معمولاً مادران نگران تغذیه فرزندشان هستند و مدام میزان اشتهای او را زیرنظر دارند؛ خصوصاً مادرانی که فرزندشان به تازگی به غذا خوردن افتاده است. بسیاری از کودکان ممکن است در بازه‌های زمانی متفاوت دچار کم‌اشت‌هایی یا بی‌اشت‌هایی شوند که والدین آنها مدام با چک کردن سایت‌ها، مراجعه به پزشک و خرید شبرت‌ها و قطره‌های اشتها‌آور دنبال حل کردن این مسئله می‌گردند. زیرا بی‌اشتهایی در کودکان نه‌تنها تغذیه آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند بر رشد جسمی، خلق‌وخو و حتی روابط آنها با خانواده نیز اثر بگذارد.

چرا کودکان بی‌اشتها می‌شوند؟

سروناز علی عسگری، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی در خصوص علت بی‌اشتهایی در کودکان توضیح می‌دهد: برخی از کودکان ممکن است به بیماری‌هایی مبتلا باشند که والدین، به‌ویژه مادر، از آن بی‌اطلاع هستند. برای نمونه، وجود باکتری در روده یا معده کودک می‌تواند از دلایل پنهان بی‌اشت‌هایی باشد. این دسته از مشکلات معمولاً از طریق انجام آزمایش‌های خون یا مدفوع قابل شناسایی است و نیاز به بررسی تخصصی دارد.

در موارد دیگری، کودک ممکن است به دلایل روحی و روانی مانند استرس دچار بی‌اشت‌هایی شود. برای مثال، اگر در خانه تنش، دعوا یا اختلاف میان والدین وجود داشته باشد، این فضا می‌تواند روی روحیه کودک تأثیر منفی بگذارد و اشتهای او را کاهش دهد. کودکان معمولاً به شدت از فضای احساسی اطراف تأثیر می‌پذیرند، حتی اگر خودشان نتوانند آن را بیان کنند.

یکی دیگر از دلایل شایع بی‌اشتهایی، یبوست مزمن است. بعضی از کودکان به طور مداوم دچار یبوست هستند که باعث احساس ناراحتی، نفخ شکم و در نتیجه بی‌میلی به غذا می‌شود. درمان یبوست، از طریق رژیم غذایی مناسب و مصرف مایعات کافی، می‌تواند به بهبود اشتها کمک کند.

همچنین، خواب بیش از حد در برخی کودکان می‌تواند عاملی برای کاهش اشتها باشد. وقتی کودک بخش زیادی از روز را در خواب می‌گذراند، وعده‌های غذایی از دست می‌رود و میل به غذا خوردن نیز کاهش پیدا می‌کند. تنظیم ساعت خواب و بیداری، و ایجاد نظم در سبک زندگی کودک، نقش مهمی در بازگشت اشتهای طبیعی او دارد.

بی‌اشتهایی در کودکان چه علائمی دارد؟

این متخصص تغذیه در خصوص علائم بی‌اشتهایی در کودکان توضیح می‌دهد: یکی از نشانه‌های شایع بی‌اشتهایی در کودکان، عدم تمایل به خوردن و امتحان کردن غذاهای جدید است. بسیاری از کودکان فقط به مصرف غذاهای محدود و خاصی علاقه‌مند هستند و از تجربه طعم‌ها و خوراکی‌های جدید پرهیز می‌کنند. برای مثال، برخی کودکان تنها غذاهای سرخ‌شده یا نیمه‌آماده مانند ناگت مرغ را می‌پذیرند و نسبت به سایر مواد غذایی مانند سبزیجات، خورش‌ها یا غذاهای خانگی واکنش منفی نشان می‌دهند.یکی از دلایل احتمالی این رفتار، به عادات تغذیه‌ای نادرست در خانه بازمی‌گردد. اگر والدین، به‌ویژه مادر، تنوع غذایی کافی را در وعده‌های کودک ایجاد نکنند، کودک در یک الگوی تکراری گیر می‌افتد و نسبت به هر نوع غذای جدید مقاومت نشان می‌دهد. تغذیه یکنواخت نه‌تنها باعث کمبود مواد مغذی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز رفتارهای تغذیه‌ای ناسالم در آینده خواهد بود.وی در ادامه می‌گوید: برخی از کودکان بی‌اشتها، رفتارهای وسواسی در هنگام غذا خوردن از خود نشان می‌دهند. به عنوان نمونه، فقط در ظرف خاصی غذا می‌خورند، یا تنها زمانی غذا می‌خورند که در حال تماشای تلویزیون هشستند. گاهی هم غذایشان را باید به شکل مشخصی برش زد یا جدا از سایر مواد در بشقاب چید. این نوع رفتارها ممکن است نشان‌دهنده اضطراب یا نیاز به کنترل بیشتر از سوی کودک باشد که خود می‌تواند به بی‌اشتهایی منجر شود یا آن را تشدید کند.

