همشهری آنلاین – گروه سیاسی: در شرایطی که مقام‌های ارشد ایران در پی تنش‌های اخیر در منطقه قفقازجنوبی، همواره بر لزوم «عدم تغییر ژئوپلتیک منطقه» تاکید کرده‌اند، الهام علی‌اف در تازه‌ترین موضع‌گیری خود، بار دیگر بر سرمایه‌گذاری ویژه باکو روی پیشبرد ساخت کریدور «زنگزور» خبر داد.
همگامی باکو و آنکارا برای پیشبرد کریدور زنگزور در شرایطی است که کارشناسان معتقدند با توجه به نگرانی‌ها و دغدغه‌های چندوجهی تهران و همچنین ایروان، پیشبرد چنین پروژه‌ای با چالش‌های مختلفی مواجه خواهد شد و اصرار بر آن، می‌تواند به افزایش سطح تنش‌ها در منطقه بینجامد.
۱
معرفی
- ویژگی: مسیر ترانزیتی استراتژیکی که از منطقه زنگزور جنوبی در استان «سیونیک» ارمنستان عبور می‌کند.
- موقعیت جغرافیایی: سیونیک، استانی هم‌مرز با ایران در کشور ارمنستان است که بین جمهوری‌آذربایجان و منطقه خودمختار نخجوان قرار دارد. این استان از شمال و شرق با جمهوری‌آذربایجان، از غرب با نخجوان و از جنوب با ایران هم‌مرز است.
- شاخصه راهبردی: کریدور ترانزیتی بر بستر تغییرات در ژئوپلتیک منطقه
- هدف اصلی: ایجاد ارتباط مستقیم بین خاک اصلی آذربایجان و نخجوان بدون نیاز به عبور از خاک ایران، و در نهایت اتصال به ترکیه و اروپا
- پیش زمینه: ادعای باکو مبنی بر اینکه ساخت این کریدور، بخشی از توافق‌های سال ۲۰۲۰ پس از جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ (پاییز ۱۴۰۰) است.
- ویژگی تاریخی: منطقه زنگزور در زمان اتحاد جماهیر شوروی بخشی از جمهوری سوسیالیستی ارمنستان بود و خطوط ریلی برای اتصال نخجوان به آذربایجان وجود داشت، اما این خطوط در جنگ اول قره‌باغ (۱۹۸۸-۱۹۹۴) غیرقابل استفاده شدند.
- طول مرز ایران و جمهوری‌آذربایجان: ۶۹۰ کیلومتر
- طول مرز ایران و ارمنستان: ۴۴ کیلومتر
۲
مشخصات اصلی
- طول مسیر: حدود ۳۲ تا ۴۶ کیلومتر (با توجه به نوع طراحی مسیر)
- نوع مسیر: شامل جاده و خط آهن
- کاربری اصلی: حمل‌ونقل کالا، مسافر و انرژی
- کنترل و نظارت: تعیین سرویس گارد مرزی سرویس امنیت فدرال روسیه(FSB) به عنوان مسئول نظارت بر ارتباطات حمل و نقل براساس «ماده ۹» آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۰ (پاییز ۱۳۹۹)
- ویژگی اقلیمی: زنگزور جنوبی منطقه‌ای کوهستانی و صعب‌العبور در استان «سیونیک» ارمنستان است که ارتفاعات بسیار و دره‌های عمیق دارد.
- هدف‌گذاری حمل و نقلی: تدارک اولیه برای حمل‌ونقل سالانه ۱۵ میلیون تن بار
- وضعیت کنونی: با وجود اعلام پایان بخش آذربایجانی راه‌آهن کریدور تا بهار آینده، باکو پروژه‌های عمرانی را در خاک خود آغاز کرده، اما ارمنستان با مدل پیشنهادی (بدون پست‌های بازرسی ارمنی) مخالف است.
- چالش‌های جغرافیایی: توپوگرافی ناهموار «سیونیک»، شامل کوه‌ها و دره‌ها، ساخت زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای را پرهزینه و پیچیده می‌کند. هزینه تخمینی برای ساخت این کریدور به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد.
