همشهری آنلاین – گروه سیاسی: در این میان اگرچه ایران از توافق صلح استقبال کرد و آن را گامی مثبت برای ثبات در قفقاز جنوبی دانست، اما ملاحظات چندوجهی مطرح در این مورد، زمینه‌ساز طرح سؤال‌های مختلفی در این‌باره شده است؛ اینکه نگرانی ژئوپلیتیک ایران چه می‌شود؟
درحالی‌که حضور پررنگ نیروهای فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی با نگرانی‌های فزاینده‌ای برای بازیگران این منطقه همراه است، سیر تحولات از جنبه‌های مختلف حائز اهمیت راهبردی است که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مناقشه باکو و ایروان بر سر چیست؟
ماهیت: یک اختلاف سرزمینی میان ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی و چند ناحیه دیگر
مقطع مهم تنش: مطالبه ارامنه قره‌باغ برای الحاق این منطقه به ارمنستان که منجر به جنگ نخست قره‌باغ شد.
جنگ اول: از فوریه ۱۹۸۸ تا مارس ۱۹۹۴
نتیجه: پیروزی ارمنستان و اشغال قره‌باغ و ۷ منطقه اطراف آن از سوی ارمنستان
جنگ دوم: از ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ تا ۹ نوامبر همان سال (۴۴ روز)
نتیجه:
- آزادسازی مناطق تحت کنترل ارمنستان در قره‌باغ و مناطق اطراف آن از سوی جمهوری‌آذربایجان
- توافق آتش‌بس شامل استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه در منطقه
- بازگشت پناهندگان به خانه‌های خود
از مناقشه قره‌باغ تا «زنگزور»
- ریشه موضوع: در بند ۹ توافق آتش‌بس باکو و ایروان، با میانجیگری مسکو به موضوع «رفع انسداد مسیرهای اقتصادی و حمل‌ونقل» اشاره شده است.
- ماهیت توافق: در این بند به‌صورت غیرمستقیم بحث ایجاد «کریدور زنگزور» مطرح شده است.
ریشه نام زنگزور
درباره ریشه نام «زنگزور» مباحث مختلفی مطرح شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
- ریشه: زنگزور منطقه‌ای تاریخی در قفقازجنوبی است که محدوده امروزی آن در استان «سیونیک» ارمنستان قرار گرفته است.
- نکته تاریخی: گفته می‌شود زنگزور براساس عهدنامه «گلستان» در دوره قاجار به روسیه تزاری واگذار شده‌است.
- ریشه زبانی: نام زنگزور احتمالا از زبان‌های ایرانی یا ترکی الهام گرفته شده است.
- در مجموع نام «زنگزور» ترکیبی از میراث زبانی و فرهنگی منطقه است که تحت‌تأثیر تمدن‌های منطقه شکل گرفته و به‌دلیل موقعیت راهبردی آن، در مناقشات اخیر دوباره برجسته شده‌است.
اهمیت زنگزور برای باکو و ایروان
جمهوری‌آذربایجان
- اتصال به نخجوان
- برقراری ارتباط مستقیم زمینی میان جمهوری‌آذربایجان و متحد راهبردی‌اش در منطقه؛ یعنی ترکیه
- مزیت اقتصادی، به‌عنوان بخشی از کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی (مانند مسیر شرق - غرب)
- افزایش درآمدهای ترانزیتی و تجاری باکو
- تقویت جایگاه جمهوری‌آذربایجان به‌عنوان یک هاب ترانزیتی در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی
ارمنستان
- رفع انسداد اقتصادی ارمنستان از طریق مسیر زنگزور
- دسترسی به بازارهای منطقه‌ای دارد و تسهیل تجارت منطقه‌ای ایروان
- اعمال کنترل حاکمیتی از مسیر عبوری زنگزور
- جلوگیری از شکل‌گیری کریدوری بدون نظارت در منطقه حاکمیتی ارمنستان
- اهمیت این کریدور در روابط ارمنستان با ایران و روسیه
- حفظ توازن در مناسبات منطقه‌ای ارمنستان در چارچوب کریدور زنگزور
سود باکو و ایروان از صلح
ارمنستان
- باز شدن مسیرهای تجاری ارمنستان از طریق کریدور زنگزور
- دسترسی ارمنستان به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی
- ایجاد شراکت راهبردی با آمریکا با اعطای حقوق انحصاری توسعه کریدور زنگزور به آمریکا برای ۹۹ سال
- افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ارمنستان
- احتمال تقویت جایگاه ایروان در معادلات قفقاز جنوبی
جمهوری‌آذربایجان
- دسترسی مستقیم به منطقه خودمختار نخجوان
- تسهیل تقویت روابط اقتصادی و ترانزیتی با ترکیه
- تقویت جایگاه باکو به‌عنوان یک هاب ترانزیتی بین آسیای مرکزی و اروپا
- افزایش همکاری‌های دفاعی و اقتصادی با آمریکا
- تثبیت دستاوردهای نظامی جمهوری‌آذربایجان در جنگ قره‌باغ
پیام‌های یک تغییر نام
تغییر نام «کریدور زنگزور» به «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» در جریان توافق صلح ارمنستان و آذربایجان در روز جمعه پیام‌های مختلفی دارد، از جمله:
- نمودی از جاه‌طلبی‌های شخصی ترامپ
- خیز و اصرار رئیس‌جمهور آمریکا برای دریافت جایزه نوبل صلح
- تلاش ترامپ برای مطرح کردن خود به عنوان یک میانجی صلح در سطح جهان
- مطرح کردن آمریکا به‌عنوان یک قدرت میانجی‌گر در مناقشات بین‌المللی
- تلاش برای کسب نفوذ بلندمدت آمریکا در قفقاز جنوبی
- بسترسازی منطقه‌ای برای مهار محور ایران، روسیه و چین
- جذب منافع اقتصادی برای شرکت‌های آمریکایی
آمریکا چه سودی می‌برد؟
- تقویت نفوذ ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی
- تحت‌تأثیر قرار دادن نفوذ سنتی روسیه در قفقاز جنوبی
- کسب حقوق انحصاری توسعه و مدیریت کریدور زنگزور برای ۹۹سال (با قابلیت تمدید)
- کنترل یک مسیر کریدوری راهبردی در منطقه
- ایجاد فرصت‌های گسترده برای شرکت‌های آمریکایی در حوزه‌های مختلف از تجارت و فناوری گرفته تا حمل‌ونقل
- تقویت امنیت انرژی متحدان آمریکا در اروپا
- افزایش همکاری‌های نظامی آمریکا در سطح منطقه به‌ویژه با جمهوری آذربایجان
- مطرح شدن نام ترامپ به‌عنوان میانجی صلح و پیشنهاد وی برای دریافت جایزه نوبل صلح
- کنترل مسیرهای دور زدن تحریم‌های روسیه