رفتارهای اشتباه والدین که موجب بی‌اشتهایی کودکان می‌شود

علی‌ عسگری درباره برخی رفتارهای والدین که باعث بی‌اشتهایی کودک می‌شود، توضیح می‌دهد: در بسیاری از مراجعه‌کنندگان مشاهده می‌شود کودکانی که به تازگی به سن مصرف غذای کمکی رسیده‌اند، علاوه بر وعده غذایی و شیر مادر یا شیرخشک، مقدار زیادی شیر پاستوریزه نیز مصرف می‌کنند؛ زیرا مادران تصور می‌کنند شیر ماده‌ای مغذی است و آن را به مقدار زیاد به کودک می‌دهند.اما مصرف زیاد شیر پاستوریزه می‌تواند باعث بی‌اشتهایی کودک نسبت به وعده‌های اصلی شود.کودکان باید مطابق با سن خود در طول روز ۲ تا ۳ واحد لبنیات مصرف کنند؛ بنابراین والدین باید مراقب باشند که بیش از این مقدار شیر به کودک ندهند.وی ادامه می‌دهد: برخی والدین عادت دارند به فرزندشان میان‌وعده‌های متعدد و پرحجمی مثل میوه، آجیل، شکلات و... بدهند که این موضوع موجب کاهش اشتهای کودک برای وعده‌های اصلی می‌شود.والدین باید توجه کنند که نزدیک به ساعت وعده‌های اصلی، میان‌وعده‌های سیرکننده به کودک ندهند.علی‌ عسگری درباره تأثیر آبمیوه بر بی‌اشتهایی کودکان توضیح می‌دهد: آبمیوه نیز نباید زیاد به کودک داده شود زیرا قند بالایی دارد و باعث سیرکنندگی کاذب می‌شود. اگر خانواده‌ها می‌خواهند به کودک آبمیوه بدهند، حتماً باید طبیعی باشد.همچنین مسائل روانی در غذا خوردن کودکان مؤثر است؛ به عنوان مثال ظرف‌هایی که کودک با آنها غذا می‌خورد بهتر است با رنگ‌های جذاب مانند نارنجی، زرد و قرمز تزئین شده باشند که اشتها آور هستند.

در هنگام بازی کردن به کودک غذا ندهید

وی در خصوص روش‌های نادرست غذا خوردن در کودکان توضیح می‌دهد: برخی کودکان تنها با روش بازی کردن و سرگرمی به خوردن غذا روی می‌آورند. مادران زمانی که فرزندشان به سن مصرف غذای کمکی می‌رسد، باید به او آموزش دهند که در زمان غذا خوردن باید فقط غذا خورد و تمرکز خود را روی خوردن بگذارد. این کار باعث می‌شود کودک با بافت، نوع، رنگ‌ها، طعم‌ها و مزه‌های مختلف غذاها به خوبی آشنا شود و تجربه تغذیه‌ای سالم‌تری داشته باشد.برخی والدین تنها برای اینکه کودک غذا بخورد، تلویزیون را روشن می‌کنند یا هنگام بازی کردن کودک به او غذا می‌دهند که این روش کاملاً غلط است و می‌تواند مشکلات زیادی ایجاد کند.در واقع، غذا دادن به کودک در هنگام تماشای تلویزیون مثل یک شمشیر دو لبه است؛ زیرا بسیاری از کودکان در حین تماشای تلویزیون حواسشان پرت می‌شود و ممکن است بیش از حد غذا بخورند که این مسئله می‌تواند به چاقی منجر شود. اما در برخی کودکان دیگر، برعکس است؛ زمانی که کودک سرگرم تلویزیون است، بی‌اشتها شده و از خوردن غذا امتناع می‌کند.بنابراین والدین باید مراقب باشند که استفاده از تلویزیون، موبایل و سایر وسایل الکترونیکی هنگام غذا خوردن توسط کودکان محدود و کنترل شود تا عادات غذایی سالم‌تر و مناسبی در کودک شکل گیرد و همچنین ارتباط مثبت بین کودک و غذا تقویت شود.

