برترین‌ها _ آیدا فلاحیان: در سینمای ایران بازیگران زیادی هستند که در برهه‌هایی خوش می‌درخشند و گاهی هم در میان حواشی محو می‌شوند. با این حال در این میان بازیگرانی نیز هستند که در جریانی مستقل گام برمی‌دارند. فرشته صدرعرفایی از آن دسته بازیگرانی است که نه به موج‌ها وابسته است و نه به سایه‌روشن‌های مقطعی. در ادامه با بررسی پروژه‌های اخیر این بازیگر، به عملکرد او می‌پردازیم.

آغاز مسیر درخشش

فیلم تحسین‌شده‌ی کافه ترانزیت ساخته کامبوزیا پرتوی، شروع درخشش فرشته صدر عرفایی بود. او در نقش زنی ارمنی به نام ریحانه ظاهر شد که پس از مرگ شوهرش تصمیم می‌گیرد کافه‌ای در مسیر ترانزیت کامیون‌ها را به تنهایی اداره کند. این نقش با تمام بار فرهنگی، اجتماعی و عاطفی‌اش، نیازمند بازیگری بود که بتواند هم استقامت و جسارت زن را نشان دهد و هم لایه‌های پنهان آسیب‌پذیری او را به تصویر بکشد. صدرعرفایی با نگاهی پر از حرف‌های ناگفته و لحن صمیمی اما محکم، شخصیتی ماندگار ساخت که از مرزهای داستان فراتر رفت و به یکی از نقش‌های شاخص کارنامه‌اش تبدیل شد.

در سووشون، بهترین تا اینجای کار 

سریال سووشون ساخته نرگس آبیار، اقتباسی از رمان مشهور سیمین دانشور است که در آن بازیگران متعددی کنار هم قرار گرفته‌اند. در چنین ترکیبی معمولاً رقابت نانوشته‌ای میان بازیگران شکل می‌گیرد. رقابتی برای ماندن در ذهن مخاطب. در این میدان، فرشته صدرعرفایی بار دیگر نشان داد که چطور می‌تواند با کمترین اغراق و بیشترین ظرافت، بر شخصیت مسلط باشد.

نکته جالب اینجاست که سووشون پر از چهره‌های شناخته‌شده است، اما نگاه تماشاگر به  روی صدرعرفایی قفل می‌شود. او بدون اینکه نقش را به کاریکاتور تبدیل کند، با تکیه بر تجربه و درک دقیق از داستان، یک پله بالاتر از دیگران می‌ایستد. اون نقش زنی را دارد که شاید امروزی و قدرتمند  نیست اما در خانه‌ی خود قوی و مقتدر است. این اقتدار طوری در کاراکتر او ترسیم شده که ناخواسته توجه مخاطب را جلب می‌کند. حتی اگر او در داستان نقش کلیدی نداشته باشد و تنها یک گیس سفید باتجربه باشد، باز هم مخاطب دوست دارد او را ببیند و بشنود. امتیازی که شاید نقش‌های اصلی سریال از آن محرومند.

همکاری‌های پیشین با نرگس آبیار و لیاقت سیمرغ

سریال سووشون نخستین همکاری صدرعرفایی و آبیار نیست. پیش‌تر در یکی از فیلم‌های مهم آبیار یعنی شبی که ماه کامل شد ــ که نقش او به‌طور خاص متفاوت و چالش‌برانگیز بود ــ صدرعرفایی توانست توجه منتقدان را جلب کند و جایزه سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر را به خانه ببرد. آن نقش، نشان داد که او بازیگری است که می‌تواند از محدوده‌ی مرسوم و امن فاصله بگیرد و به سراغ شخصیت‌هایی برود که بار روانی و احساسی بالایی دارند.

جالب آنکه این سیمرغ حاصل موج‌های رسانه‌ای  و نتیجه‌ی همدلی مقطعی با یک اثر خاص نبود. بلکه نتیجه‌ی خلاقیت، تسلط و جسارت بازیگری بود که می‌داند چطور در جهان یک کارگردان حل شود و هم‌زمان امضای شخصی خودش را حفظ کند. او با یک گریم و گویش خاص در نقش مادر عبدالمالک ریگی ظاهر شد و توانست یکی از خاص‌ترین نقش‌آفرینی‌های خود در کارنامه‌ی هنری‌اش را رقم بزند.

نقطه قوتی در میان تمام ضعف‌ها

فیلم زن و بچه ساخته سعید روستایی، یکی از آثار پرحاشیه و مورد انتظار سینمای ایران است که نظرات متفاوتی را میان منتقدان و مخاطبان برانگیخته است. برخی آن را اثری پرتنش و جسور دانستند و برخی دیگر آن را کمتر از حد انتظار ارزیابی کردند. اما در این میان، تقریباً تمام نگاه‌ها در یک نکته هم‌نظر بودند: فرشته صدرعرفایی یکی از معدود نقاط قوت فیلم بود.

او در زن و بچه نقشی را ایفا کرد که می‌توانست به‌سادگی به کلیشه تبدیل شود، اما  آن را به شخصیتی زنده و باورپذیر بدل کرد. در  سناریوی آخرین ساخته‌ی سعید روستایی، باورپذیر کردن کاراکترها کمی دشوار به نظر می‌رسید اما با این حال فرشته صدر عرفایی از این آزمون سربلند بیرون آمد.

بازیگری مستقل از سلیقه‌ی کارگردان

یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی فرشته صدرعرفایی، استقلال سبک بازیگری‌اش است. بسیاری از بازیگران، به‌شکل طبیعی، تحت‌تأثیر نگاه و سلیقه کارگردان قرار می‌گیرند و تا حدی با آن همسو می‌شوند. اما صدرعرفایی با وجود همکاری کامل با کارگردان، همیشه هویت و امضای خودش را حفظ می‌کند. این نکته در نقش آفرینی‌های زیادی مشهود است.

این به معنای نادیده گرفتن خواسته‌های کارگردان نیست. بلکه به معنای توانایی در ترکیب کردن خواسته‌های کارگردان با جهان‌بینی و تجربه شخصی خود است. او هر نقشی را نه صرفاً به‌عنوان یک مأموریت شغلی، بلکه به‌عنوان بخشی از تاریخچه‌ی هنری خود می‌بیند و به همین دلیل کمتر پیش می‌آید که بازی‌اش در یک اثر، رنگ و بوی تقلید یا تکرار به خود بگیرد.

همیشه یک سروگردن بالاتر

وقتی می‌گوییم "یک سروگردن بالاتر"، منظور تنها توانایی فنی یا مهارت‌های تکنیکی نیست؛ بلکه ترکیبی است از تجربه، انتخاب‌های هوشمندانه و فهم عمیق از بستر داستانی. صدرعرفایی حتی در سکوت‌هایش، حتی در نگاه‌ها و مکث‌های کوتاه، معنایی می‌سازد که نقش را از سطح کلمات دیالوگ‌ها فراتر می‌برد.

این ویژگی باعث شده که او در هر اثری ــ حتی اگر کلیت آن اثر به مذاق مخاطب خوش نیاید ــ همچنان به‌عنوان نقطه‌ی درخشان  به یاد آورده شود. در واقع، کیفیت بازی او مستقل از کیفیت کلی اثر، همیشه بالاست؛ و این خصیصه‌ای است که در سینمای امروز، کمتر می‌توان سراغش را گرفت.

فرشته صدر عرفایی در میانه‌ی جریان پرشتاب سینما، با آرامش و دقت مسیر خود را می‌رود و در هر گام، کیفیتی ارائه می‌دهد که به‌ندرت در آثار دیگران دیده می‌شود.