همشهری آنلاین - سحر خانمحمدی: در حالی‌که برجام سال‌هاست در برزخ اجرای نیم‌بند گرفتار مانده، سه کشور اروپایی حالا از اهرم قدیمی «مکانیسم ماشه» سخن می‌گویند؛ ابزاری که در صورت فعال‌سازی، می‌تواند به بازگشت تحریم‌های شورای امنیت منجر شود. این تهدید تازه، با واکنش تند و صریح نمایندگان مجلس مواجه شده و نشانه‌هایی از تقابل سیاسی جدی‌تر در هفته‌های آینده را نمایان کرده است.
مکانیسم ماشه چیست و چگونه اهرم فشار است؟
مکانیسم ماشه، سازوکاری مندرج در متن برجام است که به طرف‌های توافق اجازه می‌دهد در صورت مشاهده «نقض جدی تعهدات» از سوی ایران، روند بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی را کلید بزنند. ویژگی مهم این سازوکار آن است که با فعال شدن آن، بازگشت تحریم‌ها نیازمند رأی‌گیری در شورای امنیت نخواهد بود و به شکل خودکار اجرایی می‌شود.
این سازوکار در دوران ترامپ با وجود خروج آمریکا از برجام، با تلاش‌های واشنگتن پیگیری شد اما به‌دلیل مخالفت اعضای باقی‌مانده، راه به جایی نبرد. حالا اما اروپایی‌ها تهدید کرده‌اند که در صورت تداوم کاهش تعهدات ایران، احتمال فعال‌سازی آن را بررسی خواهند کرد.
واکنش مجلس: مکانیسم ماشه مشروعیت ندارد
نمایندگان مجلس شورای اسلامی به این تهدید واکنشی تند و آشکار نشان داده‌اند؛ بسیاری از آنان تأکید دارند که اروپا در شرایطی حق استفاده از این ابزار را ندارد که خود سال‌هاست به تعهدات برجامی‌اش عمل نکرده است.
فتح‌الله توسلی، نماینده همدان در این باره می‌گوید: «اروپایی‌ها اگر تصور می‌کنند با ماشه می‌توانند ملت ایران را عقب برانند، سخت در اشتباه‌اند. ایران گزینه‌های متعددی برای پاسخ دارد.»
همچنین وحید احمدی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز گفت: «کسانی که حتی یک بند از تعهدات خود را اجرا نکرده‌اند، نمی‌توانند مدعی شوند ایران باید پاسخگو باشد. براساس جلسات کمیسیون امنیت ملی، کشور راهکارهای متناظر را در نظر گرفته و آماده اجرای آن‌هاست.»
ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی نیز هشدار داد: «در صورت ادامه فشارها، ایران ممکن است مسیرهای جدی‌تری همچون خروج از NPT، افزایش سطح غنی‌سازی فراتر از ۶۰ درصد، تولید سانتریفیوژهای پیشرفته و حتی ورود به همکاری‌های گسترده‌تر هسته‌ای را در پیش بگیرد.»
کلام آخر
درواقع به نظر می‌رسد اروپا با تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه تلاش دارد جای خالی دیپلماسی واقعی را با اهرم‌های فشار پر کند، اما واقعیت این است که ایران در موقعیتی قرار ندارد که در برابر این تهدیدها عقب‌نشینی کند.
تهدید به مکانیسم ماشه، بیش از آنکه نشانه عزم جدی اروپا برای بازگشت تحریم‌ها باشد، تلاشی است برای فشار سیاسی بر ایران در آستانه تحولات مهم منطقه‌ای و جهانی. با این حال، اگر این تهدید به مرحله اجرا برسد، بدون تردید معادلات امنیتی و دیپلماتیک وارد مرحله تازه‌ای خواهد شد، مرحله‌ای که در آن ایران نیز نشان داده اهل مماشات نخواهد بود.