استفاده از شربت‌ها و مکمل‌های غذایی برای کاهش بی‌اشتهایی کودکان

علی عسگری در خصوص استفاده از شربت‌ها و داروهای تقویتی در کودکان می‌گوید: برخی مادران پس از رسیدن کودک به سن ۱۸ ماهگی به دلیل کاهش اشتها او را به پزشک اطفال می‌برند و معمولاً پزشک برای کودک ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی تجویز می‌کند. اما باید توجه داشت که استفاده نادرست و بیش از حد برخی از این مکمل‌ها ممکن است باعث تشدید بی‌اشتهایی کودک شود و مشکل اصلی را افزایش دهد.۱۸ ماهگی سنی است که کودک باید به طور کامل از شیر گرفته شود و به تدریج تنها از غذاهای جامد و متنوع تغذیه کند. از آنجا که کودک به مصرف غذاهایی با بافت مایع مانند شیر عادت کرده است، ممکن است نسبت به مصرف غذاهای جامد بی‌میل شود. متأسفانه بسیاری از مادران این بی‌میلی کودک به غذا را با عنوان بی‌اشتهایی می‌شناسند، در حالی که این رفتار در واقع یک مرحله طبیعی در گذار از شیر به غذای جامد است و نیازمند صبر و آموزش صحیح است.والدین باید بدانند که به جای استفاده سریع از مکمل‌ها و شربت‌ها، بهتر است با ایجاد تنوع در رژیم غذایی و ارائه غذاهای خوشمزه و مناسب سن کودک، این مرحله را به آرامی پشت سر بگذارند تا کودک اشتهای طبیعی خود را بازیابد و تغذیه سالمی داشته باشد.

شایع ترین سن بی‌اشتهایی در کودکان

علی‌عسگری در خصوص شایع‌ترین سن بی‌اشتهایی در کودکان می‌گوید: معمولاً شایع‌ترین سنی که کودکان دچار بی‌اشتهایی می‌شوند، زیر دو سال است؛ زیرا کودک به تازگی شروع به مصرف غذای کمکی کرده است. مادران باید در این بازه سنی بسیار دقت کنند که غذاهای متنوع و با بافت مناسب در اختیار کودکان قرار دهند.همچنین کودکانی که شروع به راه رفتن می‌کنند، معمولاً نسبت به قبل اشتهای کمتری دارند و این مسئله کاملاً طبیعی است. برخی مادران تصور می‌کنند هرچه کودک بیشتر غذا بخورد بهتر است، اما این تصور غلط است.حجم معده کودک به اندازه‌ای نیست که مادران فکر می‌کنند. برخی والدین معتقدند فرزندشان باید حجم زیادی از بشقاب را مصرف کند تا سیر شود، در حالی که حجم معده کودک بسیار کمتر از این مقدار است.در بسیاری موارد، چون کودک زیاد غذا نمی‌خورد، مادران فکر می‌کنند کودک لاغر است و رشد مناسبی ندارد؛ اما تقریباً از سنی که کودک شروع به راه رفتن می‌کند تا حدود ۵ سالگی، اشتهای او کمترین میزان را دارد و به دلیل فعالیت زیاد، معمولاً اندام لاغری نیز خواهد داشت.

