از همین رو، بسیاری از کشورها طی دو دهه گذشته به اهمیت این موضوع پی برده و سیاست‌هایی برای افزایش بهره‌وری لوازم خانگی به اجرا گذاشته‌اند؛ سیاست‌هایی که هدف آنها کاهش مصرف خانوار بدون ایجاد اخلال در زندگی روزمره بوده‌است. اعمال خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده در بخش خانگی و صنعتی اگرچه بنا به اعلام منابع رسمی به کاهش مصرف کمک کرده، اما روایت‌ها از افزایش ساعات خاموشی در بخش خانگی و تعمیق رکود تولید صنعتی حکایت دارند. البته با توجه به رشد جمعیت، افزایش دمای زمین و پیشرفت تکنولوژی، بسیاری از کشورها از بازه‌های زمانی متفاوت با چالش افزایش مصرف برق مواجه بوده‌اند. در نتیجه، ریشه ناترازی در بخش خانگی صرفا ناشی از افزایش مصرف نیست، بلکه می‌توان آن را در ناکارآمدی سیاست‌های اقتصادی، کاهش درآمد سرانه و محدودیت دسترسی به فناوری‌های بهینه انرژی جست‌وجو کرد. در این گزارش، با تمرکز بر نقش لوازم خانگی قدیمی و ناکارآمد (به عنوان نمونه یخچال) تاکید می‌شود که مسوولیت مدیریت نادرست انرژی نباید به عهده مردم گذاشته شود؛ بلکه اصلاحات ساختاری، ایجاد بازاری رقابتی برای لوازم خانگی و حمایت از دهک‌های کم‌درآمد در نوسازی این تجهیزات، راهکاری ضروری برای افزایش بهره‌وری و در نتیجه کاهش مصرف است.
بخش خانگی در ایران، مشابه میانگین جهانی، حدود یک‌سوم مصرف برق را به خود اختصاص داده‌است. به طور مشخص بخش عمده این مصرف به لوازم ضروری مانند یخچال، کولر و ماشین لباسشویی اختصاص دارد. این لوازم به دلیل نقش حیاتی در زندگی روزمره خانوار، غیرقابل حذف هستند. در شرایط اقلیمی گرم ایران، سیستم‌های خنک‌کننده مانند کولرها بخش قابل‌توجهی از مصرف برق را تشکیل می‌دهند. این تجهیزات به دلیل ارتباط مستقیم با سلامت و کیفیت زندگی، به سادگی امکان خاموش شدن ندارند. به عنوان مثال، در گرمای تابستان، عدم استفاده از کولر می‌تواند به مشکلات بهداشتی و کاهش کیفیت زندگی منجر شود یا خاموش کردن یخچال باعث فاسد شدن مواد غذایی می‌شود. از این رو، تاکید بر صرفه‌جویی خانگی به‌عنوان راه‌حل اصلی، از منظر اقتصادی ناپایدار است، زیرا هزینه‌های غیرمستقیم نظیر کاهش رفاه اجتماعی، افزایش هزینه‌های درمانی و پیامدهای اجتماعی را نادیده می‌گیرد. ریشه اصلی افزایش مصرف برق خانگی در ایران، نه رفتار مصرف‌کنندگان، بلکه محدودیت‌های اقتصادی و ساختاری است.
در سال‌های اخیر، درآمد خانوار ایرانی به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. این افت، توانایی خرید خانوار برای نوسازی لوازم خانگی مدرن را به‌شدت محدود کرده است. علاوه بر این، محدودیت‌های دسترسی به لوازم خانگی مجهز به فناوری‌های پیشرفته، خانوار را به استفاده از دستگاه‌های بادوام قدیمی یا تعمیر آنها و خرید مدل‌های ارزان‌قیمت و پرمصرف سوق داده است. لوازم خانگی قدیمی، که اغلب عمری بین ۱۰ تا ۲۰ سال دارند، به دلیل فرسودگی قطعات و کاهش بهره‌وری انرژی، می‌تواند مصرف برق را تا بیش از ۵۰ درصد افزایش دهند.
