آیا متوجه شده‌اید که کودکتان هنگام خواب یا حتی در حین انجام فعالیتی آرام، دندان‌هایش را به هم می‌ساید؟ این رفتار ممکن است نشانه‌ای از دندان‌قروچه (bruxism) باشد؛ عادتی که در میان کودکان به‌طور فزاینده‌ای رایج شده است، به‌ویژه در بازه‌ی سنی ۱۰ تا ۱۴ سال.

 

به گزارش انتخاب و به نقل از انلی مای هلث؛ دندان‌قروچه به معنی ساییدن یا فشردن غیرارادی دندان‌هاست که معمولاً در خواب اتفاق می‌افتد، اما در حالت بیداری هم ممکن است دیده شود و در بیشتر موارد، ریشه در استرس یا اضطراب دارد.

به‌گفته‌ی دکتر ساکسنا: «دندان‌قروچه یک وضعیت شامل ساییدن یا فشردن غیرارادی و بدون عملکرد دندان‌هاست که می‌تواند هم در خواب (دندان‌قروچه‌ی شبانه) و هم در بیداری (دندان‌قروچه‌ی بیداری) رخ دهد.»

 

مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که شیوع این عارضه در میان کودکان بین ۴ تا ۴۰ درصد گزارش شده و بیشترین فراوانی آن معمولاً در حدود ۱۴ تا ۲۰ درصد از کودکان دبستانی دیده می‌شود. دکتر ساکسنا افزود: «معمولاً کودکان در سنین ۴ تا ۸ سالگی شروع به دندان‌قروچه می‌کنند، میزان آن در بازه‌ی ۱۰ تا ۱۴ سالگی افزایش می‌یابد و پس از ۱۴ سالگی روند کاهشی پیدا می‌کند.»

دندان‌قروچه اکنون به‌عنوان یک وضعیت چندعاملی زیستی-روانی-اجتماعی در نظر گرفته می‌شود که ترکیبی از تنظیم سیستم عصبی مرکزی، عوامل ژنتیکی، ساختار خواب و عوامل استرس‌زای روانی‌اجتماعی را شامل می‌شود، و نه صرفاً ناشی از مشکلات فیزیکی دهان یا دندان.

 

دکتر ساکسنا توضیح داد: «اتفاقات استرس‌زا مانند طلاق والدین، نقل مکان، مدرسه‌ی جدید یا تولد خواهر یا برادر، ارتباط قوی‌ای با دندان‌قروچه دارند. استرس روانی باعث افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود، به‌ویژه در مرحله‌ی خواب REM، که می‌تواند به بروز اپیزودهای ساییدن دندان‌ها منجر شود. درواقع، تنش‌های عاطفی ممکن است خود را به شکل فعالیت بیش‌ازحد عضلات فک نشان دهند.»

نشانه‌هایی مانند صدای ساییدن دندان‌ها در خواب، صاف‌شدن سطوح دندان‌ها، درد فک هنگام بیدار شدن و حتی سردردهای صبحگاهی از جمله هشدارهای اولیه هستند. برخی از کودکان نیز ممکن است گونه‌های خود را گاز بگیرند، اثرات دندانی روی زبان‌شان ظاهر شود، خواب ناآرامی داشته باشند یا خرناس بکشند. دکتر ساکسنا توصیه کرد که به علائم زیر توجه شود:

 

• صدای ساییدن دندان‌ها در خواب، به‌ویژه به‌صورت تکرارشونده یا فشردن فک که توسط والدین شنیده می‌شود.

• ویژگی‌های بالینی: دندان‌های ساییده‌شده، فرسایش مینای دندان، آثار دندان روی گونه یا زبان، سفتی یا بزرگ‌شدن عضله‌ی جونده (ماستر)، درد فک یا سردردهای صبحگاهی، محدود شدن باز شدن دهان.

• علائم همراه: خواب ناآرام، آب‌ریزش دهان، صحبت‌کردن در خواب یا خرناس‌کشیدن، و سایر اختلالات خواب.

 

• اضطراب شدید.

• مصرف زیاد نوشیدنی‌های کافئین‌دار (قهوه، شکلات، نوشابه‌های گازدار)، سیگار، مواد مخدر یا داروهای روان‌گردان.

 

• گزارش والدین از صدای ساییدن دندان‌ها در خواب در بیش از ۳ تا ۵ شب در هفته، به مدت ۳ تا ۶ ماه، همراه با حداقل یکی از علائم بالینی مانند فرسایش دندان، ناراحتی عضلانی یا بزرگی عضلات.

اگر درمان نشود، دندان‌قروچه می‌تواند به مشکلات جدی‌تری منجر شود:

• از بین‌رفتن مینای دندان.

• التهاب و تورم عضلات فک.

• بروز درد مزمن فک.

• احساس ناراحتی و خستگی.

 

دکتر ساکسنا توضیح داد: «بله، دندان‌قروچه‌ی درمان‌نشده می‌تواند بر رشد دندانی کودک تأثیر بگذارد یا باعث آسیب طولانی‌مدت دهان شود. از جمله، سایش بیش‌ازحد سطوح دندان‌ها، حتی در دندان‌های شیری؛ بزرگ‌شدن عضلات جونده در اثر فشردن مداوم؛ و درد یا خستگی عضلانی صبحگاهی یا سردرد.»

• شناسایی و کاهش عوامل استرس‌زای محیطی (امتحانات، تغییرات زندگی).

• درمان‌های رفتاری یا تکنیک‌های شناختی-رفتاری متناسب با سن کودک برای کاهش اضطراب.

• حذف عادت‌های دهانی وابسته به استرس مثل جویدن ناخن یا گونه.

 

• اسپلینت یا محافظ شبانه: پلاک‌های نرم و نازکی هستند که روی دندان‌ها قرار می‌گیرند تا از فرسایش جلوگیری کنند، اگرچه شواهد علمی در مورد اثربخشی کامل آن‌ها در کودکان محدود است.

 

• دستگاه‌های بازخورد عضلانی (EMG) یا سنسورهایی که کودک را هنگام فشردن دندان‌ها آگاه می‌کنند، در برخی مطالعات مقدماتی نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده‌اند اما هنوز مطالعات بزرگ‌مقیاس لازم است.

 

• در موارد شدید و مقاوم به درمان، ممکن است دارو تجویز شود، اما این گزینه در کودکان بسیار نادر است.

 

• اگر مشکلاتی مانند اختلال خواب (خرناس، بزرگی لوزه، تنفس دهانی) یا ADHD/افسردگی وجود دارد، باید علت زمینه‌ای درمان شود؛ برای مثال، درمان آپنه خواب ممکن است تعداد دفعات دندان‌قروچه را کاهش دهد.

دندان‌قروچه اگرچه بیماری تهدیدکننده‌ی حیات نیست، اما می‌تواند کیفیت زندگی کودک را تحت‌تأثیر قرار دهد و پیامدهای جدی برای سلامت دهان داشته باشد. با این حال، این مشکل قابل پیشگیری و درمان است. مهم‌ترین اقدامی که می‌توان برای توقف زودهنگام آن انجام داد، ایجاد تغییراتی در خانه، گوش‌دادن به کودک و کاهش سطح استرس اوست.