشهر قرار داشت که‌ هر سال‌ در ماههای‌ محرّم‌ و صفر، مجلس‌روضه‌ خوانی‌ در آن‌ برپا می‌گردید و محمد تقی‌ فلسفی‌، خطیب‌ شهیر تهران‌، نیز در آنجا سخنرانی‌ می‌کرد. پس‌از مدتی‌، چون‌ مسجدی‌ در آن‌ منطقه‌ نبود، به‌ پیشنهاد شرکت‌ کنندگان‌ در برنامه‌های‌ عزاداری‌ باغ‌ جلیلی‌، به‌خصوص آقای ‌فلسفی‌، در فاصله‌سالهای‌1335 تا 1339ش‌، با هزینه‌ شخصی‌، در محلّ باغ‌ مسجدی‌ ساخته‌شد که‌ به‌ نام‌ سازنده‌ آن‌، جلیلی‌ نام‌گرفت‌ و به‌ مسجد فرشچی‌ نیز معروف‌شد.

فعالیت‌ مسجد در 1340 ‌آغاز گردید. مهدی‌جلیلی‌، تولیت‌آن‌را به‌یکی‌ از علمای‌ تهران‌، حاج‌ شیخ‌ زین‌ العابدین‌ سُرخه‌ای‌ سپرد و او پس‌ از چندی‌ دامادش‌، آیت الله محمدرضا مهدوی‌ کنی‌، را به‌امامت‌جماعت‌مسجد برگزید. مسجد در منطقه‌ای‌ قرار داشت‌ که‌ اکثرا اقلیت های دینی در آن ساکن بودند و از این‌رو، در سالهای‌ نخست‌ فعالیت‌، غالباً خلوت‌ بود، ولی‌با امامت آیت الله‌ مهدوی‌ کنی  به‌تدریج‌یکی ‌از مساجد پویا شد. پس‌از آن‌، فعالیتهای‌ سیاسی‌ مسجد به‌موازات‌ کارهای‌ فرهنگی‌ و اجتماعی‌ رونق پیدا کرد. سیاسی‌شدن‌ مسجد جلیلی‌، مرهون‌تفکر و عملکرد سیاسی‌ مهدوی‌ بود. به‌گفته‌ یکی‌ از فعالان‌ قدیمی‌ مسجد، مسجد جلیلی‌نخستین‌ پایگاه در مرکز تهران بود که‌ از آنجا مبارزه‌ با حکومت‌ آغاز شد. 

یکی‌از اقدامات‌مسجد، تدریس‌ احکام‌ فتوایی‌ از روی‌ رساله‌ امام‌ خمینی‌ بود در حالی‌که‌پس‌از واقعه‌ پانزده‌ خرداد 1342 و تبعید امام ‌خمینی‌(ره) اختناق‌شدیدی‌در کشور حاکم‌شده‌بود؛ با این‌همه‌، مسجد، کانونی‌ برای‌ انتقال‌ اندیشه‌ این‌مرجع‌ تقلید گشت‌. مهدوی‌ کنی‌ در برخی‌سخنرانیهای‌خود، به‌صراحت‌، از مبارزات‌سیاسی امام ‌خمینی‌(ره) حمایت‌ می‌کرد. اما این فعالیت های آیت الله مهدوی کنی آن قدر بر ساواک گران آمد تا بالاخره  در تاریخ 4 شهریور ماه سال 1354 حضورش در تهران خلاف آرامش و نظم عمومی تلقی شده و به همین خاطر به مدت 3 سال به بوکان تبعید شد.

البته آیت الله مهدوی کنی بعد از اوج گیری قیام های مردم سه ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به دستور امام خمینی و به همراه جمعی دیگر از نیروهای مذهبی به عضویت در شورای انقلاب درآمد و هنگام بازگشت امام خمینی به کشور به عنوان نماینده شورای انقلاب بر فعالیت های کمیته استقبال از امام کنترل و نظارت می کرد.