مطالعه‌ای دانشگاهی در سال ۲۰۱۵ در میان خانوارهای آلمانی، نشان می‌دهد که در میان لوازم خانگی، یخچال‌ها و فریزرها (به‌استثنای تجهیزات سرمایشی و تهویه)، بیشترین سهم مصرف برق خانگی را به خود اختصاص می‌دهند. یخچال به دلیل فعالیت مداوم ۲۴ ساعته، مصرف انرژی بالایی دارند. به همین دلیل پتانسیل قابل‌توجهی در آنها برای صرفه‌جویی انرژی وجود دارد. این وسیله به‌عنوان یکی از ضروری‌ترین لوازم خانگی، برای همه دهک‌های درآمدی حیاتی بوده و با سلامت و کیفیت زندگی خانوارها ارتباط مستقیم دارد.این مطالعه نشان می‌دهد که یک یخچال تولیدشده در سال ۱۹۹۶ با رتبه کیفی(C)، در مقایسه با یخچال تولیدشده در سال ۲۰۱۱ با رتبهA+++)، ۷۵ درصد برق بیشتری مصرف می‌کند. همچنین، مقایسه فناوری یخچال‌های سال ۲۰۱۱، ساخته‌شده بر اساس استانداردهای سخت‌گیرانه اتحادیه اروپا، نشان‌دهنده صرفه‌جویی ۶۰ درصدی در مصرف برق بین مدل‌های با رتبه(A) و (A+++) است. علاوه بر آن، مطالعه نشان می‌دهد، ارائه یارانه ۲۰۰ یورویی از سوی دولت آلمان برای خرید یخچال با رتبه (A++)، می‌تواند مصرف برق هر خانوار را سالانه ۲۰۰ کیلووات‌ساعت کاهش دهد.
به‌عنوان نمونه، بررسی وب‌سایت‌های نمایندگی لوازم خانگی در ایران نشان می‌دهد که برای یک مدل ارزان‌قیمت در بازه قیمتی ۳۴ تا ۴۰میلیون تومان، دسترسی به اطلاعات مربوط به میزان مصرف برق و رتبه‌بندی کیفی بسیار محدود و دشوار است. اغلب بدون ارائه جزئیات دقیق درباره میزان مصرف یا مقایسه با سایر مدل‌ها، تنها به وجود «برچسب انرژی» روی محصول اشاره کرده‌اند. در مقابل، پلتفرم‌های جهانی مانند «انرژی استار» در ایالات متحده، که توسط سازمان حفاظت محیط زیست (EPA) مدیریت می‌شود، ابزارهایی نظیر ماشین‌حساب‌های آنلاین ارائه می‌دهند که امکان مقایسه مصرف برق مدل‌های مختلف و محاسبه صرفه‌جویی ناشی از نوسازی لوازم خانگی را فراهم می‌کنند. برچسب آبی «انرژی استار» نشان‌دهنده کارآیی بالای محصولات است و به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا انتخابی آگاهانه و اقتصادی داشته باشند. این برنامه که از سال ۱۹۹۲ اجرا شده‌است، تاکنون بیش از ۵ تریلیون کیلووات‌ساعت صرفه‌جویی در مصرف برق، ۵۰۰میلیارد دلار کاهش هزینه‌های انرژی و جلوگیری از انتشار حدود ۴میلیارد تن گازهای گلخانه‌ای را محقق کرده است. به عنوان مثال، یخچال ۵۵۰ لیتری با برچسب انرژی استار، ۴۵ درصد کمتر از یک مدل ۴۵۰ لیتری قدیمی برق مصرف می‌کند، که نتیجه فناوری پیشرفته و کارآیی بالاتر مدل‌های جدید است.
