مکانیسم ماشه، ابزاری در توافق هسته‌ای برجام، به کشورهای عضو اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات هسته‌ای ایران، تحریم‌های لغو شده شورای امنیت را به‌طور خودکار بازگردانند. این مکانیسم با ماهیت دوگانه حقوقی و سیاسی، هم بازدارنده است و هم می‌تواند تنش‌های دیپلماتیک را تشدید کند. اهمیت آن در تأثیرات گسترده اقتصادی، سیاسی و امنیتی بر ایران و جهان نهفته است.
از منظر حقوقی، فعال‌سازی ماشه بر اساس مفاد برجام و قطعنامه‌های شورای امنیت انجام می‌شود و تحریم‌ها را بدون نیاز به رأی‌گیری جدید بازمی‌گرداند. اما از نظر سیاسی، اختلافات درباره شرایط نقض، نقش شورای امنیت و واکنش‌های ایران، این مکانیسم را به یک میدان پیچیده دیپلماتیک تبدیل کرده است. اجرای آن می‌تواند به افزایش قدرت چانه‌زنی کشورهای غربی منجر شود، اما با واکنش‌های احتمالی ایران، پیچیدگی‌های بیشتری ایجاد می‌کند.
در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تحریم‌های مالی، بانکی، نفتی و فناوری‌های حساس علیه ایران بازمی‌گردند. این امر می‌تواند اقتصاد ایران را تحت فشار شدید قرار دهد، تجارت خارجی را محدود کند و درآمدهای نفتی را کاهش دهد. در سطح سیاسی، این سناریو موقعیت ایران در مذاکرات هسته‌ای را تضعیف کرده و تنش‌های منطقه‌ای را افزایش می‌دهد. ایران ممکن است با کاهش تعهدات هسته‌ای یا توقف همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پاسخ دهد، که می‌تواند مذاکرات را پیچیده‌تر کند.
در این سناریو، ایران با کاهش تدریجی تعهدات هسته‌ای، مانند افزایش غنی‌سازی اورانیوم یا محدود کردن شفافیت با آژانس، به دیپلماسی فعال روی می‌آورد. تهران می‌تواند با مذاکره با اروپا، آمریکا، چین و روسیه، اثرات تحریم‌ها را مدیریت کند. این رویکرد با جلب حمایت کشورهای ثالث و برجسته کردن تبعات انسانی تحریم‌ها، فشارهای یک‌جانبه را تضعیف می‌کند. در داخل، مدیریت افکار عمومی برای حفظ ثبات اجتماعی حیاتی خواهد بود.
ایران ممکن است به فعال‌سازی ماشه با ترکیبی از اقدامات هسته‌ای، دیپلماتیک و نظامی پاسخ دهد. توسعه غنی‌سازی اورانیوم و تقویت زیرساخت‌های هسته‌ای، همراه با نمایش قدرت در تنگه هرمز یا همکاری با گروه‌های منطقه‌ای، می‌تواند اهرم فشار تهران باشد. این رویکرد خطر تنش‌های نظامی را افزایش می‌دهد، اما همزمان قدرت چانه‌زنی ایران را در مذاکرات تقویت می‌کند. در داخل، این استراتژی می‌تواند حس خوداتکایی ملی را تقویت کند، اما هزینه‌های نظامی و محدودیت سرمایه‌گذاری خارجی را افزایش می‌دهد.
مکانیسم ماشه، اگرچه ابزاری برای فشار بر ایران است، اما واکنش‌های هوشمندانه تهران می‌تواند اثرات آن را محدود کند. دیپلماسی فعال، مدیریت اقتصادی و استفاده از اهرم‌های منطقه‌ای می‌تواند فرصت‌هایی برای حفظ منافع ملی ایجاد کند. با این حال، نادیده گرفتن پیچیدگی‌های این مکانیسم ممکن است به تشدید بحران و پیامدهای منفی بلندمدت منجر شود. مدیریت افکار عمومی و اطلاع‌رسانی هدفمند برای جلوگیری از ناآرامی‌های داخلی از اهمیت بالایی برخوردار است.