از دیگر سخنرانان‌ مسجد، آیت‌اللّه‌ مطهری‌، محمدجواد باهنر، استاد محمدتقی‌شریعتی‌و عبدالکریم‌هاشمی‌نژاد بودند. شیوه‌ ارائه‌و نوع‌ مطالب‌ سخنرانان‌، مسجد جلیلی‌را به‌صورت‌ پایگاهی‌ برای‌ بازاندیشی‌و تحول‌ فکری‌ افراد درآورد. آیت‌اللّه‌ مطهری‌، با طرح‌مباحثی‌چون‌ علل‌ گریز از ایمان‌و نقد مادّیگری‌، عامل‌جذب‌شمار زیادی‌ از مردم‌بود که‌در گزارشی‌ از ساواک‌به‌ششصد تن‌ اشاره‌ شده‌ است‌.

نکات جالب در مورد مسجد جلیلی:

در واقعه ترور ‌حسنعلی‌منصور  نخست‌وزیر در بهمن 1344 ، ساواک باتوجه‌به‌رفت‌ و آمد شهید محمد بخارایی ضارب منصور به‌این‌مسجد، ساواک   به‌ فعالیتهای‌ آن‌ حساس‌تر شد و برای‌مراقبت‌دائمی‌از مسجد، مأمور  ویژه‌ای‌ گماشت‌.

یکی از پرورش یافتگان مشهور این مسجد حجت الاسلام والمسلمین سید علی اندرزگو بود که در سال هایی که ساواک در تعقیبش بود بازهم مخفیانه به این مسجد می آمد او در سال 1357 توسط ساواک به شهادت رسید.

از پیش از انقلاب اسلامی آموزش‌ رایگان‌ مواد درسی‌ دبیرستانی‌ نیز یکی‌ از اقدامات‌ مسجد بود.مواد آموزشی‌، افزون‌ بر مسائل‌ دینی‌ و آموزش‌ قرآن ‌، فیزیک ‌، شیمی ‌، ریاضی ‌، ز بان‌ انگلیسی‌ و معارف‌ اسلامی ‌ بود که‌ در کلاسهای‌ تقویتی‌ و تجدیدی‌ تدریس‌ می‌شد. با افزایش‌ دانش‌آموزان‌، کلاسهای‌ درس‌ به‌ مسجدالجواد در میدان‌ هفتم‌تیر کنونی‌، که‌ امکانات‌ بیشتری‌ داشت‌، منتقل‌ گردید. 
اگرچه ساواک به شدت فعالیت‌های مسجد جلیلی را زیر نظر داشت اما بالاخره در سال ۱۳۴۹  ساواک تصمیم گرفت تا ‌ مانع‌ تشکیل‌ جلسه‌های‌ اعضای‌ مسجد در صبحهای‌ جمعه ‌ شود.  به‌ این‌ ترتیب‌، جلسه‌ها به‌صورت‌ چرخشی‌ در هفته‌ اول‌ هر ماه‌ در منزل‌ یکی‌ از اعضا برگزار می‌گردید. فعالیت‌های انقلابی مسجد جلیلی اما در سال‌ها و ماه‌های منتهی به پیروزی انقلاب پررنگ‌تر شد. در این ایام فعالیت‌های فرهنگی مسجد با برگزاری مراسمی چون جشن کتاب زمینه جذاب جوانان انقلابی به این پایگاه مبارزاتی را فراهم کرد.  آیت‌الله مهدوی کنی به اهمیت کتاب و کتابخوانی برای هرچه آماده کردن جوانان انقلابی آگاه بود. بنابراین او مسجد جلیلی را به یکی از چند مسجد تهران تبدیل کرد که کتابخانه تاسیس کرده و با برقراری روال منظم در امانت دادن کتاب و ترویج کتابخوانی جوانان بسیاری را به فعالیت‌های انقلاب جذب کرد. در همین دوران بود که برای ترغیب بیشتر جوانان اهل مطالعه، هر سال مراسمی با عنوان جشن کتاب در مسجد جلیلی برگزار می‌شد و جوانان علاقه‌مند و فعال جوایزی نیز دریافت می‌کردند.

گفتنی است پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357  به‌سبب‌ مسئولیت‌هایی که‌ آیت الله مهدوی مهدوی‌کنی‌ در امور اجرایی‌ کشور یافت‌، از امامت‌ جماعت‌ مسجد دست‌ کشید.