علی عبدالمحمدی: با این که شاخص کل بورس، بعد از گذشت یک سال، 25 درصد بالاتر از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم ایستاده است؛ اما جاماندن بازدهی این بازار از تورم عمومی جامعه، بازارهای موازی و خروج 62 همت پول حقیقی در یک سال نخست دولت پزشکیان، گویای اوضاع و احوال نابسامان بازار سهام در سال نخست فعالیت دولت چهاردهم است.
بیست و یکم خرداد سال قبل، مسعود پزشکیان در نخستین روزهای پس از تایید صلاحیت برای انتخابات ریاست جمهوری، چند قلمی برای بورس نوشت که در ادامه آنها را می‌خوانیم. «بورس اوراق بهادار تهران بدترین دوران خود را در 4 سال اخیر تجربه کرده است. مشکل بورس همان مشکل اقتصاد کشور یعنی دخالت ناروای دولت در کسب‌وکارها و تحریم‌های بین‌المللی است.» توییت بعدی به بحران سه ساله بورس اشاره داشت؛ «قرار بود سه روزه مشکل بورس حل شود اما بحران 3 سال کامل ادامه یافت.» توییت بعدی به ماجرای ریزش فجیع قیمت‌ها در اردیبهشت 1402 مربوط بود؛ «برای حمایت از بورس، نرخ خوراک صنایع را چند برابر کردند و مصوبه را دو ماه در کشوی معاون اول نگه داشتند تا نورچشمی‌ها فرصت کافی برای خالی کردن پرتفویشان داشته باشند. این طور شد که سقوط بزرگ اردیبهشت 1402 شکل گرفت.»
نهم مردادماه سال گذشته، مراسم تحلیف مسعود پزشکیان برگزار شد و دولت چهاردهم به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. با توجه به توییت‌ها و نطق‌هایی که پزشکیان در جریان مناظرات و تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری در خصوص بورس داشت؛ بسیاری از اهالی بورس، بهبود اوضاع بازار سهام را در دوران ریاست جمهوری وی محتمل می‌دانستند. اما انواع و اقسام ریسک‌های سیستماتیک و از سوی دیگر برخی تصمیم‌های غلط سیاستگذار مانع از تحقق این موضوع شد و بورس در یک سال اخیر، یکی از بدترین دوران خود را تجربه کرد.
دقیقا یک روز بعد از تحلیف مسعود پزشکیان، اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران ترور شد و سایه نااطمینانی بر سر بازار سهام سایه افکند. همان‌طور که عنوان شد؛ نهم مردادماه مراسم تحلیف مسعود پزشکیان انجام شد و دولت چهاردهم به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس که برای مشارکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان به تهران آمده بود، در دهم مرداد در پایتخت ترور شد.
با ترور وی، مشخص بود که مجددا سطح تنش‌ها در منطقه افزایش پیدا خواهد کرد و این موضوع به زیان بازار سهام خواهد بود. با اینکه فشار فروش ناشی از این اتفاق در صحنه معاملات سهام قابل پیش‌بینی بود، سازمان بورس در دو روز معاملاتی پس از این حادثه، دامنه نوسان بازار را با تغییر همراه نکرد و شاخص کل در دو روز معاملاتی، 113هزار واحد از ارتفاع خود را از دست داد.
بالاخره و در چهاردهم مرداد ماه سازمان بورس، پس از دو روز ریزش ممتد قیمت‌ها، دامنه نوسان بازار سهام را به مثبت و منفی 1 درصد کاهش داد. دو هفته بعد و در 27 شهریور و با توجه به آرامش نسبی حاکم‌شده، سازمان بورس دامنه نوسان تالار شیشه‌ای را به 2 درصد افزایش داد و 17 شهریور نیز دامنه نوسان بازار به مثبت و منفی 3 درصد رسید.
