همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: ارزیابی زیست محیطی جزو جدایی‌ناپذیر پروژه‌های بزرگ است. در سال‌های گذشته پروژه‌های زیادی در سکوت خبری بدون مجوز سازمان حفاظت محیط زیست کلنگشان بر زمین خورده، تا نیمه‌های راه رفته و سال‌ها بدون مجوز متروکه مانده و حتی افتتاح شده‌اند. این موضوع که به «۴۱۱ پروژه فاقد ارزیابی» معرف است بارها در دولت‌های پیشین مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت به نتیجه خاصی نرسیده است.
پروژه‌های فاقد مجوز بعضا عمری طولانی دارند و به «استخوان لای زخم» تبدیل شده‌اند و به گفته کارشناسان محیط زیست تمام شدنشان، حداقل تکلیف مناطق حفاظت شده را تعیین خواهد کرد. به طور مثال پروژه سد و تونل کوهرنگ از سال ۱۳۷۷، مناطق حفاظت شده پایین دست خود را تحت تاثیر منفی خود قرار داده و همچنان در سال ۱۴۰۴ به نتیجه نرسیده است.
قاعده «راه بینداز، جا بینداز» همچنان در ایجاد و اجرای پروژه‌های بزرگ در کشور برقرار است، زیرا پیمانکاران و طراحان پروژه‌های بزرگ عمرانی می‌دانند که می‌شود کار را زخمی کرد و بعدا سراغ مجوزهای ارزیابی رفت، حالا چه در این دولت، چه با کمی صبوری در دولت‌های بعد.
صدیقه ترابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با همشهری در حاشیه نشست روز خبرنگار از تغییر این رویه در آینده‌ای نزدیک خبر داد و گفت: اولین کاری که در بدو ورود به سازمان انجام دادم تعیین وضعیت و مکان ۴۱۱ پروژه فاقد ارزیابی بود. چند سال پیش، یکی از نمایندگان مجلس، تمامی طرح‌های مربوط به وزارتخانه‌ها مانند وزارت صمت، نفت و نیرو را که فاقد مجوز زیست محیطی بودند از لایحه بودجه دولت بیرون کشیده، فهرست و رسانه‌ای کرده بود. و مدعی شده بود که سازمان حفاظت محیط زیست هیچ اقدامی در قبال آنها انجام نداده است. بررسی‌های اولیه نشان داد که بسیاری از این طرح‌ها اساساً نیاز به ارزیابی زیست‌محیطی نداشتند (جزو ۵۱ تیپ پروژه نبودند) یا اثرات زیست محیطی چندانی در موردشان مطرح نبوده است. در بررسی‌های اولیه مشخص شد که اساسا رویکرد سازمان نسبت به طرح‌هایی که پیشرفت فیزیکی دارند، «عدم ورود به مرحله بررسی» بوده است. این رویکرد ناشی از تفسیر سازمان از بند الف قانون برنامه‌های توسعه (از دوم تا هفتم) بود، زیرا بر اساس این بند سازمان فقط موظف به ارزیابی طرح‌ها قبل از اجراست؛ در نتیجه از دهه ۹۰ به بعد سازمان هر طرحی که حتی پنج درصد پیشرفت فیزیکی داشت، کنار می‌گذاشت و ارزیابی نمی‌کرد.
بیشتر بخوانید:
چه طرح ها و پروژه هایی مشمول ارزیابی زیست محیطی هستند؟
نیمی از پروژه‌های اقتصادی کشور فاقد ارزیابی زیست‌محیطی هستند
عاقبت ابر پروژه های فاقد مجوز زیست محیطی!
اجرای پروژه های بزرگ منوط به تایید سازمان محیط زیست شد
او با اشاره به اینکه برای حل این مشکل مصوبه‌ای خاص از هیات دولت اخذ شد توضیح داد: بر اساس این مصوبه، سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند ظرف مدت سه ماه نسبت به تعیین‌تکلیف طرح‌هایی که پیشرفت فیزیکی داشته‌اند هم اقدام کند. این مصوبه در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۴۰۳ تصویب و در ۵ اسفند ابلاغ شد. البته پیش از این در سال ۹۲، سازمان فقط با همکاری سازمان برنامه و دستگاه اجرایی متولی، در قالب کارگروه سه‌نفره می‌توانست ارزیابی انجام دهد. در دولت سیزدهم هم می‌گفتند که در مورد طرح‌ها باید در هیات دولت تصمیم‌گیری شود که به دلیل کندی کار فقط به بررسی ۵-۴ طرح منجر شد. معمولا طرح‌ها بزرگ به جلسه آورده می‌شدند و با یک صلوات مصوبه می‌گرفتند و مابقی به امان خدا رها می‌شدند.
صدیقه ترابی گفت: در جرح و تعدیل اولیه در دولت چهاردهم، فهرست ۴۱۱ طرح در ابتدا به ۷۷ طرح کاهش یافت. فهرست بدست آمده به تفکیک برای وزارتخانه‌های مربوطه ارسال شد. از آنها خواسته شد طرح‌هایی که پیشرفت فیزیکی داشته‌اند را نهایی کنند و اگر باز هم به این فهرست پروژه‌ایی اضافه شده است، اطلاع دهند؛ همچنین یک نماینده برای حضور در جلسات بررسی وضعیت به سازمان حفاظت محیط زیست معرفی کنند. از اواخر فروردین کار بررسی طرح‌ها شروع شد و در نهایت به عدد ۲۳۴ طرح رسیدیم.
معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد نتیجه کار بررسی ۴۱۱ پروژه فاقد ارزیابی زیست محیطی گفت: محدودیت زمانی کمتر از ۳ ماه را با جلسات ۶ صبح تا ۱۱ شب جبران کردیم. در نهایت گزارش کاملی برای دولت ارسال شد. از ۲۳۴ طرح، ۱۵۵ طرح «مجوز استمرار فعالیت» می‌گیرند که حداقل ادارات کل ما بتوانند بر آنها نظارت دقیق داشته باشند. البته دو طرح که خسارت‌زا بودند- مثل طرح به بهره‌برداری رسیده در استان کرمان که وضعیت منابع آبی آن مشخص نبود- رد شدند. مابقی طرح‌ها یا از قبل دارای مجوز بودند یا سطح اثرگذاری زیست‌محیطی نداشتند و یا رسیدگی آنها به ادارات استانی تفویض شد.
صدیقه ترابی گفت: هدف نهایی اخذ مصوبه‌ای دائمی برای ساماندهی وضعیت همه طرح‌های بزرگ است، چه شروع شده باشد چه نه. در حال حاضر سازمان امکان حقوقی کافی برای مداخله در طرح‌هایی که بدون مجوز زیست‌محیطی پیش رفته‌اند ندارد، معمولا با این بهانه که فلان طرح بزرگ، ملی، قتصادی، اشتغالزا و ... است کار را پیش می‌برند. چرا که قوانین موجود صرفا به اخذ مجوز پیش از اجرا اشاره دارند، و برای اقدام پس از آغاز طرح خلا قانونی وجود دارد. سازمان حفاظت محیط زیست دنبال تدوین و تصویب قانون جامع ارزیابی اثرات زیست محیطی و بر طرف کردن همه ابهامات و راه‌های دور زدن قانون است.