۳
بازیگران اصلی
۱
جمهوری‌آذربایجان
- موضع: طراح و نقش‌آفرین اصلی اجرای کریدور
- دلیل: دارای اهمیت ژئوپلتیک برای باکو از جمله اتصال به نخجوان، اتصال به ترکیه و اروپا
۲
ارمنستان
موضع: مخالف
دلیل: نقض حاکمیت ملی و از بین رفتن مرز ایران و ارمنستان
۳
روسیه
موضع: حمایت از ایجاد کریدور
دلیل: افزایش نقش‌آفرینی سیاسی – اقتصادی در حوزه قفقازجنوبی و ایجاد مزیت‌های ترانزیتی تازه
۴
ایران
موضع: مخالف
دلیل: جلوگیری از تغییر ژئوپلتیک منطقه و از بین رفتن مرز مشترک با ارمنستان
۵
آمریکا
موضع: ابزار تمایل برای کنترل کریدور زنگزور؛ موضوعی که ظاهرا در روزهای اخیر با مخالفت علی‌اف مواجه شده‌است: «هیچ اپراتور، هیچ تاجری، هیچ اجاره‌دهنده‌ای نمی‌تواند در خاک ما باشد».
دلیل: افزایش نقش‌آفرینی سیاسی – اقتصادی در حوزه قفقازجنوبی
۴
موضع ایران
۹ مردادماه ۱۴۰۳
دیدار نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان با رهبرمعظم‌انقلاب
- حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: جمهوری اسلامی ایران مسیر زنگزور را به ضرر ارمنستان می‌داند و همچنان بر این موضع خود ایستادگی دارد.
۲۸ تیرماه ۱۴۰۱
دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه با رهبرمعظم‌انقلاب
- حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری‌اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد، چراکه این مرز یک راه ارتباطی چند هزار ساله است.
۱۳ آبان‌ماه ۱۳۹۹
بیانات رهبرمعظم‌انقلاب در سخنرانی تلویزیونی
- حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: ... مرزهای بین‌المللی هم باید رعایت شود؛ یعنی دوطرف به مرزهای بین‌المللیِ کشورها تعدی و تجاوز نکنند و مرزهای بین‌المللی بایستی محفوظ باشد...
۱۵ بهمان‌ماه ۱۴۰۳
دیدار رئیس‌جمهور با حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهوری آذربایجان
- مسعود پزشکیان: تغییر مرزهای منطقه به‌هیچ‌وجه قابل‌قبول نیست و برخی تحرکات قدرت‌های خارج از منطقه، ضرورت تقویت وحدت و انسجام میان کشورهای منطقه و پرهیز از هرگونه اختلاف را ضروری می‌کند.
۱۵ شهریورماه ۱۴۰۳
پیام وزیر امورخارجه در فضای‌مجازی:
- سیدعباس عراقچی: ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.
چرا ایران مخالفت است؟
مخالفت راهبردی ایران با کریدور زنگزور دلایل مختلفی دارد که در ادامه برخی از آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد:
دلایل سیاسی
- حفظ روابط با ارمنستان
- مخالفت با تغییرات مرزی
- حفاظت از ژئوپلتیک منطقه
- جلوگیری از نقش‌آفرینی مخرب قدرت‌های فرامنطقه‌ای
- مقابله با طراحی‌های پشت‌پرده برای کاهش نفوذ و نقش‌آفرینی منطقه‌ای ایران
- مقابله با خفگی ژئوپلتیک ایران
- حفظ ارتباطات و مرز مشترک با ارمنستان
دلایل اقتصادی
- مقابله کاهش درآمدهای ترانزیتی
- جلوگیری از محروم شدن از بازارهای انرژی
- مخالفت با تضعیف کریدور شمال-جنوب
- حفظ ارتباطات ترانزیتی و حمل‌ونقلی با اروپا از طریق ارمنستان
امنیتی
- جلوگیری از بروز حساسیت‌های قومی در سطح منطقه
- مقابله با تثبیت حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در نزدیکی مرزهای شمالی ایران به عنوان تهدید امنیت ملی
- مقابله با حرکت خزنده به‌سوی تبدیل زنگزور به کریدوری نظامی