مجید عشقی که از مهر ۱۴۰۰ بر صندلی ریاست سازمان بورس تکیه زده بود، پس از ۳۵ ماه سکانداری سازمان بورس، در 17 شهریور استعفای کتبی خود را تقدیم رئیس شورای عالی بورس کرد. مجید عشقی در 21 مهر 1400 با رای اکثریت اعضای شورای عالی بورس، به عنوان رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار انتخاب شده بود. وی در بیستم فروردین 1403 نیز یک‌بار دیگر با کسب رای اعتماد و حمایت مجدد اعضای شورای عالی بورس برای 30 ماه دیگر در سمت خود ابقا شده بود و نهایتا پس از 35 ماه، مجید عشقی تحت‌‌‌تاثیر هجمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و فشارهای جامعه سهامداری، ناگزیر به استعفا شد. در دوران ریاست مجید عشقی بر بورس، طیف متنوعی از ریسک‌‌‌ها به بازار سهام تحمیل شد که نارضایتی سهامداران را در پی داشت.
از شهریورماه 1403، سطح تنش‌ها در لبنان بالا گرفت و در اواخر شهریور، ماجرای انفجار پیجرها و سیستم‌های ارتباطی در لبنان مخابره شد. در ششم مهرماه رسانه‌ها خبر ترور و شهادت سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان را مخابره کردند. از آغازین دقایق مخابره این خبر، کاملا قابل پیش‌بینی بود که مجددا سطح تنش‌ها در منطقه افزایش چشم‌گیری پیدا خواهد کرد و بازار سهام نیز از این موضوع تاثیر منفی خواهد پذیرفت. سازمان بورس در نخستین اقدام، دامنه نوسان را پس از این رویداد، به مثبت و منفی یک درصد کاهش داد تا از افت پرشتاب بازار جلوگیری کند. در دهم مهر نیز ایران در جریان عملیات وعده صادق 2، اهدافی را در خاک رژیم صهیونیستی با موشک هدف قرار داد. پس از فروکش هیجانات منفی ناشی از این اتفاق، سازمان بورس در بیست و یکم مهرماه دامنه نوسان سهام، حق‌تقدم و صندوق‌ها را به مثبت و منفی 3 درصد افزایش داد و بازار تا پایان سال با همان دامنه نوسان معاملات خود را پیگیری کرد.
شاخص کل بورس تهران در معاملات روز دوم آبان ماه، کف یک‌میلیون و 970هزار واحدی را تجربه کرد و پس از آن نماگرهای سهامی در مسیر صعودی قرار گرفتند و یک روند صعودی 75 روزه تا میانه‌های دی ماه در بازار سهام تجربه شد. شاخص کل در این روند صعودی و در نوزدهم آذرماه توانست از قله تاریخی 2میلیون و 535 هزار واحدی تجربه‌شده در اردیبهشت ماه 1402 عبور کند و به ارتفاعات بالاتر برسد. شاخص کل توانست تا سطح 2میلیون و 944 هزار واحدی (19 دی ماه) افزایش ارتفاع داشته باشد تا این محدوده به عنوان قله جدید بازار سهام شناخته شود.
از کف دوم آبان تا سقف نوزدهم دی ماه، شاخص کل رشد 49 درصدی را تجربه کرد و در این مدت، شاخص هم‌وزن نیز 40 درصد بر ارتفاع خود افزود. همان‌طور که مشخص است؛ میان بازدهی شاخص کل و هم‌وزن شکاف وجود دارد و این شکاف به خاطر عملکرد بهتر نمادهای بزرگ و شاخص‌ساز در روند صعودی مذکور است. دلیل رشد بازار در بازه زمانی مذکور، افزایش نرخ دلار موثر بر سود شرکت‌ها بود که ابتدا با افزایش نرخ دلار نیمایی اتفاق افتاد و پس از آن نیز با حذف دلار نیمایی، در قالب افزایش نرخ دلار توافقی در بازار نمایان شد. افزون بر این موضوع، ریسک‌های سیستماتیک 7ماهه نخست سال مانع از قرار گرفتن نماگرهای سهامی در مسیر صعودی شده بود و بازار با این روند، به نوعی بخشی از جاماندگی و افت‌های خود را جبران کرد.