اهمیت تنوع غذایی در اشتهای کودکان

این متخصص تغذیه در خصوص اهمیت تنوع غذایی در میزان اشتهای کودکان می‌گوید: در گذشته مادران زمانی که کودک شروع به مصرف غذاهای کمکی می‌کرد به غیر از مواد خوراکی حساسیت‌زا مانند عسل، توت فرنگی، گوجه فرنگی و... به آنها حریره بادام و غذاهای پوره‌ای می‌دادند؛ اما در علم جدید روشی به نام روش BLW مطرح است که براساس آن کودکانی که شروع به مصرف غذاهای کمکی می‌کنند صرفاً نباید از غذاهایی با بافت نرم و پوره‌ای استفاده کنند؛ بلکه باید کودک را بافت‌های مختلف غذا‌ها مانند بافت انگشتی آشنا کرد. البته در این روش باید اندازه مواد غذایی برای پیشگیری از خفگی کودک، استاندارد باشد. حتی زمانی که کودک شروع به خوردن غذای کمکی می‌کند باید کمی از غذای والدین بخورد تا کم کم با طعم، عطر و رنگ و شکل غذا‌ها آشنا شود؛ تا در آینده‌ای نزدیک که آن غذا را جلوی کودک می‌گذارند بتواند از آنها استفاده کند. تجربه ثابت کرده است کودکانی که با روش BLW پیش می‌روند، به نسبت سایر کودکان که به روش قدیمی آغاز به غذا خوردن می‌کنند، خوش غذا‌تر هستند.وی در ادامه می‌گوید: والدین حتماً باید به تنوع غذایی فرزند خود دقت کنند. برخی از والدین چون خودشان ماده غذایی را دوست ندارند در دسترس فرزندشان هم قرار نمی‌دهند؛ به عنوان مثال مادری که خودش میوه انبه را دوست ندارد به فرزندش هم نمی‌دهد؛ درحالی که ممکن است کودک مزه، رنگ و بافت این ماده غذایی را دوست داشته باشد و مصرف کند؛ اما همین قرار ندادن ماده غذایی در دسترس کودک باعث می‌شود که کودک در سنین بالاتر از مصرف آن امتناع کند.

کودک را مجبور به غذا خوردن نکنید

علی عسگری در خصوص ممانعت کودکان برای غذا خوردن می‌گوید: یکی از وعده‌های غذایی که کودکان در آن بیش از سایر وعده‌های غذایی بی‌اشتها هستند، وعده صبحانه است. همه می‌دانند که صبحانه مهمترین وعده غذایی است؛ خصوصاً برای کودکانی که به مدرسه می‌روند. مادران باید از ابتدا اهمیت این وعده غذایی را برای فرزند خود جا بیندازند. اما این مسئله با زور و اجبار نباید باشد. یعنی اگر کودکی صبحانه نمی‌خورد نباید او را مجبور کرد. با قاشق دنبال کودک راه افتادن بسیار روش اشتباهی است.اگر کودک در هر زمانی از شبانه روز وعده‌ غذایی را نمی‌خورد نباید به او اصرار کرد؛ بلکه باید اجازه داد تا کودک گرسنه شود. در آن زمان کودک خ ود تقاضای غذا خواهد کرد. اما والدین باید دقت کنند که غذا باید جایی در دسترس کودک قرار بگیرد. یعنی والدین باید غذا را بر روی میز و مکانی قرار دهند که قد کودک به آن برسد تا هر زمانی که گرسنه شد بتواند آن را بردارد و استفاده کند. وی در ادامه می‌گوید: اگر کودک بیماری خاصی نداشته باشد، در زمانی که به غذا میل ندارد و یا درخواست غذا نمی‌کند، سیر است؛ زیرا کودک به صورت غریزی زمانی که احساس گرسنگی کند درخواست غذا خواهد کرد.این متخصص تغذیه درمان بی‌اشتهایی کودک می‌گوید: اگر بی‌اشتهایی کودکان درمان نشود، در طولانی مدت باعث کاهش وزن کودک خواهد شد؛ بنابراین باید دلایل بی‌اشتهایی کودک پیگیری و درمان شود.