تحمیل خاموشی‌های گسترده به خانوار نه‌تنها به کاهش ناترازی انرژی در بخش صنعت و اقتصاد کمکی نکرده، بلکه اعتماد عمومی را تضعیف و چرخه تولید کشور را مختل کرده است. تجربه‌های جهانی، مانند برنامه یارانه آلمان برای خرید یخچال‌های کم‌مصرف، نشان می‌دهد که سیاست‌های هدفمند می‌توانند صرفه‌جویی قابل‌توجهی در مصرف برق ایجاد کنند. در ایران، فقدان اطلاعات شفاف درباره مصرف انرژی لوازم خانگی، مانند یخچال‌ها، مانع انتخاب آگاهانه مصرف‌کنندگان می‌شود. مقایسه جهانی این موضوع را روشن‌تر می‌کند. در ایالات متحده، برنامه «انرژی استار» نشان داده است که ارتقای لوازم خانگی به مدل‌های بهینه می‌تواند مصرف برق خانوارها را ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش دهد. همچنین در کشورهای در حال توسعه، استانداردهای بهره‌وری انرژی نقش کلیدی ایفا کرده‌اند. برای مثال، در هند، پیش‌بینی می‌شود بهبود کارآیی کولرها تا سال ۲۰۳۰ در زمان پیک، تقاضای برق را تا ۲۵ درصد کاهش دهد. در چین، استانداردهای بهره‌وری انرژی، در راستای کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن، بخش عمده‌ای از مدل‌های قدیمی و ناکارآمد را از بازار حذف کرده‌است. این تجربیات نشان می‌دهد که لوازم قدیمی در اقتصادهای نوظهور مصرف انرژی را به طور محسوس افزایش می‌دهند، اما سیاست‌های تشویقی مانند یارانه‌های هدفمند و تسهیل واردات کالاهای کم مصرف می‌تواند این چرخه را تغییر دهد.
موانع اقتصادی، از جمله تحریم‌ها و محدودیت‌های وارداتی، دسترسی خانوار ایرانی به فناوری‌های بهینه را محدود کرده و استفاده از لوازم خانگی قدیمی و پرمصرف را تشدید کرده‌است. همچنین کاهش قدرت خرید خانوار ایرانی در کنار ساختار کنونی هزینه‌های انرژی، با کاهش انگیزه برای نوسازی لوازم خانگی، به تداوم استفاده از مدل‌های ناکارآمد دامن زده است. بازنگری در سیاست‌های تخصیص منابع مالی می‌تواند امکان حمایت از خرید لوازم کم‌مصرف را فراهم کند. برای رفع چالش‌های ناترازی انرژی، سیاست‌هایی مبتنی بر تحلیل اقتصادی پیشنهاد می‌شود. دولت می‌تواند با تسهیل واردات لوازم خانگی دارای استانداردهای بهره‌وری انرژی، هزینه‌های بلندمدت خانوار را کاهش دهد. همچنین، ارائه یارانه‌های هدفمند به خانوارهای کم‌درآمد، مشابه مدل‌های موفق غنا و هند، با وام‌های بدون بهره و پرداخت قسطی، دسترسی به فناوری‌های کم‌مصرف را تسهیل می‌کند. این اقدامات ناترازی انرژی را کاهش می‌دهد و با بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های انرژی، به تقویت رشد اقتصادی کمک می‌کند.
بر اساس پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در سناریوی تعهدات اعلام‌شده (APS)، سهم برق در مصرف نهایی کشورهای در حال توسعه حداقل تا سال ۲۰۵۰ روندی افزایشی خواهد داشت. در نتیجه توجه به بهبود کارآیی می‌تواند رشد تقاضا را کنترل کند. ناترازی انرژی در ایران بیش از آنکه نتیجه افزایش مصرف خانگی باشد، محصول سیاست‌های اقتصادی ناکارآمد، کاهش درآمد سرانه و محدودیت دسترسی به فناوری‌های نوین است. تمرکز بر اصلاحات ساختاری، مانند یارانه‌های هوشمند و تسهیل واردات، به‌جای محدود کردن زندگی روزمره مردم، بحران انرژی را مدیریت و پایداری اقتصادی و زیست‌محیطی را تقویت می‌کند.