بازار سهام پس از طی کردن دوره رونق در حد فاصل ابتدای آبان تا اواسط دی، پس از آن مجددا در مسیر نزولی قرار گرفت و در دو ماه پایانی سال گذشته توفیق خاصی پیدا نکرد. عوامل مختلفی در شکل دادن به این وضعیت در تالار شیشه‌ای دخیل بود که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد.
نخستین عامل توقف رشد بازار، عدم تداوم رشد دلار توافقی بود؛ بعد از اینکه دلار توافقی با رشد همراه شد و بازار سهام نیز به این موضوع واکنش نشان داد؛ دلار در بازار آزاد نیز به دلایل سیاسی و در نتیجه ریسک‌های آتی در فضای سیاسی و اقتصادی کشور، با افزایش ارتفاع همراه شد. برخی رشد قیمت دلار در بازار آزاد را به افزایش نرخ توافقی ربط دادند و از این موضوع برای فشار به دولت و مجموعه وزارت اقتصاد برای جلوگیری از رشد دلار توافقی کردند. بنابراین نخستین عاملی که سبب شد تا بازار سهام نتواند به حرکت خود در مسیر صعودی ادامه دهد؛ توقف رشد دلار موثر بر سود شرکت‌ها بود.
دومین قضیه به دور شدن از فضای مذاکرات هسته‌ای و احیای روابط در سطح بین‌الملل باز می‌گردد. بعد از صحبت‌های رهبر انقلاب در نوزدهم بهمن در خصوص مذاکره ایران با دولت ترامپ، چشم‌انداز و احتمال توافق با غرب به کمترین حد خود رسید و این موضوع با واکنش منفی اهالی بورس تهران در تابلوی معاملاتی همراه شد. افزون بر این، در دوازدهم اسفند سال گذشته نیز استیضاح عبدالناصر همتی در صحن علنی مجلس انجام شد و بورس تهران یکی از مهم‌ترین حامیان خود را در بدنه دولت از دست داد. این موضوع نیز موجی از بدبینی‌ها را در بازار سهام ایجاد کرد و موجب شد تا نماگرهای سهامی از این موضوع تاثیر منفی بپذیرند.
در ابتدای سال جاری و با مخابره اخباری در خصوص آغاز مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا، بورس در مسیر صعودی قرار گرفت. به گونه‌ای که شاخص کل بورس تهران، در 30 فروردین امسال توانست برای نخستین بار در طول تاریخ، مرز روانی 3میلیون واحدی را فتح کند و تا سطح 3میلیون و 252 هزار واحدی (28 اردیبهشت) نیز پیشروی داشته باشد. در بیست‌و‌هشتم اردیبهشت، رشد شاخص کل از ابتدای سال به 20 درصد رسید. اما در ادامه با فرسایشی‌شدن روند مذاکرات و پس از آن با آغاز جنگ تحمیلی 12 روزه، بورس همه مسیری که از ابتدای سال پیموده بود را به عقب بازگشت. هم‌چنین تا سوم اردیبهشت، 17 همت پول حقیقی به بازار تزریق شده بود که کل این پول از بورس خارج شد و تا پایان معاملات روز هشتم مرداد (یک سالگی دولت پزشکیان)، حدود 43 همت پول حقیقی از ابتدای سال از بازار خارج شد.
از بیست‌و‌سوم خرداد، با حمله وحشیانه رژیم صهیونیستی به خاک کشورمان، جنگ تحمیلی 12 روزه آغاز شد و به همین دلیل، سیاستگذار بازار برای صیانت از سرمایه سهامداران، معاملات بازار سهام را به مدت دو هفته به حالت تعطیل در آورد. پس از جنگ، بازار در مسیر نزولی قرار گرفت و تا کانال 2میلیون و 600 هزار واحدی عقب‌نشینی کرد و عمده تمرکز سرمایه‌گذاران حقیقی نیز به خارج‌کردن سرمایه از بازار منعطف شد. به گونه‌ای که قریب به 50 همت پول حقیقی در روزهای پس از جنگ تحمیلی 12 روزه از بازار سهام خارج شد.
